مادرید، نیویورک و آزمون اراده سیاسی: آیا اروپا و اعراب فقط برای مهار خشم جهانی علیه اسرائیل گردهم می آیند؟ – بابک احمدی

در دل خاک اروپا، جایی که بسیاری از دولت‌هایش هم‌پیمان ناتو و دوستان دیرین اسرائیل به‌شمار می‌روند، نشست مادرید با حضور وزرای خارجه کشورهای عربی و اروپایی برگزار شد؛ نشستی که هدف رسمی‌اش پایان جنگ غزه و پیشبرد راه‌حل دوکشوری بود. اما آنچه این گردهمایی را فراتر از یک رویداد دیپلماتیک موقت قرار می‌دهد، انتظاری است که افکار عمومی مترقی از رهبران حاضر دارند: این‌که حل بحران فلسطین را نه صرفاً برای تخفیف خشم جهانی از فجایع جاری، بلکه با هدف دستیابی به صلحی پایدار و عادلانه دنبال کنند. وعده برگزاری کنفرانس بعدی در نیویورک، آزمونی جدی برای اثبات این اراده خواهد بود.

نشستی کم‌سابقه در پایتخت اسپانیا

شامگاه یک‌شنبه، مادرید میزبان نشستی گسترده با حضور وزرای خارجه کشورهای عربی و اروپایی، نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی و چهره‌های دیپلماتیک بود. این نشست با محوریت بحران غزه، پایان جنگ و احیای راه‌حل سیاسی برای مسئله فلسطین و اسرائیل برگزار شد.

در شرایطی که دولت‌های اروپایی به‌ویژه اعضای ناتو سال‌ها از سیاست‌های اسرائیل حمایت کرده‌اند، برگزاری چنین نشستی در پایتخت یکی از همین کشورها، از نظر نمادین اهمیت ویژه‌ای دارد. در فضای بین‌المللی که هم‌زمان با تداوم کشتار در غزه، فشار افکار عمومی و اعتراضات گسترده در حال افزایش است، نشست مادرید گامی ولو دیرهنگام در پاسخ به مطالبات بین‌المللی برای توقف جنایات و پایان اشغال‌گری به‌نظر می‌رسد.

تأکید بر توقف جنگ، پایان محاصره و بازسازی غزه

کمیته وزارتی مشترک عربی-اسلامی که در پی نشست فوق‌العاده قاهره تشکیل شده بود، در مادرید اعلام کرد که خواستار پایان فوری محاصره غزه و بازگشایی بی‌قید و شرط تمام گذرگاه‌هاست. به گفته این کمیته، ورود مستمر کمک‌های بشردوستانه، دارو، سوخت و غذا باید تضمین شود.

همچنین بر حمایت از برنامه بازسازی غزه بر اساس طرح تصویب‌شده در نشست سران عرب در قاهره تأکید شد. در این طرح، بازسازی غزه نه به‌عنوان پروژه‌ای صرفاً فنی بلکه به‌مثابه بخشی از فرایند سیاسی در مسیر احقاق حقوق مردم فلسطین در نظر گرفته شده است.

راه‌حل دوکشوری در کانون گفت‌وگوها

یکی از محورهای کلیدی بیانیه پایانی نشست مادرید، تأکید مجدد بر راه‌حل دوکشوری و حقوق ملت فلسطین بود. شرکت‌کنندگان اعلام کردند که فلسطینی‌ها باید بتوانند کشور مستقل خود را در مرزهای ۴ ژوئن ۱۹۶۷ با پایتختی قدس شرقی تشکیل دهند.

این موضع که در قطعنامه‌های متعدد بین‌المللی مورد تأیید قرار گرفته، اما عملاً از سوی اسرائیل سال‌هاست نقض شده، اکنون بار دیگر به مرکز گفتمان دیپلماتیک بازگشته است. کشورهای عربی از نقش “گروه مادرید” و مشارکت فعال اروپا در پیشبرد این راه‌حل استقبال کردند، اما منتقدان هشدار می‌دهند که نباید این مواضع صرفاً در حد اظهارات باقی بماند.

از مادرید تا نیویورک؛ وعده کنفرانسی سرنوشت‌ساز

شرکت‌کنندگان همچنین تصمیم گرفتند که نشست دیگری در ماه ژوئن در مقر سازمان ملل در نیویورک برگزار کنند. این نشست به‌طور مشترک توسط فرانسه و عربستان سعودی مدیریت خواهد شد و قرار است بستری باشد برای ارائه تعهدات ملموس سیاسی، اقتصادی و امنیتی برای حل مسئله فلسطین.

مسائلی چون به‌رسمیت‌شناختن رسمی کشور فلسطین، اصلاح در ساختار تشکیلات خودگردان، عادی‌سازی روابط مشروط برخی کشورهای عربی با اسرائیل، و موضوعاتی نظیر خلع سلاح حماس قرار است در این نشست بررسی شود. نیویورک، بیش از مادرید، می‌تواند صحنه آزمون واقعی برای نشان دادن «اراده سیاسی» کشورهای غربی باشد.

اسپانیا: زمان تحریم اسرائیل فرارسیده است؟

از نکات برجسته نشست مادرید، موضع‌گیری صریح وزیر خارجه اسپانیا، خوزه مانوئل آلبارس بود که خواستار بررسی تحریم صادرات تسلیحات به اسرائیل شد. او در گفت‌وگو با رادیو «فرانس‌اینفو» گفت:

«نباید اجازه داد اسرائیل تصمیم بگیرد چه کسی می‌تواند غذا بخورد و چه کسی نه. کمک‌های انسانی باید آزادانه وارد غزه شود… در برابر این جنگ غیرانسانی، هیچ گزینه‌ای نباید از پیش منتفی اعلام شود.»

آلبارس همچنین تأکید کرد که «سکوت در این لحظه‌ها یعنی همدستی در این کشتار» و اروپا باید تحریم‌های فردی علیه مقاماتی که راه‌حل دوکشوری را نابود می‌کنند نیز مدنظر قرار دهد.

پیش از این نیز نخست‌وزیر اسپانیا، پدرو سانچز، خواستار دخالت دیوان بین‌المللی دادگستری برای بررسی تعهدات اسرائیل در قبال ورود کمک‌های انسانی شده بود.

در این نشست، وزرای خارجه کشورهای عربستان سعودی، قطر، اردن، مصر، فلسطین، و نمایندگانی از ترکیه، اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی حضور داشتند.

از سوی اروپا، نمایندگانی از فرانسه، بریتانیا، آلمان، ایتالیا، نروژ، ایرلند، اسلوونی، ایسلند و اسپانیا شرکت کردند. همچنین کشورهای غیراروپایی مانند برزیل نیز حضور داشتند. کشورهای اسپانیا، ایرلند، نروژ و اسلوونی اخیراً فلسطین را به‌طور رسمی به رسمیت شناخته‌اند؛ گامی که از سوی بسیاری از فعالان حقوق بشر به‌عنوان نقطه عطفی در مشروعیت‌بخشی به حقوق مردم فلسطین تلقی می‌شود.

نشست مادرید اگرچه گامی نمادین و مهم در زمینه دیپلماسی بحران بود، اما پرسش اصلی همچنان پابرجاست: آیا این نشست‌ها تلاشی برای فرونشاندن خشم افکار عمومی جهانی از جنایات اسرائیل در غزه است، یا نقطه آغازی برای عبور از وضعیت موجود و حرکت به‌سوی راه‌حلی پایدار، انسانی و عادلانه؟

مردم فلسطین بیش از «بیانیه» به اقدام نیاز دارند؛ و در این بزنگاه تاریخی، اروپا و جهان عرب اگر واقعاً به صلح باور دارند، باید با اقدام عملی و جمعی برای متوقف‌کردن جنایات اسرائیل، نشان دهند تا چه اندازه به سخنانی که در نشست‌های مادرید و نیویورک بر زبان رانده‌اند، پایبند هستند.