مهاجرت رو به رشدترین پدیده اجتماعی در ایران

در نظرخواهی تازه داده‌های باز ایران به موضوع مهاجرت ایرانیان به خارج پرداخته‌ایم. در این فراخوان داده، ۹۳ درصد از پاسخگویان می‌گویند که تا به حال به طور جدی به مهاجرت از کشور فکر کرده‌اند. حدود نیمی از این تعداد می‌گویند که برای مهاجرت خود به اقدامی عملی دست زده‌اند. افراد با تحصیلات دانشگاهی بیش از کسانی که تحصیلات دانشگاهی ندارند، می‌گویند برای مهاجرت اقدام کرده‌اند. بیش از نیمی از پاسخگویان در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ به فکر مهاجرت افتاده‌اند. بیشترین افرادی که به مهاجرت فکر کرده‌اند، بین سنین ۲۹ تا ۳۰ سالگی هستند.

موضوع مهاجرت ایرانیان همواره تحت عنوان «فرار مغزها» به موضوع بحث و گفت‌گوهای عمومی تبدیل شده بود. اما این موضوع در سال‌های اخیر از سطح فرار مغزها، یعنی مهاجرت نیروهای متخصص، در گذشته و به مهاجرت‌های وسیع‌تری منجر شده است.

سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱ اینگونه می‌گوید: «مهاجرت را می‌توان رو به رشدترین پدیده اجتماعی ایران در دو سال گذشته برشمرد. روند نزولی امیدواری اجتماعی، بی‌ثباتی اقتصادی و کاهش آزادی‌های اساسی، چون اینترنت آزاد در کنار وضعیت وخیم سایر عوامل مثل عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی باعث آزاد شدن فنر فشرده مهاجرت و به نوعی شکل‌گیری پدیده مهاجرت عام و توده‌وار در ایران شده است.»

همین گزارش با استفاده از آخرین داده‌های موجود از منابع سازمان‌های بین‌المللی یا از سرشماری‌های جمعیتی منتشر شده در مراکز آماری کشورهای مقصد، جمعیت ایرانیان (افراد متولد ایران) در بیست کشور با بیشترین جمعیت ایرانی در جهان، را در حدود دو میلیون نفر تخمین‌زده است. این در حالی است که در روایت‌های شفاهی، جمعیت ایرانیان خارج از کشور بین ۴ تا ۸ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.

در نبود اطلاعات قابل ملاحظه در این مورد، پایگاه داده‌های باز ایران طی یک فراخوان از کاربران فضای مجازی خواسته است اطلاعات و تجربیات خود را در این باره با دیگران به اشتراک بگذارند. فراخوان برای شرکت در این پیمایش آنلاین از ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ تا ۸ فروردین ۱۴۰۲ برای مدت دو هفته در دسترس کاربران بوده است. در این مدت، ۱۵۶۷ نفر از کاربران فضای مجازی در این فراخوان مشارکت کرده‌ و به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داده‌اند. ۷۲ درصد از پاسخگویان مرد و ۲۷ درصد زن بوده‌اند. حدود ۱ درصد از پاسخگویان جنسیتی دیگر را برای خود برگزیده‌اند. ۹۷ درصد از پاسخ‌دهندگان به این فراخوان در مناطق شهری و ۳ درصد باقی در مناطق روستایی ساکن بوده‌اند. پاسخگویان در ۳۱ استان کشور پراکنده بوده‌اند. چنان که انتظار می‌رود، بیشترین پاسخ‌دهندگان می‌گویند ساکن تهران هستند.

کمترین میزان پاسخگویان ساکن استان‌‌ خراسان جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد بوده‌اند. میانگین سنی پاسخگویان ۳۴ سال بوده است. ۴۴ درصد از پاسخگویان تحصیلاتی کمتر از کارشناسی داشته‌اند و ۵۶ درصد بیش از کارشناسی. همچنین، ۴۲ درصد از پاسخگویان مجرد و ۴۹ درصد متاهل بوده و دیگران در گذشته دارای همسر بوده‌اند. ۳۴ درصد از پاسخگویان شغل دائمی داشته و ۴۶ درصد در وضعیت شغلی قراردادی و موقتی بوده‌اند. ۱۴ درصد پاسخگویان نیز بازنشسته یا بیکار و ۶ درصد در حال تحصیل بوده‌اند.