سقوط بشار اسد آینده منطقه را تغییر می‌دهد؟

پس از ۱۳ سال مبارزه برای سرنگونی رژیم بشار اسد، که باعث مرگ و ویرانی بی‌شماری شد، دولت بعث سرانجام در صبح روز یکشنبه این هفته سقوط کرد. یاروسلاو تروفیموف، گزارش‌گر ارشد وال‌استریت ژورنال این موضوع را تجزیه و تحلیل کرده است.

در حالی که سوریه برای سال‌ها صحنه رقابت بازیگران بین‌المللی شده بود، یک کارزار سریع توسط خود سوری‌ها (که تقریبا همه را غافلگیر کرد) مهر پایانی بر بیش از ۵۰ سال حاکمیت خاندان اسد بر سوریه گذاشت.

حامیان اصلی رژیم سوریه در اثر مسائل داخلی و خارجی خود تضعیف شده یا مشغول بودند و حالا به نظر می‌رسد این زلزله تأثیری عمیق بر خاورمیانه و توازن قدرت جهانی بگذارد.

ایران که سفارتش در دمشق بلافاصله پس از تصرف مخالفان هدف حمله قرار گرفت، متحد اصلی‌اش را در «محور مقاومت» و همچنین ارتباط زمینی حیاتی‌اش با شبه‌نظامیان نیابتی حزب‌الله در لبنان را از دست داده است.

از آن سو روسیه، که مدت‌ها افتخار می‌کرد برخلاف ایالات متحده در افغانستان یا ویتنام هرگز وابستگان خود را رها نمی‌کند، نیز ضربه‌ای تحقیرآمیز را متحمل شده است.

در شبکه‌های اجتماعی روسیه، سقوط دمشق به عنوان یک «فاجعه ژئوپلیتیک» تلقی شده و ایدئولوگ ‌ملی‌گرا الکساندر دوگین آن را یک «رویداد تراژیک» توصیف کرده است.

پایگاه‌های روسیه در ساحل مدیترانه سوریه، شامل تأسیسات دریایی در طرطوس و فرودگاه حمیمیم، برای توانایی مسکو در اعمال نفوذ خود در خاورمیانه و آفریقا حیاتی هستند. حالا اما آینده آن‌ها در ابهام قرار گرفته است.

برخی دیپلمات‌ها می‌گویند روسیه احتمالاً تعهداتی دریافت کرده است که می‌تواند این پایگاه‌ها را به عنوان بخشی از یک انتقال حفظ کند. با این حال، مشخص نیست که تا چه حد این تعهدات توسط شورشیان سوری محترم شمرده خواهد شد، به‌ویژه با توجه به سابقه روسیه در بمباران شهرهای سوریه در دهه گذشته.

در حال حاضر، شورشیان سوریه با روسیه به‌طور متفاوتی نسبت به ایران رفتار می‌کنند. بیانیه شورشیان پس از سقوط حلب تصریح می‌کرد که مردم سوریه با روسیه خصومتی ندارند. این در حالی است که جولانی در مسجد اموی بدون اشاره به روسیه، به شدت به ایران حمله کرد.

در حالی که شورشیان سوری سفارت ایران در دمشق را غارت کردند، سفارت روسیه دست‌نخورده باقی ماند.

در طرف مقابل اوضاع، دستکم فعلاً، به سود ترکیه است. با رفتن اسد، آنکارا به وضوح اقتدار بیشتری بر همسایه جنوبی خود اعمال خواهد کرد که می‌تواند تقویت‌کننده جاه‌طلبی‌های نئو-عثمانی رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان باشد.

ترکیه علاوه بر حمایت رسمی و علنی از گروه «ارتش ملی سوریه»، از بزرگ‌ترین نیروی مخالف سوریه یعنی هیئت تحریر شام نیز به‌طور ضمنی حمایت کرده است.

چارلز لیستر، مدیر برنامه سوریه در مؤسسه خاورمیانه آمریکا، می‌گوید: «ترکیه مسئولیت اصلی را دارد تا اطمینان حاصل کند که نتیجه این تحولات ثبات بیشتر و بازگشت پناهجویان و یک سوریه جدید است، نه یک جنگ داخلی جدید و بازنگری خطوط روی نقشه بین اعراب، کردها و دیگر جناح‌ها.»

پادشاهی‌های خلیج فارس مانند عربستان سعودی و قطر، که زمانی شورشیان سوری را تأمین مالی می‌کردند، نیز در تلاش هستند تا اطمینان حاصل کنند سقوط اسد منجر به موج جدیدی از ناآرامی‌ها علیه حاکمان منطقه و احیای جنبش‌های افراطی مانند دولت اسلامی (داعش) که پس از بهار عربی ۲۰۱۱ ظهور کردند نشود.

ماجد الانصاری، مشاور ارشد نخست‌وزیر قطر، در این باره می‌گوید:‌ «در منطقه اخبار خوب به‌سرعت به اخبار بد تبدیل می‌شوند. ما نمی‌خواهیم آنچه در کشورهای دیگر پس از بهار عربی رخ داد در سوریه تکرار شود. ما دوست داریم شاهد انتقال به یک دولت پایدار مردمی باشیم.»

اسرائیل نیز که این آخر هفته نیروهای خود را در بلندی‌های جولان به عمق بیشتری در خاک سوریه منتقل کرد، با فروپاشی «محور مقاومت» به رهبری ایران به دستاوردی استراتژیک دست یافته است.

موفقیت قبلی اسرائیل در تضعیف شبه‌نظامیان حزب‌الله لبنان، که قبلاً توانمندترین پیاده‌نظام اسد را تأمین می‌کرد، به شورشیان سوری امکان داد تا ارتش رژیم را به سرعت درهم بکوبند.

با این حال، مقامات اسرائیلی نیز نگران ظهور یک دولت سنی اسلام‌گرا تحت حمایت ترکیه در مرزهای خود هستند؛ دولتی که ممکن است تلاش کند بلندی‌های جولان را که اسرائیل در سال ۱۹۶۷ تصرف کرد، بازپس گیرد و ممکن است با گروه حماس متحد شود.

رهبر هیئت تحریر شام، احمد الشراع، از نوادگان سوری‌هایی است که پس از اشغال جولان توسط اسرائیل از محل سکونت خود فرار کردند. این مطلب همینطور توضیح‌دهنده نام جنگی او «ابومحمد جولانی» است.

این فرمانده شورشیان گفته است که برای اولین بار در جریان انتفاضه دوم فلسطین، که در سال ۲۰۰۰ آغاز شد، به سیاست اسلام‌گرایانه روی آورد.

در این میان عراق نیز نگرانی‌های مشابهی دارد. مقامات این کشور نگران هستند که رویدادهای سوریه بتواند شورش مجدد سنی‌ها را در داخل کشور تحریک کند.

جولانی برای اولین بار به عنوان یک شورشی اسلام‌گرای سنی در سال ۲۰۰۳ در عراق اسلحه به دست گرفت.

وی در پیام ویدئویی به محمد السودانی نخست‌وزیر عراق در هفته پیش از شبه‌نظامیان شیعه عراق خواست تا از سوریه دوری کنند و تلاش نکنند اسد را نجات دهند. توصیه‌ای که در نهایت توسط بغداد پذیرفته شد.

همزمان ایالات متحده، که نیروهایی در منطقه کردنشین سوریه و یک منطقه بیابانی در مرز اردن دارد، به هنگام فروپاشی رژیم اسد در حاشیه باقی ماند.

رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، از سقوط اسد استقبال کرد اما روز شنبه در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که سوریه «جنگ ما نیست» و ایالات متحده «نباید هیچ کاری با آن داشته باشد.»

یورونیوز فارسی