از جامعه رانده، از حکومت مانده؛ واکنش‌های منفی به بیانیه جبهه اصلاحات عطا محامد

در روزهایی که برخی نیروهای سیاسی از «برنامه‌ریزی برای دوران پس از جمهوری اسلامی» سخن می‌گویند و گروهی دیگر خواهان «رفراندوم درباره موجودیت نظام» هستند، اصلاح‌طلبان با بیانیه‌ای تازه به میدان آمدند؛ بیانیه‌ای ۱۱ماده‌ای که ۲۶مرداد منتشر شد و «بازگشت به مردم» را «تنها راه نجات کشور» معرفی کرد. اما اهمیت ماجرا نه در خود بیانیه، بلکه در موجی بود که به‌دنبال داشت. واکنش‌هایی تند، آمیخته به خشم، تمسخر و حتی نفرت.

در سال‌های اخیر کمتر بیانیه‌ای چنین دامنه‌ای از بازخورد را برانگیخته است. مجموع این واکنش‌ها نشان می‌دهد اصلاح‌طلبی دیگر کمتر به‌عنوان «راه‌حل» در سیاست ایران جدی گرفته می‌شود و در زمانی که جامعه تغییرات بنیادین را طلب می‌کند، بیش از هر زمان به نماد محافظه‌کاری بدل شده است. جریانی که به‌زعم بسیاری، به‌دلیل فقدان خلاقیت و تمایل به حفظ نظم موجود، از اعتبار تهی شده، اما همچنان آن‌قدر حساسیت‌برانگیز است که حتی سرسخت‌ترین مخالفانش نیز نمی‌توانند نادیده‌اش بگیرند.

اصلاح‌طلبان زیر باران اتهام

این بیانیه موجی از واکنش‌های تند و گسترده را میان چهره‌های اصولگرا، رسانه‌های نزدیک به حاکمیت و حتی برخی استادان دانشگاه برانگیخت، به گونه‌ای که واکنش آن‌ها بیش از آن‌که مبتنی بر استدلال باشد، بر بنیاد نفرت‌ بنا شده بود. از جمله «حسین مظفر»، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، که در موضعی سخت‌گیرانه این بیانیه را «عبور از عقلانیت و خط قرمز نظام» توصیف کرد. او متن اصلاح‌طلبان را «سراسر تهمت و محکومیت نظام» دانست و تاکید کرد چنین مواضعی چیزی جز «سیاه‌نمایی، القای ناامیدی، دوقطبی‌سازی و کلید زدن فتنه جدید» نیست.

«سعید جلیلی»، عضو دیگر مجمع تشخیص نیز با اشاره به شعارهای «رفع حصر» و «حذف نهادهای موازی» در بیانیه اصلاح‌طلبان، آن را استمرار همان «غرب‌باوری ۲۰۰ ساله» خواند و گفت که عده‌ای راه‌حل مشکلات کشور را در «آغوش غرب» جست‌وجو می‌کنند در حالی که باید «فرصت‌های داخلی و وحدت حول ولایت» را تقویت کرد.

روزنامه «آگاه» با تیتر تند «تسلیم‌طلبان»، اصلاح‌طلبان را «نیروهای رادیکال» و «مشارکتی‌های پیشین» معرفی کرد و مدعی شد آن‌ها غیر از «هجمه به نظارت استصوابی، آزادی زندانیان سیاسی و چراغ‌سبز به آژانس» برنامه‌ای ندارند. این روزنامه پیشنهاد تعلیق غنی‌سازی را به «تکرار جام زهر» مجلس ششم تشبیه کرد و با ادبیاتی آمیخته به تحقیر نوشت: «با خوش‌رقصی برای دشمن و ترویج ناامیدی، مقابل اراده خدا و مردم می‌ایستید!»

در همین فضا، روزنامه «فرهیختگان» چندین مطلب در مورد این بیانیه منتشر کرد. از جمله یادداشت «سعید آجرلو» با عنوان «بیانیه‌ای علیه اصلاحات» که معتقد است این متن «نوعی عبور از جمهوری اسلامی فعلی به حکومتی دیگر» است و با وجود تحولات ۲۲سال اخیر، همچنان بر «مدل خطی نوسازی غربی» تکیه دارد. او ترک تخاصم با آمریکا را «خیال‌پردازی» نامید و پرسید: «چگونه می‌توانید بگویید ترک دشمنی با آمریکا مسایل ما را حل می‌کند، وقتی همین آمریکا در حال مذاکره به ما حمله کرده است؟»

در واکنشی دیگر روزنامه «وطن‌امروز» بیانیه را «خیانت‌آلود» دانست و آن را «در راستای پروژه دشمن» خواند. این روزنامه مدعی شد اصلاح‌طلبان به‌جای «عذرخواهی بابت برجام» اکنون می‌خواهند نظام را به عقب‌نشینی وادار کنند، در حالی که جنگ ۱۲روزه «مشروعیت سیاست‌های جمهوری اسلامی» را به نمایش گذاشته است.

این حملات تنها به رسانه‌ها و سیاستمداران محدود نشد. «بیژن عبدالکریمی»، استاد دانشگاه، بیانیه اصلاح‌طلبان را «رمانتیستی و احساساتی» خواند و گفت زمان انتشار بیانیه «بدترین زمان ممکن» است، چرا که کشور در «شدیدترین حملات دشمن» قرار دارد و چنین متنی شکاف دولت-ملت را عمیق‌تر می‌کند. عبدالکریمی سه بند پایانی بیانیه را نشانه «منطق تسلیم» توصیف کرد و پیشنهاد تعلیق غنی‌سازی را «توهم» نامید.

«محمدتقی نقدعلی» نایب‌رییس کمیسیون حقوقی مجلس نیز موضعی مشابه گرفت. او بیانیه ۱۱بندی اصلاح‌طلبان را «تکمیل کار نیمه‌تمام آمریکا و اسراییل» خواند و تاکید کرد بندهایی چون تعلیق غنی‌سازی «مطرود و مردود» است. نقدعلی، اصلاح‌طلبان را متهم کرد به‌جای «فکر برای معیشت مردم» دنبال «امضای عبودیت در مقابل دشمن» هستند.

آن‌ها می‌خواهند ما تسلیم شویم!

یکی از رقبای اصلاح‌طلبان در سیاست، یعنی «جبهه پایداری، علیه این بیانیه متنی منتشر کرده و گفت اصلاح‌طلبان با طرح ایده «تغییر پارادایم»، پروژه «عبور از پزشکیان» را تنها یک‌سال پس از آغاز دولت مطلوب خود کلید زده‌اند.

پایداری‌ها این موضع‌گیری را ادامه همان مسیری دانستند که با «عبور از خاتمی» و سپس «فتنه ۸۸» دنبال شده بود. در بیانیه تاکید شد: «جریان اصلاحات که سال‌هاست در آرزوی کمک‌های خارجی برای رسیدن به اهداف خود، رویکرد خودفروختگی سیاسی را در پیش گرفته است، امروز نیز به‌جای این‌که در کنار ملت ایران برای مقابله با رژیم صهیونسیتی و آمریکا بایستد، ترجیح داده تا دشنه را این‌بار علنی‌تر از قبل بر روی مردم و نظام مردمی از نیام بیرون بکشد». این جریان از رجال سیاسی و علمای ربانی خواست تا نسبت به این «خیانت آشکار»، اعلام موضع کنند.

«جامعه مدرسین حوزه علمیه قم» نیز در بیانیه‌ای اصلاح‌طلبان را متهم کرد که «در مسیر ترس و رعب از دشمن، نسخه تغییر و تسلیم می‌پیچند». این نهاد روحانی هشدار داد: «هر سخن و کلامی که بر وحدت ملی و انسجام داخلی خدشه وارد کند، همراهی با اسراییل و آمریکاست» و خواستار آن شد که مسوولان «قاطعانه با تفرقه‌افکنان برخورد کنند». حزب «مؤتلفه اسلامی» نیز بیانیه اصلاح‌طلبان را با تعبیر «تسلیم‌نامه» محکوم کرد و پیشنهادهایی چون «تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی هسته‌ای»، «مذاکره جامع با آمریکا» و «خروج نیروهای نظامی از سیاست و اقتصاد» را به‌معنای «خلع سلاح استراتژیک کشور» دانست. موتلفه در ادامه خواستار تبری صریح اصلاح‌طلبان از این متن و نیز اقدام قانونی دستگاه‌های مسوول علیه عاملان انتشار آن شد.

موج انتقادات به دیگر نهادهای سنتی و دانشجویی هم رسید. «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل» نیز بیانیه اصلاح‌طلبان را «برآمده از جمعی مغرض و کینه‌توز» دانسته و هشدار داد: «تا زمانی که این جبهه سیاسی از مواضع غلط خود عقب‌نشینی نکند، خواستار برخورد قاطع مراجع قانونی و وزارت کشور با چنین جریان‌هایی هستیم.»

«کودتای نرم» آتش اتهام نو

بیانیه با دو روز فاصله از سالگرد کودتای ۲۸مرداد۱۳۳۲ نوشته شده بود. همین هم برخی از منتقدان این متن را ترغیب کرد که رابطه‌ای میان کودتا و بیانیه برقرار کنند تا بهتر بتوانند متن را تخریب کنند. مثلا، از نظر «سیداحمد خاتمی»، امام‌جمعه موقت تهران، این متن «بوی کودتای نرم» می‌دهد و «عینا همان خواسته‌های نتانیاهو در جنگ دوازده‌روزه» را تکرار می‌کند. او هشدار می‌دهد که اصلاح‌طلبان با اعتماد به دشمن در مسیری مشابه تجربه ۲۸مرداد گام برمی‌دارند.

یادداشت «حسن رشوند» با تیتر «بیانیه‌ای که بوی کودتا می‌دهد!» متن منتشر شده را «مشکوک به کودتا علیه نظام» خواند و محتوای آن را همسو با «خواسته‌های مقامات آمریکایی و صهیونیستی» دانست. رشوند به بندهایی همچون «آشتی ملی، ترک تخاصم در داخل و خارج کشور، اصلاح ساختار حکمرانی، بازگشت به اصل حاکمیت مردم، برگزاری انتخابات آزاد، حذف نظارت استصوابی، آزادی همه زندانیان سیاسی، بازسازی اعتماد ملی و ترمیم شکاف ملت–حاکمیت» اشاره کرد و این موارد را «اتهام به جمهوری اسلامی» و «مستحق مجازات نویسندگان» دانست.

در مجلس هم رویکردهای مشابه وجود داشت. «عباس گودرزی»، سخنگوی هیات رییسه و نماینده بروجرد، این بیانیه را «تسلیم‌نامه» نامید و تاکید کرد: «تفکری که منجر به تنظیم این بیانیه شده است دقیقا به‌دنبال جلب رضایت آمریکا و جاده صاف کردن برای اسراییل است». او مدعی شد صادرکنندگان بیانیه «ضد وفاق و انسجام ملی و ضد شرافت و غیرت ایرانی» عمل کرده‌اند و هدف‌شان «کودتای نرم علیه عزت، شرف و اقتدار ایران» است. به گفته گودرزی، مردم تجربه کرده‌اند هزینه سازش با دشمن بیش از ایستادگی در برابر اوست.

در یک ویدیو، «حسن عباسی»، رییس اندیشکده «یقین»، بیانیه اصلاح‌طلبان را «کودتا» خواند که به ادعای او «زمینه آن توسط اسراییل طراحی شده است». او گفت، جنگ ۱۲روزه «فرصتی برای تنفس اصلاح‌طلبان فراهم کرد» و مدعی شد برنامه این جریان سیاسی «حذف رهبر جمهوری اسلامی» است. عباسی همچنین اظهار داشت اصلاح‌طلبان از کشته‌شدن فرماندهان نظامی که «راه را برای فعالیت آن‌ها باز کرده‌اند» ابراز خوشحالی کرده‌اند.

اصلاحات ادامه دست دشمن

از نظر برخی رسانه‌های نزدیک به حاکمیت این متن نیاز به افشاگری داشت و آن‌ها تلاش کردند که پشت پرده چگونگی نوشته شدن آن را برملا کنند. خبرگزاری «فارس»، مدعی شد متن در شرایط اختلاف میان احزاب اصلاح‌طلب به رای گذاشته شد و محور نگارش آن در دست چهره‌هایی چون «ابراهیم اصغرزاده»، «علی شکوری‌راد»، «فخرالسادات محتشمی»، «سعید شریعتی» و «جواد امام» بوده است. این گزارش تصویری از این بیانیه به‌عنوان محصول یک جریان محدود و وابسته در دل اصلاحات ارایه می‌دهد و تاکید دارد بخشی از اصلاح‌طلبان از این متن فاصله گرفته‌اند و حتی در جلسات تصویب آن حاضر به رای‌دادن نشده‌اند.

در برابر چنین روایت‌های امنیت‌محور، «آذر منصوری»، رییس جبهه اصلاحات تاکید دارد که بیانیه اخیر محصول یک تصمیم جمعی بوده است. او توضیح می‌دهد که متن پس از بحث و بررسی در جلسات داخلی، با کسب ۳۸ رای موافق در جبهه اصلاحات تصویب شد و می‌افزاید: «این بیانیه در چارچوب یک سازوکار دموکراتیک نوشته و منتشر شده است.»

اما دلیل این‌که مخالفان بیانیه به‌دنبال افشای پشت پرده این متن هستند آن است که این نوشته را بازی در زمین دشمن می‌دانند. «علی خضریان»، نماینده تهران، آن را امتداد «جزوه گذار از جمهوری اسلامی» و «فتنه ۸۸» دانسته و بر نقش «نیروی مکمل دشمن» در این بیانیه تاکید کرد. یا «مجتبی یوسفی»، نماینده اهواز، بیانیه را «در پازل دشمنان ایران» می‌بیند.

روزنامه «کیهان» که از فردای صدور این بیانیه به اصلاح‌طلبان تاخته است، در یادداشتی به قلم «ابوالحسن موسوی طباطبایی» این متن را «مغایر با امنیت و تمامیت ارضی» توصیف می‌کند. از نظر نویسنده این بیانیه «نامِ دیگرِ تسلیم در برابر آمریکا»، «وداع با آرمان‌های امام» و «نقطه‌ای روی نقشه برای تجزیه» است.

اختلاف درون اصلاحات، اجماع بیرون علیه آن

واکنش‌ها به اصول‌گرایان و رسانه‌های وابسته خلاصه نمی‌شود، در خود جریان اصلاح‌طلبی هم انتقادها به این بیانیه کم نیست. «پروانه سلحشوری»، نماینده اصلاح‌طلب سابق مجلس، در گفت‌وگو با «رادیو فردا» تاکید کرده که اکثر بندهای این متن «سال‌هاست مطرح شده‌اند»، و «عباس عبدی» نیز در شبکه تلویزیونی «بی‌بی‌سی» گفته «این متن هیچ نکته جدیدی ندارد»، او تاکید می‌کند که این بیانیه بیشتر شبیه موضع‌گیری فردی است و هیچ راهکاری ندارد.

در همین راستا، «الیاس حضرتی»، رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت، در دو سخنرانی جدا هشدار داد «هر سخنی که بوی اختلاف بدهد… بیانیه بدهد، آن هم بد موقع و بد زمان» در زمین دشمن بازی کرده است. «فاطمه مهاجرانی»، سخنگوی دولت نیز به این بیانیه واکنشی مبهم نشان داده و ضمن دفاع از پویایی جامعه برای دادن چنین بیانیه‌ای می‌گوید: «اظهارنظرهای ما نباید شرایط را پیچیده‌تر کند یا به نوعی مورد سوءاستفاده دشمن قرار گیرد.»

از چهره‌‌های شناخته شده رسانه‌ای اصلاح‌طلبان، «محمد قوچانی» هم در یادداشتی صدور این بیانیه را دارای هزینه‌هایی نظیر تضعیف دست دولت در مذاکره، تقویت تندروها و تشدید بدگمانی سیاسی پس از همبستگی ملی اخیر دانست. او نوشت: «چرا باید وارد عرصه‌ای شوید که جز هزینه، نتیجه‌ای برای خود و دولت و کشور ندارد؟». همزمان، «حمیدرضا جلایی‌پور» جامعه‌شناس و از چهره‌های روزنه‌گشایی، بیانیه را «فول درشتی» دانست و گفت: «پاس گلی به تندروان خالص‌گرا و سرنگونی‌طلبان اسراییلی بود». به گفته او، مشکل اصلی متن نه پیشنهادها بلکه «لحن غیراصلاح‌طلبانه و بی‌مسوولیتی در شرایط جنگی کشور» بود.

روزنامه «هم‌میهن» بیانیه را «آرزو‌نامه» خواند. این متن مدعی است که جریان سیاسی اصلاح‌طلبی که درون‌ساختاری معرفی می‌شوند با این بیانیه مطالباتی شبیه اپوزیسیون بیرونی مطرح می‌کنند، بی‌آنکه ابزار تحقق آن را داشته باشند. متن یادداشت هشدار داد اگر اصلاح‌طلبان همچنان این مسیر را ادامه دهند، «نه اپوزیسیون جدی خواهند بود و نه اصلاح‌گر موثر.»

اما در سوی دیگر، «ابراهیم اصغرزاده»، از نویسندگان بیانیه از این متن با وجود همه انتقادها دفاع می‌کند. او در یک برنامه کلاب‌هاوسی می‌گوید تعلیق غنی‌سازی اقدامی «منطقی و عقلانی» است و بازدارندگی فقط به موشک خلاصه نمی‌شود. او از «دیپلماسی منفعلانه دولت» انتقاد کرد و حتی به‌دلیل بازگشت تحریم‌های فصل هفت، خواستار استعفای «عباس عراقچی» وزیر امور خارجه شد.

منبع: ایران وایر