ایران با وجود صدها میلیارد دلار هزینه در سوریه، پشت بشار اسد را خالی کرد و گزینه خروج را برگزید

به گزارش روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز هفته گذشته، درست زمانی که آقای اسد به کمک نیاز داشت تا مانع پیشروی سریع نیروهای شورشی شود، ایران راه خروج از سوریه را در پیش گرفت. به گفته برخی منابع خبری، ایران در ۶ دسامبر فرماندهان نظامی و نیروهای خود را همراه با برخی از دیپلمات‌های خود از سوریه خارج کرد.

این یک تغییر چشمگیر بود، زیرا ایران نه‌تنها نزدیک‌ترین متحد عرب خود را رها کرد بلکه از هر آنچه در طول ۴۰ سال در سوریه، به‌عنوان اصلی‌ترین پایگاه خود در جهان عرب، ساخته و برای حفظ آن جنگیده بود نیز دست کشید.

با رسیدن شورشیان به پایتخت سوریه، ایران پس از یک سال سخت ویرانگر از جنگ‌های منطقه‌ای که با حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس آغاز شد، نتوانست از دولت اسد دفاع کند.

فروپاشی همکاری ایران و سوریه بدون شک توازن قدرت در خاورمیانه را دگرگون خواهد کرد. «محور مقاومت» که ایران با متحدان شبه‌نظامی‌اش در لبنان، سرزمین‌های فلسطینی، سوریه، عراق و یمن تشکیل داده، تضعیف و در مقابل، اسرائیل و متحدان عرب آن تقویت خواهند شد.

حسن شمشادی، خبرنگار و مستندساز نزدیک به حکومت ایران که سال‌ها در جبهه‌های جنگ در سوریه حاضر بوده، بر این نظر است که برای ایران، سوریه ستون فقرات حضور منطقه‌ای این کشور بوده است.

شوک در پی پیشروی سریع شورشیان

بنا به گفته سه مقام ایرانی که دو نفر از آنها از اعضای سپاه پاسداران ایران هستند و همچنین دو تحلیلگر برجسته ایرانی که به دولت این کشور نزدیک هستند، تهران در ابتدا از سرعت پیشروی شورشیان در سوریه و ترک پایگاه‌های نظامی توسط ارتش سوریه شوکه شد.

آن‌ها بر این نظرند که این نگرانی در اواسط هفته به وحشت کامل تبدیل شد، زیرا شورشیان سوری شهر به شهر را تصرف می‌کردند.

در آن زمان مقام‌های ایرانی به‌طور علنی وعده دادند که همچنان به حمایت کامل خود از آقای اسد ادامه خواهند داد. اما بنا به گفته منابع خبری که از نظر آن‌ها در این گزارش استفاده شده است، مقام‌های ایرانی در پشت پرده از پیشروی سریع شورشیان و از دست رفتن مناطق تحت کنترل ایران و شبه‌نظامیان نیابتی‌اش نگران شده بودند و از خود می‌پرسیدند که آیا می‌توانند اوضاع را کنترل کنند.

تا پایان هفته، چندین مقام ارشد ایرانی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند که ظاهراً برکناری آقای اسد اجتناب‌ناپذیر و شکست ایران بسیار مهم است.

محمدعلی ابطحی، معاون محمد خاتمی در دوران ریاست جمهوری‌ او در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «سقوط احتمالی دولت سوریه به دست تندروهای اسلام‌گرا یکی از بزرگترین اتفاقات تاریخ خاورمیانه خواهد بود…. مقاومت در منطقه بی‌پشتیبان می‌شود. اسرائیل یکه‌تاز خواهد شد.»

اگرچه عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران برای مشاوره درباره سوریه به دمشق، بغداد و دوحه سفر کرده بود، ابتدا لحن سرسختانه‌ای اتخاذ کرد، اما بعداً گفت که «هر آن‌چه که مقدر خدا باشد» برای آقای اسد پیش می‌آید.

نیویورک‌تایمز به نقل از یکی از اعضای سپاه پاسداران ایران خبر داد که او در تحلیلی وضعیت در سوریه را «غیرقابل باور و عجیب» توصیف کرده است. بنا به نظر او، «ایران سقوط اسد را پذیرفت و اراده‌ مقاومت را از دست داد.»

تلویزیون ایران که پیش از این از اصطلاح «تروریست‌ها» برای توصیف شورشیان استفاده می‌کرد، لحن خود را تغییر داد و از آن‌ها ‌به‌عنوان «گروه‌های مسلح» یاد کرد که تاکنون با اقلیت‌ شیعه رفتار خوبی داشته‌اند.

سهیل کریمی، مستندساز «جبهه مقاومت» که اینک به تحلیلگر سیاسی تبدیل شده است، در برنامه‌ای خبری در تلویزیون ایران گفت که وعده‌های حمایت آقای عراقچی از دولت سوریه چیزی جز امیدواری‌های واهی نبوده است.

آقای کریمی با بیان اینکه واقعیت میدانی همان چیزی نیست که آقای عراقچی می‌گوید، گفت «مردان ما اکنون در میدان نبرد سوریه نیستند. به آنها اجازه داده نشده است.»

تصاویر ویدئویی که در تاریخ ۶ دسامبر در حساب‌های کاربری متعلق به سپاه پاسداران ایران در شبکه‌‌های اجتماعی منتشر شد، زینبیه دمشق را تقریباً بدون زائر نشان می‌دهد.

زینبیه نقش مرکزی در روایت ایران در جنگ در سوریه داشت. ایران از نیروهای نظامی خود که در جنگ سوریه حاضر بودند به‌عنوان «مدافعان حرم» نام می‌برد.

ایران در بن‌بست

بنا به گفته سه مقام ایرانی، گروه هیأت تحریر شام، اصلی‌ترین گروه شورشی در سوریه هفته گذشته پیامی دیپلماتیک خصوصی به ایران ارسال کرده است.

آن‌ها گفتند که این گروه به ایران وعده داده که از مکان‌های مذهبی شیعه و اقلیت‌ شیعه محافظت خواهد کرد و در مقابل از ایران خواسته است که با نیروهایش وارد جنگ نشود.

به گفته این دو مقام، ایران هم از گروه هیات تحریر شام خواسته است که عبور امن نیروهایش از سوریه را فراهم کند.

ایران در آغاز اعتراضات ضد دولتی در سوریه در سال ۲۰۱۲، شماری از فرماندهان و نیروهای نظامی خود را به سوریه اعزام و به شکست مخالفان رژیم بشار اسد و گروه تروریستی داعش کمک کرد.

همچنین ایران در سال‌های گذشته از حضور مداوم خود در سوریه برای حفظ یک زنجیره تأمین تسلیحات مورد نیاز حزب‌الله در لبنان و فلسطینیان در کرانه باختری استفاده کرد. بنا به برخی گزارش‌ها، ایران اخیراً با همکاری باندهای قاچاق و برخی از اعضای قبایل بدوی در اردن تلاش کرده است تا تسلیحات را از سوریه به کرانه باختری ارسال کند.

اما وضعیت خاورمیانه در سال گذشته به طور قابل توجهی تغییر کرده است.

ایران در ماه‌های گذشته ضربات قابل توجهی در سوریه متحمل شد زیرا اسرائیل شماری از اماکن و پایگاه‌های ایرانی در سوریه را هدف حملات خود قرار داد و شماری از نظامیان این کشور از جمله فرماندهان ارشد سپاه پاسداران ایران را کشت.

علاوه بر این، متحد کلیدی ایران، حزب‌الله، پس از یک دوره جنگ شدید با اسرائیل در لبنان، آسیب دید. روسیه، یکی دیگر از متحدان سوریه، بر جنگ خود با اوکراین متمرکز است. مهم‌تر از همه، ارتش سوریه نشان داد که تمایلی برای جنگیدن نداشت.

بنا به گفته برخی از تحلیلگران ایرانی و غیر ایرانی، یکی دیگر از نگرانی‌های تهران تهدید اسرائیل برای حمله به هرگونه تحرکات نیروهای ایران در سوریه بود.

مهدی رحمتی، تحلیلگر مسایل سوریه که به دولت ایران نزدیک است گفت که برای ورود ایران به این جنگ به «منابع لجستیکی و مالی عظیم» و همچنین کمک دیگر متحدان تهران و خود سوریه نیاز بود که هیچ‌یک از این شرایط وجود نداشت.

افشون استوار، دانشیار امور امنیت ملی در دانشکده نیروی دریایی ارتش آمریکا در کالیفرنیا بر این نظر است که ایران در موقعیت «دشواری» قرار دارد، به‌ویژه با بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید که انتظار می‌رود سیاست «فشار حداکثری بر ایران» را اجرایی کند.