سقوط آخرین یادگار شوروی؛ فضاپیمای کاسموس – ۴۸۲ پس از نیم قرن سرگردانی در فضا به زمین سقوط کرد

فضاپیمای گمشده شوروی به نام کاسموس-۴۸۲ پس از ۵۳ سال چرخش در فضا، روز شنبه ساعت ۹:۲۴ به وقت مسکو وارد جو زمین شد. به گفته روسکاسموس، سازمان فضایی روسیه، این فضاپیما که برای فرود روی زهره طراحی شده بود، احتمالاً سالم در اقیانوس هند غرب جاکارتا فرود آمد.

به گزارش نیویورک تایمز، این کپسول در ۳۱ مارس ۱۹۷۲ پرتاب شد، اما پس از خاموش شدن زودهنگام یکی از تقویت کننده‌های موشک، در مدار زمین گیر افتاد. بازگشت آن به زمین، یادآور رقابت‌های جنگ سرد بود که رویایی علمی-تخیلی از گسترش قدرت‌های زمینی به منظومه شمسی را ایجاد کرده بود.

جاناتان مک‌داول، اخترفیزیکدان مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین که اشیاء پرتاب شده به مدار را ردیابی می‌کند، گفت: “این فضاپیما یادآور زمانی است که اتحاد جماهیر شوروی در فضا ماجراجویی می‌کرد – زمانی که همه ما شاید در فضا ماجراجوتر بودیم. از این نظر لحظه‌ای تلخ و شیرین است.”

در حالی که آمریکا در مسابقه رسیدن به ماه پیروز شده بود، اتحاد جماهیر شوروی از طریق برنامه ونرا، توجه خود را به زهره، خواهر ناشناخته زمین معطوف کرده بود.

از ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۴، شوروی ۲۹ فضاپیما به سمت این جهان پوشیده از ابر پرتاب کرد. بسیاری از این مأموریت‌ها شکست خوردند، اما بیش از ده مورد موفقیت‌آمیز بودند. فضاپیماهای ونرا زهره را از مدار زیر نظر گرفتند، مشاهدات جوی را هنگام فرود آرام در میان ابرهای سمی آن جمع‌آوری کردند، نمونه‌های خاک را جمع‌آوری و مطالعه کردند و اولین (و تنها) تصاویر از سطح این سیاره را به زمین فرستادند.

آسیف صدیقی، مورخ دانشگاه فوردهام که در فعالیت‌های علمی و فضایی دوران شوروی تخصص دارد، گفت: “کاسموس-۴۸۲ یادآوری است که ۵۰ سال پیش، اتحاد جماهیر شوروی به سیاره زهره رسید. این یک اثر فیزیکی از آن پروژه، از آن زمان است. برای من چیزی عجیب و جذاب در این مورد وجود دارد، درباره اینکه چگونه گذشته هنوز به چرخش به دور زمین ادامه می‌دهد.”

نیم قرن بعد، در حالی که ملل مختلف برنامه‌ای برای بازگشت به ماه دارند و کاوشگرهای خود را به سوی مریخ، مشتری و سیارک‌های مختلف پرتاب می‌کنند، یک کاوشگر فضایی ژاپنی تنها فضاپیمایی است که به دور زهره می‌چرخد. سایر مأموریت‌های پیشنهادی با تأخیر و آینده‌ای نامشخص مواجه شده‌اند.

در دوران مسابقه فضایی، فرود انسان بر ماه بزرگترین جایزه بود – اما جهان‌های دیگر در منظومه شمسی نیز ما را به سوی خود فرا می‌خواندند. در حالی که ایالات متحده توجه خود را به مریخ معطوف کرده بود، اتحاد جماهیر شوروی نگاه خود را به دومین سیاره نزدیک به خورشید دوخت.

کاتلین لوئیس، متصدی برنامه‌های فضایی بین‌المللی و لباس‌های فضایی در موزه ملی هوا و فضای اسمیتسونین، گفت: “هر دو طرف در آن زمان به مریخ علاقه داشتند، اما زهره هدف آسان‌تری بود.”

زهره که تقریباً هم اندازه زمین است، اغلب به عنوان دوقلوی آن نامیده می‌شود، اگرچه به اندازه سیارات سنگی دیگر شبیه زمین نیست. این سیاره در جو غلیظی از دی‌اکسید کربن پیچیده شده و در زیر کیلومترها ابر سولفوریک اسید پنهان شده است. قربانی اثر گلخانه‌ای مهارنشده، سطح زهره با دمای ۸۷۰ درجه فارنهایت (۴۶۵ درجه سانتیگراد) بسیار گرم است و تحت فشارهای جوی حدود ۹۰ برابر بیشتر از زمین قرار دارد.

دکتر صدیقی پرسید: “چگونه می‌توان چیزی ساخت که بتواند سفری چند ماهه در سراسر منظومه شمسی را تحمل کند، به سیاره‌ای با جو ضخیم برسد، به زمین برسد و ذوب یا خرد نشود، و عکس بگیرد؟ فکر کردن به حل چنین مشکلی در دهه ۱۹۶۰ نوعی مشکل باورنکردنی است.”

شوروی با وجود چالش‌های ناشی از چنین جهان خشنی، بارها سخت‌افزارهای خود را به سوی زهره پرتاب کرد. و در آن زمان هیچ الگویی برای چگونگی انجام آن وجود نداشت.

دکتر صدیقی گفت: “شما دقیقاً در حال اختراع چیزی بودید که می‌خواستید به زهره بفرستید. امروزه اگر کشوری مانند ژاپن بخواهد چیزی به زهره بفرستد، ۵۰ سال کتاب‌های درسی و دستورالعمل‌های مهندسی در اختیار دارد. در دهه ۶۰، شما چیزی نداشتید.”

برنامه ونرا شوروی به چندین عنوان دست یافت: اولین کاوشگرهایی که وارد جو سیاره‌ای دیگر شدند، اولین فضاپیمایی که با موفقیت روی سیاره‌ای دیگر فرود آمد، اولین فضاپیمایی که صداهای یک منظره بیگانه را ضبط کرد.

شکست کاسموس-۴۸۲ در میانه این خط زمانی رخ داد. و ورود مجدد آن در روز شنبه به جو، اولین برخورد زمین با این فرودگر مورد نظر نبود.

حدود ساعت ۱ بامداد به وقت محلی در ۳ آوریل ۱۹۷۲، تنها چند روز پس از پرتاب مشکل‌دار، شهر اشبرتون نیوزیلند میزبان چندین کره تیتانیومی ۳۰ پوندی (۱۴ کیلوگرمی) بود که هر کدام به اندازه یک توپ ساحلی بودند و با حروف سیریلیک علامت‌گذاری شده بودند.

یکی از آن‌ها در مزرعه شلغم فرود آمد که باعث نگرانی مردم محلی شد. نیوزیلند هرالد در سال ۲۰۰۲ گزارش داد که یکی از کره‌ها “در نهایت در سلول پلیس در اشبرتون قفل شد زیرا هیچ‌کس نمی‌دانست با آن چه کند.”

اگرچه قانون فضایی مشخص می‌کند که مالکیت یک شیء فضایی سقوط‌کرده با کشوری است که آن را پرتاب کرده است، شوروی در آن زمان مالکیت کره‌ها را ادعا نکرد. “توپ‌های فضایی” در نهایت به کشاورزانی که آن‌ها را پیدا کرده بودند بازگردانده شدند.

و در حالی که کاسموس-۴۸۲ گم شد، خواهر آن که چند روز قبل پرتاب شده بود، در نهایت روی زهره فرود آمد و ونرا-۸ نام گرفت. این فضاپیما به مدت ۵۰ دقیقه از سطح زهره داده ارسال کرد. دو سال بعد، هنگامی که ونرا-۹ و ۱۰ رسیدند – برای شوروی، ساخت افزونگی به معنای پرتاب دو نمونه از هر چیزی بود – آن‌ها به آرامی از میان ابرها پایین آمدند، روی سطح سیاره فرود آمدند و تصاویری از جهانی خشک و زردرنگ را به زمین فرستادند.

برنامه ونرا در اواسط دهه ۱۹۸۰ با کاوشگرهای بلندپروازانه وگا به پایان رسید. این مأموریت‌ها در سال ۱۹۸۴ اجرا شدند، در سال ۱۹۸۵ فرودگرهایی روی سطح زهره انداختند و در سال ۱۹۸۶ از کنار ستاره دنباله‌دار هالی گذشتند.

دکتر لوئیس گفت: “اکتشافات شوروی از زهره در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی، نقطه عطفی برای اتحاد جماهیر شوروی بود و به عنوان دستاوردی بزرگ برای این کشور محسوب می‌شد.”

ورود مجدد کاسموس-۴۸۲ به زمین، اگرچه از نظر تاریخی منحصر به فرد است، چندان غیرعادی نیست. امروزه، کشورها و شرکت‌ها، سخت‌افزارهای بیشتری را به مدار پرتاب می‌کنند که باعث می‌شود اشیاء زیادی از آسمان سقوط کنند.

دکتر صدیقی گفت: “بایگانی‌ای از مسابقه فضایی آن دوران وجود دارد که هنوز به دور زمین می‌چرخد. چیزهای زیادی وجود دارد که در دهه ۱۹۵۰، ۱۹۶۰، ۱۹۷۰ پرتاب شده است. گاهی اوقات به ما یادآوری می‌شود که این موزه آنجا وجود دارد، زیرا آن‌ها روی سرمان می‌افتد.”