پوتین بدون نقاب در برابر ایران

بدترین حالت برای نشان دادن وضعیت و مناسبات ایران و روسیه این است که رهبری روسیه به این نتیجه رسیده باشد که نظام سیاسی ایران آنقدر درگیر تنگناهای داخلی و خارجی است که توانایی واکنش به اقدام‌های روسیه را ندارد و هرچه روسیه بگوید انجام می‌دهد. اگر چنین تصوری در میان رهبران روسیه بوده و در ذات نظام تصمیم‌گیری این کشور جای گرفته باشد، بدترین تحقیر را برای ایران در نظر گرفته‌اند. آیا چنین است؟ آیا کلیت نظام سیاسی ایران و نیز اراده ملی در کشور به‌اندازه‌ای به روسیه اجازه می‌دهند که در هرمقوله‌ای که پای ایران در آن باشد به زیان ایران رای دهد؟ واقعیت این است که شوربختانه چنین دیدگاهی در ارکان نظام سیاسی روسیه دیده می‌شود و آن‌ها پی‌درپی به ایران آسیب می‌رسانند. روسیه و رهبری آن درباره مناسبات ایران و امارات متحده عربی درباره جزیره‌های تنب‌کوچک، تنب‌بزرگ و ابوموسی به نفع امارات رای داد. در برابر این رفتار روسیه اما ایران واکنش تند و تیزی نداشت و با نادیده گرفتن عمق مساله، روسیه را به طمع انداخت که می‌تواند بار دیگر این کار را انجام دهد. رفتار روسیه در روزهای تازه‌سپری‌شده و درباره کریدور رنگزور بدتر از رفتار و تصمیم این کشور در برابر حمایت ضمنی از امارات بوده و هست. رهبر روسیه در حالی که می‌داند ایرانیان نسبت به تغییر مرزهای خود واکنش نشان خواهند داد، به کشور آذربایجان رفت و از خواست این کشور که می‌تواند به زیان ایران باشد، حمایت کرد. رقیب یا رفیق تجربه کشورهای جهان نشان می‌دهد هر کشوری برای نیرومندترشدن سیاست خود در جهان و نیز برای تقویت اقتصادش دنبال اتحاد با کشورهایی است که بتواند از آن‌ها کالا و خدمات خریداری کند و به آن‌ها کالا و خدمات بفروشد. این منطق اقتصادی در انتخاب کشورهای همکار و دوست اما متاسفانه درباره ایران و روسیه پوتین نشدنی است. به این معنی که روسیه و ایران بیشتر از آنکه اقتصادهای مکمل داشته باشند، اقتصادهای رقیب هستند. به این معنی که ایران و روسیه دارای بزرگ‌ترین ذخایر گازمایع در جهان به‌حساب می‌آیند و برای صادرات این کالا که نیاز جهانی است، باید رقابت کنند. از طرف دیگر ایران و روسیه دوکشور بزرگ صادرکننده نفت به حساب می‌آیند و باید برای فروش نفت با هم رقابت کنند. تجربه نشان می‌دهد متاسفانه مقام‌های سیاسی- اقتصادی ایران بدون لحاظ کردن این مساله و این عنصر می‌خواهند با روسیه شریک گازی شوند. روسیه بارها و بارها زیرکانه و با رفتاری از جنس ناجوانمردی راه ایران برای تولید گاز را بسته است. وعده‌های پوچ شرکت‌های نفت و گاز روسیه برای سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفت و گاز ایران هرگز از وعده بیرون نشده و در چارچوب حرف باقی‌مانده است. همین چندسال پیش بود که گفته شد گازپروم به عنوان شریک صوری ایران اطلاعات نفت و گاز ایران و نیز طرح‌های توسعه ایران را به عراق داده و در مقابل، اجرای چند طرح را در این کشور برعهده گرفته است. تجارت نداریم یک اقتصاددان آزادیخواه غربی زمانی گفته بود اگر کشوری نتواند کالا یا خدمات به کشورهای همسایه صادر کند، روزی می‌رسد که باید توپ شلیک کند. کره‌شمالی را می‌توان نمونه اعلای این توصیف دانست. این کشور که کالایی برای صادرات به دیگر کشورها به‌ویژه به کره‌جنوبی و ژاپن ندارد، مدام با موشک‌هایش آن‌ها را تهدید می‌کند. ایران و روسیه دوکشور با اقتصادهای شبیه هم هستند و تجارت آن‌ها در کمترین اندازه است. اگر بازارهای کالا و خدمات ایران را واکاوی کنیم می‌بینیم هیچ کالای تولید روسیه نیست که شهروندان ایرانی خریدار آن باشند. حجم تجارت ایران با روسیه به‌اندازه‌ای است که سهم بسیار کمی از تجارت خارجی هر دوطرف را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل است که در بلندمدت ایران و روسیه نمی‌توانند متحدان استراتژیک باشند. سهم ترکیه از واردات ایران به‌اندازه‌ای است که رابطه ایران و ترکیه هرگز به سوی تخاصم نرفته و نمی‌روند. ایران و امارات‌متحده‌عربی در حالی که روابط سیاسی تیره‌ای دارند اما به دلیل حجم تجارت میان دو کشور با احتیاط کامل نسبت به هم عمل می‌کنند. تجارت عامل صلح و دوستی است و نبود آن می‌تواند در بدترین حالت به حالت نه جنگ و نه صلح منجر شود. آیا مناسبات ایران و روسیه بر همین روال خواهد ماند؟ واقعیت تلخ این است که روسیه در حال جنگ با غرب وضعیتی دارد که می‌خواهد از هر فرصتی برای خود استفاده کند و از کارت ایران نیز استفاده می‌کند. ایران- روسیه و اوکراین بررسی مناسبات ایران و روسیه نشان می‌دهد که رهبری روسیه از سر عمد و با دانایی و اراده کامل قدم به قدم جمهوری اسلامی را به گرداب جنگ اوکراین نزدیک کرده است. در حالی که ایران بارها و بارها گفته است به روسیه تجهیزات نظامی نمی‌فروشد، اما خبرپراکنی‌های عمدی روسیه عکس این گفتار ایران را بازتاب می‌دهد. آیا برای کشوری که خود را زرادخانه بزرگ جهان می‌داند و ادعا می‌کند سلاح‌هایی دارد که اگر در جنگ‌ها وارد شوند، می‌توانند غرب را با خاک یکسان کنند، واقعا نیازمند موشک‌های ساخت ایران است؟ آیا روسیه که گفته می‌شود سلاح‌های اتمی پرشماری دارد و سازنده نیرومندترین جت‌های جنگی است از تولید پهپاد عاجز است که از ایران خریداری کند؟ حقیقت این است که روسیه می‌خواهد نشان دهد ایران با آن کشور همکاری نظامی دارد. برخی کارشناسان می‌گویند اگر هم روسیه به تجهیزات نظامی ایران علاقه نشان می‌دهد به دلیل آن است که ایران برای ساخت این کالاها یارانه می‌دهد و ارزا‌ن‌‌تر از قیمت تولید روسیه است. واکنش قوی روس‌ها در خیال خود چنین داستانی ساخته بودند که اگر درباره زنگزور چیزی بگویند ایران واکنشی نشان نخواهد داد این اتفاق اما نیفتاده است و روسیه زیر بمباران تصورش را در عمل مشاهده کرد. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه دولت چهاردهم سخت‌ترین واکنش را به حرف‌های پوتین نشان داده و گفته است: تغییر مرزهای ایران خط قرمز ایران است و این اتفاق هرگز نمی‌افتد. محسن رضایی، دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی روسای سه‌قوه نیز گفته است، صحبت‌های روس‌ها مبهم است و باید در اولین فرصت ابهام‌زدایی کند. علی مطهری، سیاستمدار ایرانی نیز تاکید کرده است که روس‌ها همیشه علیه ایران بوده‌اند و وفاداری ندارند و نباید اجازه داد این روال را ادامه دهند. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه نیز گفته است: روس‌ها برای اینکه اجازه ندهند ایران و آمریکا گفت‌وگو کنند می‌خواهند پیشدستی کرده و ایران را در چاله بیندازند. آینده مسکو- تهران پرسشی که ایرانیان علاقه‌مند به این مرز و بوم دارند این است که صبر استراتژیک ایران در برابر رهبران روسیه کی پایان می‌پذیرد و هنگام پاسخگویی صریح چه وقت است؟ از طرف دیگر این پرسش وجود دارد که روابط و مناسبات تهران- مسکو در آینده چه خواهد بود؟ فعالان اقتصادی می‌گویند ایران نمی‌تواند بازار روسیه را بیش از میزانی که هست گسترش دهد چون بازار به دست ترکیه افتاده است و باور دارند که روس‌ها نمی‌خواهند از ایران واردات داشته باشند. از طرف دیگر کارشناسان می‌گویند روسیه تنها مزیت قابل استفاده‌اش این بود که یک کشور نظامی نیرومند است اما این توهم در جنگ اوکراین فرو ریخت و روسیه نمی‌تواند برای ایران کاری کند و تا به حال نیز کمکی به ایران نکرده است. روسیه در حال حاضر فاقد عناصر اصلی برای توسعه اقتصادی است و نمی‌تواند خود را از گرداب نجات دهد و بنابراین توانایی تکنولوژیکی در صنعت و در خدمات ندارد تا به ایران کمک کند. اکنون تمامیت ایران باید به روسیه هشدار دهد که ایران نمی‌خواهد کارت برنده این کشور برای مبارزه با غرب باشد.