افسانه های اقتصادی دولت

جوئل میگدال در کتاب دولت در جامعه اشاره جالبی دارد که سازمان هایی به بزرگی دولت ها علی‎الاصول نباید خیلی دوام داشته باشد؛ اندازه هر سازمانی اگر از حدی بگذرد هزینه هماهنگی در آن به اندازه ای بالا می رود که پیامدی جز فروپاشی نخواهد داشت. اما دولت ها علیرغم این اندازه بزرگ همچنان وجود دارند و چه بسا روز به روز بزرگ تر هم می شوند. علت چیست؟ میگدال در کنار دیگر عوامل به یک عامل اصلی اشاره می کند: افسانه ها و اسطوره ها!

دولت ها هستند و بزرگ و بزرگتر می شوند به دلیل اینکه مردم فکر می کنند باید چنین باشند. افسانه و اسطوره ها در ذهن مردم چنان رد پررنگی گذاشته است که دولت همواره می تواند علیرغم ناکارآمدی ذاتی بقای خود را حفظ کند. دولتی ها و سیاسیون، کم و بیش در همه جای دنیا، فرصت استفاده از این افسانه ها و رویاها را از دست نمی دهند. خیلی از حرف های اقتصادی اهالی دولتی ها را هم باید در همین سیاق فهمید؛ باید چیزی گفت که بین مردم خریدار دارد حتی اگر نادرست باشد و خود گوینده هم خیلی به آن معتقد نباشد! بد نیست سه تا از این افسانه های اقتصادی را مختصر مرور کنیم.

1. اگر قیمت ها را آزاد بگذاریم و مدیریت بازار انجام نشود تورم به وجود می آید.

عزیزی می پرسید اگر به همه پاسپورت بدهیم آیا فردا همه مملکت را ترک می کنند؟ فکر نکنم تردید داشته باشیم که جواب منفی است. در مورد آزاد گذاشتن قیمت ها هم ماجرا متفاوت نیست. قیمت را فقط تولیدکننده سودجو! تعیین کند بلکه طرف تقاضا هم مهم است. هر کاسب حبیب الله می داند که نمی توان هر عددی را به عنوان قیمت تعیین کرد و تولیدکننده با توجه به شدت رقابت و دسترسی به کالاهای جانشین و …. در قیمت گذاری با محدودیت های جدی روبه روست. قیمت بازاری علامت کمیابی نسبی است و مهمترین کارکرد آن چیزی جز ایجاد هماهنگی در زنجیره پیچیده فعالیت های اقتصادی نیست. اگر دماسنج هوا گرم را نشان می‎دهد چاره کار باز کردن پنجره است و نه شکستن دماسنج!  علت واقعی تورم به معنای کاهش عمومی قدرت خرید را بیشتر باید در افزایش حجم پول یک کشور جستجو کرد.

2. اگر برای صادرات عوارض وضع شود قیمت در داخل افزایش زیادی پیدا نمی کند.

ایده کلی اینست که اگر خروج کالا را آزاد بگذاریم کشور از کالا خالی می شود و رعایا به دردسر می افتند؛ پس برای رعایت حال مردم باید با اقداماتی نظیر وضع عوارض صادراتی، خروج کالاهای تولید داخل را سخت تر کرد. اینجا هم نتیجه خوردن شلاق و پیاز و دادن جریمه است! پولی که می توانست در توسعه ظرفیت تولید در کشور مورد استفاده قرار بگیرد به جیب های گشاد دولت و اهل بخیه می رود و خرج اعطینا می شود. در عمل شاهد خواهیم بود که چنین سیاست های خیرخواهانه ای! حاصلی جز ایجاد فساد و مافیاهای صادرات محصول ندارند؛ در داخل به قیمت ارزان می خرند و با لطایف الحیل به صورت قانونی و غیرقانونی صادر می کنند. افزایش قیمت در داخل به هر حال اتفاق می افتد ولی این وسط رِندان کیف می کنند. اگر هم مردم خیلی پیگیر شوند یحتمل از یک سلطان دیگر پرده برداری و این مقصر وضع بد موجود تنبیه می شود. کاهش انگیزه سرمایه گذاری و افزایش تولید اقتصادی در آینده هم از پیامدهای آشکار چنین سیاستی است. تعجبی هم ندارد هر مداخله دولتی ضربتی نظیر وضع عوارض صادراتی برای تولیدکننده به این معناست که هر لحظه ممکن است دولتی ها محاسبات او را به هم بزنند پس طبیعی است که با احتیاط بیشتری عمل می کند و معنای این احتیاط هم کاهش در تولید ثروت در داخل است.

3. اگر شرکتی مالیات ندهد برای اقتصاد ارزشی ایجاد نمی کند.

وقتی کفگیر به ته دیگ می خورد و دولت به فکر مالیات گرفتن از زمین و زمان می افتد یک استدلال سیاسی غریب از سمت دولت ها غریب دائم تکرار می شود. شوربختانه این استدلال بین مردم هوادار دارد. ادعا می شود این شرکت ها از آنجا که مالیات نمی پردازند ارزشی هم برای اقتصاد ملی ایجاد نمی کنند. این حرف بی ربطی است و بیشتر حاکی از فرصت طلبی دولت هاست.

پرداخت مالیات البته به شرطها و شروطها بد نیست و تامین کالاهای عمومی خرج دارد. اما ارزش یک شرکت برای اقتصاد ربطی به مالیات پرداختی آن ندارد؛ باید آن را با کالا و خدماتی سنجید که به مردم ارائه می کند. در واقع ارزشی که یک شرکت برای اقتصاد دارد را باید از منظر مازاد مصرف کننده دید و نه میزان مالیات پرداختی به دولت.

رونالد ریگان رئیس جمهور ایالات متحده امریکا زمانی گفته بود ترسناک ترین جمله در زبان انگلیسی یک چیز است: من از طرف دولت آمدم کمکتان کنم! این حرف رئیس جمهور سرسخت یانکی ها بیراه نیست و حتی در فارسی هم این جمله چیز ترسناکی است؛ والله اعلم.

کانال راهبرد/امیرحسین خالقی