رمزگشایی از قیمت‌گذاری در جهان هنر ونوشه شکری

قیمت‌گذاری آثار هنری، مسئله‌ای پیچیده و چند وجهی است که نه تنها به عوامل هنری مانند تکنیک، مواد و سبک هنرمند بستگی دارد، بلکه تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و حتی روانی نیز قرار می‌گیرد. عوامل متعددی از جمله شهرت به‌کار هنرمند، تکنیک استفاده شده، اندازه اثر، قدمت اثر، مواد بکار رفته و البته تقاضای بازار، در تعیین قیمت یک اثر هنری نقش دارند. اما در دنیای پویا و گاهی مبهم هنر امروز، چه عواملی بیشتر بر قیمت‌گذاری آثار هنری تأثیر می‌گذارند؟

هنر امروز بر اساس هزینه تولید و تقاضا قیمت‌گذاری می‌شود، قیمت آثار هنری به عوامل دیگری مانند ارزش هنری، اعتبار هنرمند، تاریخچه اثر، تقاضای بازار و گاه سلیقه و نظر شخصی خریداران نیز بستگی دارد. از دیدگاه نظری باید همبستگی نزدیکی میان ارزش تاریخی فرهنگی هنرمند و ارزش بازاری‌اش باشد. هر اندازه قیمت اثر بالاتر باشد نقشی که هنرمند در تاریخ هنر بازی می‌کند چشمگیرتر است. اما در واقعیت چنین نیست و فراوان بوده اند هنرمندان بزرگی که سخت می‌کوشیدند مورد ستایش بازار باشند. علتش آن است که قیمت هیچ عنصر عینی را مرجع قرار نمی‌دهد و ممکن است براساس تغییر سلیقه مصرف کنندگان قابل پیش بینی نباشد. در اوایل قرن هفدهم، زمانی که نقاشی جایگاه خود را در کنار هنرهای دیگری مانند ادبیات، موسیقی، مجسمه‌سازی و معماری تثبیت کرد، ارزش آن از مواد مصرفی و زحمتی که برای خلق آن صرف می‌شد، جدا شد. این تحول باعث شد هنر به کالایی تبدیل شود که مورد توجه جامعه روبه رشد بازرگانان و مجموعه‌داران قرار گیرد. هنر، هرچند دارای ارزش‌های غیرمادی بسیاری است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌کند، اما همچنان یک کالا است. مانند هر کالای دیگری، هنر نیز دارای قیمت است و طبیعتاً تحت تأثیر قوانین عرضه و تقاضا قرار می‌گیرد. هنر از طریق شبکه پیچیده‌ای از خرده‌فروشی‌ها به دست می‌آید و حتی امکان سود مالی بالقوه‌ای را نیز فراهم می‌کند. این نکته که هنر و سرمایه‌گذاری برای قرن‌ها دست در دست هم بوده‌اند، نشان‌دهنده پیوند عمیق میان این دو است.

عوامل مؤثر بر قیمت‌گذاری آثار هنری

قانون ثابت و مشخصی برای ارزیابی قیمت آثار هنری وجود ندارد و قیمت‌ها ممکن است به‌طور مداوم و غیرقابل‌پیش‌بینی تغییر کنند که ناشی از متغیرهای متعددی است که می‌توانند تمامی فرضیات را زیر سؤال ببرند. برای بررسی عواملی که بر قیمت‌گذاری تأثیر می‌گذارند، باید به جنبه‌های مختلفی توجه کرد که شامل هنرمند و اثر او می‌شود.

یکی از عوامل مهم در این زمینه، اعتبار هنرمند است که با کشور محل تولد او، شخصیت و جنبش هنری که به آن تعلق دارد مرتبط است. اعتبار شخصی هنرمند می‌تواند ارزش آثارش را افزایش دهد و در مقابل، بازار آثار غیر اصیل یا کپی‌برداری‌شده را به چالش بکشد. اعتبار هنرمند و توجهی که از سوی منتقدان و رسانه‌ها به او می‌شود، نقش مهمی در تعیین قیمت آثار دارد. این اعتبار از طریق اطلاعاتی که مورخان، منتقدان، کیوریتورها و دلال‌های هنری ارائه می‌دهند شکل می‌گیرد و در نهایت برند هنرمند را می‌سازد. برندسازی در دنیای هنر معاصر اهمیت ویژه‌ای دارد و هویت برند هنرمندان را از طریق دو عنصر هویت تاریخی و هویت سبکی تعریف می‌کند. هویت تاریخی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دارایی‌های هنرمند، از طریق نقدها، جوایز، پاداش‌ها و نمایشگاه‌های مهم در مؤسسات عمومی مشروعیت می‌یابد و به عنوان پایه‌ای برای برند هنرمند عمل می‌کند.

از سوی دیگر هویت سبکی؛ از مجموعه‌ای از کدهای سبک هنری تشکیل می‌شود که هنرمند به‌طور پیوسته بر اساس آن‌ها آثارش را تولید می‌کند. این تولیدات طی فرآیند تکامل خلاقانه هنرمند ایجاد می‌شوند و باعث می‌شوند هنرمند هویتی متمایز پیدا کند. در این مرحله، هنرمند به‌وضوح شناخته و دلال او نیز از قدرتی انحصاری برخوردار می شود.

شهرت هنرمند نیز یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده قیمت است. آثار هنرمندان مشهور، به ویژه کسانی که در حراجی‌ها رکورد فروش شکسته‌اند یا در موزه‌های معتبر نمایش داده شده‌اند، معمولاً قیمت بالاتری دارند. در مقابل، هنرمندان نوظهور ممکن است قیمت‌های پایین‌تری داشته باشند اما با گذشت زمان و اثبات خود در بازار، قیمت آثارشان افزایش یابد. تکنیک و مواد بکار رفته نیز بر قیمت اثر تأثیرگذار است. استفاده از مواد گران‌قیمت یا تکنیک‌های پیچیده، ارزش اثر را افزایش می‌دهد. اندازه اثر نیز عامل دیگری است که بر قیمت اثر تأثیر می‌گذارد. معمولاً آثار بزرگ‌تر قیمت بالاتری دارند.

قدمت اثر و تقاضای بازار نیز دو عامل مهم هستند. آثار قدیمی و آثار هنری که مورد توجه کلکسیونرها هستند، معمولاً قیمت بالاتری دارند. گالری و حراجی نیز در تعیین قیمت نقش دارند. گالری‌های معتبر معمولاً آثار هنری با کیفیت‌تری را ارائه می‌دهند و قیمت‌های بالاتری را تعیین می‌کنند. حراجی‌ها نیز با ایجاد رقابت بین خریداران، بر قیمت آثار تأثیر می‌گذارند. موضوع اثر و صاحب اثر نیز از دیگر عوامل مؤثر بر قیمت هستند. آثار هنری با موضوعات محبوب و آثاری که قبلاً متعلق به شخصیت‌های مشهور یا کلکسیونرهای معروف بوده، معمولاً ارزش بیشتری دارند.

هر هنرمند در طول زندگی حرفه‌ای خود به نقطه‌ای می‌رسد که آثارش به دستاوردهای خلاقانه خاصی می‌انجامد. با این حال، پس از این مرحله آغازین خلاقیت، اغلب مرحله‌ای از شیوه‌گرایی شروع می‌شود که در آن هنرمند به تکرار موضوعاتی می‌پردازد که او را به شهرت رسانده‌اند. این امر باعث می‌شود ارزش تجاری آثار این دوره از آثار نخستین کمتر باشد. شناسایی و تمایز آثار درست از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا هر هنرمند می‌تواند طیف گسترده‌ای از قیمت‌ها را در بازار داشته باشد. البته نظام رسانه‌ها و فرایند تماشایی کردن هنر، به‌جز داده‌های عینی، نقش‌های دیگری نیز دارند که تأثیر چشمگیری بر قیمت‌گذاری آثار هنری دارند؛ از جمله نفوذ منتقدان و رسانه‌ها.

در جهان امروز، ارزش مالی یک اثر هنری به یکی از مهم‌ترین معیارها تبدیل شده است. قیمت‌ها، سودها و اخبار مربوط به بازار هنر، اکنون به موضوع اصلی گفتگوها در پشت صحنه گالری‌ها، راهروهای جشنواره‌های هنری، اتاق‌های فروش حراجی‌ها و ضیافت‌های مجلل تبدیل شده‌اند. حتی کسانی که تنها به طور گهگاهی به جهان هنر نگاهی می‌اندازند، نمی‌توانند نسبت به گزارش‌های قیمت حراج‌ها و رشد بازار هنر که به طور مرتب در مطبوعات منتشر می‌شود، بی‌تفاوت بمانند.

با این حال، قیمت‌گذاری آثار هنری یک علم دقیق نیست. عوامل ذهنی مانند سلیقه شخصی، احساسات و روایت‌های مرتبط با یک اثر هنری نیز می‌توانند بر قیمت آن تأثیر بگذارند. علاوه بر این، نوسانات بازار هنر نیز بر قیمت آثار هنری تأثیرگذار است. چالش اصلی در قیمت‌گذاری آثار هنری، عدم وجود یک معیار واحد است. برخلاف سایر کالاها، برای تعیین قیمت آثار هنری هیچ فرمول مشخصی وجود ندارد. از این رو، قیمت‌گذاری آثار هنری نیازمند تجربه، دانش و درک عمیقی از بازار هنر است.

در نهایت قیمت‌گذاری آثار هنری، فرایندی پیچیده و چندوجهی است که عوامل متعددی در آن دخیل هستند. از یک سو، ویژگی‌های ذاتی اثر مانند تکنیک، مواد و اندازه، و از سوی دیگر، عوامل بیرونی مانند شهرت هنرمند، تقاضای بازار و رویدادهای اقتصادی، بر قیمت یک اثر هنری تأثیر می‌گذارند. امروزه قیمت یک اثر هنری، نه تنها بیانگر ارزش مادی آن، بلکه نمادی از ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و شخصی است که مخاطب به آن نسبت می‌دهد.

منابع:

• دُن تامپسون، ترجمه: اشکان زهرایی(۱۳۹۸ ). کوسۀ شکم‌پرِ ۱۲ میلیون دلاری، پرونده‌ای دربارۀ اقتصاد سردرگم هنرِ معاصر. بیدگل. تهران.
•  مایکل اشنیرسون، ترجمه: نیما ابطحی(۱۴۰۰). رونق؛ پول‌های زیاد، ابر دیلرها و صعود هنر معاصر . آوام‌سرا. تهران.