فقر، خشکسالی و حاشیه‌نشینی بحران‌هایی که همچون خوره‌ پیکره ایران رامی فرسایند – موسی مزیدی

تشدید محنت عرب‌ها در جنوب : امروزه، ایران با بحران‌های درهم تنیده و فزاینده‌ای روبروست که ساختار اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی آن را تهدید می‌کند. پیامدهای فقر شدید، خشکسالی مداوم و تورم با به حاشیه راندن بخش‌های بزرگی از جامعه، به ویژه در مناطقی با اکثریت غیرفارس، تشدید می‌شود. آمار رسمی ایران نشان می‌دهد که تقریباً ۳۰٪ از جمعیت زیر خط فقر زندگی می‌کنند که تقریبا ۲۵،۴ میلیون نفر را را بر می گیرد. بر اساس داده های سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ ، در حالی که گزارش‌های مستقل بین‌المللی تخمین می‌زنند که نرخ واقعی فقر ممکن است به ۴۰ تا ۶۰ درصد از جمعیت برسد، زیرا موارد فقر شدید را نیز در بر می‌گیرد. تا ژانویه ۲۰۲۵، موسسه کار و رفاه اجتماعی ایران نرخ واقعی فقر را بین ۲۲ تا ۲۷ درصد تخمین زد، در حالی که گزارش وزارت مسکن در آوریل ۲۰۲۵ اذعان کرد که تقریباً ۲۶ میلیون نفر در محله‌های فقیرنشین زندگی می‌کنند که نسبت به سال ۲۰۲۰، ۳۰ درصد افزایش داشته است. طبق گزارش‌های پارلمانی و دانشگاهی، بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه به سطح نگران‌کننده‌ای رسیده است و برای مردان به ۳۰ درصد و برای زنان دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکترا به بیش از ۸۰ درصد رسیده است. با وجود افزایش هزینه‌های زندگی، حداقل دستمزد همچنان کمتر از نصف خط فقر است. برای یک خانواده چهار نفره حدود ۳۵ میلیون تومان (حدود ۱۲۰ دلار) در ماه تخمین زده می‌شود. در مقابل، قیمت مواد غذایی مانند گوشت و سبزیجات، تنها در یک سال از  %۳۰ به  ۷۰ درصد افزایش یافته است. برخی معتقدند که این افزایش تا ۹۰% نیز بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی برای دوره زمانی آوریل ۲۰۲۴ تا آوریل ۲۰۲۵، نرخ تورم به ۴۲% در مواد غذایی منجر شده است.

جنگ ۱۲ روزه اخیر، با سقوط ارزش پول ملی و افزایش غیرمعقول قیمت مواد غذایی و معیشتی، به ویژه افزایش قیمت گوشت، نان و حبوبات، که غذاهای اصلی جامعه هستند، اوضاع را بدتر کرده است. در مناطقی که اکثریت جمعیت غیرفارس هستند، مانند خوزستان (عربستان)، ساکنان از محرومیت شدید در زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت و فرصت‌های اقتصادی و شغلی رنج می‌برند. اگرچه این منطقه از غنی‌ترین مناطق ایران از نظر منابع طبیعی هستند، اما ساکنین اصلی اقلیم چه عرب و غیرعرب به طور غیرعادلانه از درآمدهای آن بهره‌مند نمی‌شوند. این ثروت در جای دیگری از کشور سرمایه‌گذاری می‌شود یا در بانک‌های خارج از کشور ذخیره می‌شود. طبق گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل، ایران در شاخص ادراک فساد ۲۰۲۴ بدترین امتیاز (۲۳ از ۱۰۰) را داشت.  رشوه‌خواری و سوء مدیریت در تمام جنبه‌های دولت نفوذ کرده است. حتی کاروان‌ ریاست جمهوری نیز از این وضعیت در امان نمانده است، این کاروان با بنزین آغشته به آب، حرکت ماشین‌ها را مختل کرد. این اتفاق در در سفر رییس جمهور اقای پزشکیان به تبریز اتفاق افتاد. اگر وضعیت دولت بدین قرار است، وضعیت شهروند عادی چه گونه خواهد بود؟

در مقایسه نوع زندگی، آموزش، رفاه، سهم مشارکت همه جانبه با سایر مناطق در کشور، یکی از آسیب‌دیده‌ ترین جوامع در ایران، امروز عرب‌ها در اقلیم هستند که با اشکال مختلف با تبعیض روبرو هستند. گزارش‌ها حاکی از آن است که مردم این منطقه به دلیل هویت یا لهجه عربی خود برای مشاغل دولتی و خصوصی رد می‌شوند. حمدان، فعال عرب، این واقعیت دردناک را با کلماتی تکان دهنده توصیف کرده و گفت: وقتی روی دریایی از نفت می‌خوابی، اما شب‌ها گرسنه به رختخواب می‌روی، وقتی در مصاحبه شغلی به دلیل لهجه‌ات رد می‌شوی، وقتی در نزدیکی رودخانه‌های کارون، کرخه و جراحی آب آشامیدنی تمیز نداری، وقتی خطوط لوله گاز از شهر و روستایت عبور می‌کند اما تو یک کپسول گاز (سیلندر گاز) را بر پشتت حمل می‌کنی و به دنبال راهی برای پر کردن آن هستی، آن وقت متوجه می‌شوی که یک غریبه هستی. پژمان رحیمی ، فعال سیاسی و از بختیاری‌های اقلیم است می‌افزاید که عرب‌ستیزی یک واقعیت اجتماعی غیر قابل انکار است که توسط یک ایدئولوژی جامع فارس نگر هدایت می‌شود که به حاشیه راندن عرب‌ها و طرد اقتصادی و سیاسی آنان را تقویت می‌کند. هدی کریمی صدر، فعال مدنی، تأکید می‌کند که تبعیض علیه عرب‌ها لزوماً قانونی نیست، بلکه  در روابط فرهنگی و اجتماعی مسؤلان و صاحبان قدرت رسوخ کرده است. فرصت‌های شغلی برای عرب‌ها، حتی در مشاغل ساده‌ای مانند نظافت، کمیاب است. در کوت عبدالله (محله‌ای در شهر اهواز)، منطقه‌ای کاملاً عرب‌نشین، هیچ کارگر رفتگر (نظافتچی) عرب وجود ندارد.

علاوه بر فقر و حاشیه‌نشینی، خشکسالی عمدی غیرمسؤل و غیرتخصصی ریشه‌های اقلیم  را هدف قرار داده است. بزرگترین رودخانه‌های آن مانند کارون، کرخه و جراحی خشک شده‌اند، تالاب بزرگ هور العظیم و تالاب فلاحیه (شادگان) که هر دو به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، به دلیل ساخت سدها و انتقال آب به مناطق دیگر مورد بی‌توجهی قرار گرفته‌ و خشک شده اند. این امر منجر به مرگ هزاران درخت نخل، فروپاشی کشاورزی و از بین رفتن دامداری و پرورش ماهی شده است. بدین سبب بسیاری از ساکنان را مجبور کرده است که از زمین‌های حاصلخیز خود به مناطق شهری کوچ کنند و در محله‌های فقیرنشین و محروم از ابتدایی‌ترین نیازهای معیشتی زندگی کنند.

برای مقابله با خشکاندن رودخانه جراحی در شهر فلاحیه (شادگان) و روستاهای اطراف آن، کشاورزان و ساکنان، زن و مرد با دستان خود و بدون حمایت دولت، و با نبود ماشین آلات یا بولدوزرها، در تلاشی ناامیدانه برای نجات نخل‌های باقی‌مانده که یا در حال خشک شدن و یا میوه‌هایشان ریخته است، شروع به پاکسازی آبراه‌ها کرده‌اند. در یک بسیج مردمی متشکل از ۲۰ تا ۵۰ نفر، آن‌ها برای بقای خود و خانواده در دمای بالای ۵۰ درجه و هوای شرجی، در فصل رسیدن خرما که به ،خرما ‌پزان، معروف است، می‌جنگند. به اعتقاد جامعه شناسان و  متخصصان در سیاست کشوری و بین الملل، اگر جنگی علیه ایران به راه نیفتد، دیر یا زود شاهد انفجار اجتماعی با پیامدهای نامعلوم خواهیم بود. آنچه ایران امروز شاهد آن است، نه فقط یک بحران اقتصادی، بلکه بحران عدالت اجتماعی و ساختار سیاسی است. فقر، به حاشیه راندن، تبعیض قومی و مذهبی، همراه با فروپاشی محیط زیست، تهدیدی برای شعله‌ور شدن ناآرامی‌های بیشتر است، به ویژه در مناطقی که مدت‌هاست مرمانش به حاشیه‌ راده شده اند، با وجود اینکه این مناطق شریان حیاتی اقتصاد کشور هستند. صداهایی مانند حمدان، حماد، هدی، پژمان، عبدالله، سارا و حاج خلیل در صحبت علیه آنچه بسیاری تبعیض سیستماتیک می‌دانند، رساتر شده‌اند، تبعیضی که نمی‌توان از طریق اصلاحات سطحی یا با تغییر افراد به آن رسیدگی کرد، بلکه باید با تغییر عمیق در رویکرد سیستم و کل نظام به تنوع ملی، فرهنگی و مذهبی احترام گذاشت، فاصله طبقاتی را کاهش داد وحقوق واقعی همه شهروندان را به رسمیت شناخت.

موسی مزیدی

منابع:

ایران وایر

همشهری اونلاین