اسرائیل نقطه ضعف را در محافظان مقام‌های ایران یافته بود اسرائیل چگونه مقامات ایران را ردیابی کرد؟

جلسه‌ای که برگزار شد، آن‌قدر محرمانه بود که تنها حاضران در آن ــ شمار اندکی از مقام‌های عالی‌رتبه دولتی و فرماندهان نظامی ایران ــ از زمان و مکان آن اطلاع داشتند.روز شانزدهم ژوئن بود، چهارمین روز جنگ ایران و اسرائیل. شورای عالی امنیت ملی ایران برای یک نشست اضطراری در پناهگاهی در عمق ۳۰ متری زیر دامنه کوهی در غرب تهران گرد هم آمد. در روزهای پیش از آن، کارزار بی‌امان بمباران اسرائیل، سایت‌های نظامی، دولتی و هسته‌ای ایران را ویران کرده و شمار زیادی از فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران را از میان برده بود.

مقام‌ها ــ از جمله رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان، رؤسای قوه قضائیه و وزارت اطلاعات و فرماندهان ارشد نظامی ــ هر یک با خودروهای جداگانه به جلسه آمدند. هیچ‌یک تلفن همراه به همراه نداشتند، زیرا می‌دانستند که دستگاه‌های اطلاعاتی اسرائیل می‌توانند آن‌ها را ردیابی کنند.

با وجود همه این تدابیر احتیاطی، کمی پس از آغاز جلسه، جنگنده‌های اسرائیلی شش بمب بر فراز پناهگاه فرو ریختند و دو ورودی و خروجی آن را هدف گرفتند. شگفت‌انگیز آنکه هیچ‌یک از افراد حاضر در پناهگاه کشته نشدند. اما زمانی که رهبران پس از پایان جلسه از پناهگاه خارج شدند، با پیکر چند محافظ که در اثر انفجارها جان باخته بودند، روبه‌رو شدند.

این حمله دستگاه اطلاعاتی ایران را دچار آشفتگی کامل کرد و اندکی بعد مقام‌های ایرانی به شکافی امنیتی ویرانگر پی بردند: اسرائیلی‌ها با هک کردن تلفن‌های همراه محافظانی که رهبران ایران را تا محل جلسه همراهی کرده و بیرون پناهگاه در انتظار مانده بودند، از مکان جلسه آگاه شده بودند.

مقام‌های ایران در جست‌وجوی سایه‌ها

ردیابی محافظان توسط اسرائیل تاکنون گزارش نشده بود. این تنها بخشی از یک تلاش گسترده‌تر برای نفوذ به درونی‌ترین لایه‌های امنیتی و اطلاعاتی ایران بود؛ تلاشی که طی دو ماه گذشته مقام‌های تهران را در جست‌وجوی سایه‌ها سرگردان ساخته است.

به گفته مقام‌های ایرانی و اسرائیلی، استفاده بی‌احتیاط از تلفن‌های همراه توسط محافظان امنیتی ایران طی سال‌های گذشته ــ از جمله انتشار مطالب در شبکه‌های اجتماعی ــ نقش مهمی در آن داشت که اطلاعات نظامی اسرائیل بتواند دانشمندان هسته‌ای و فرماندهان نظامی ایران را شناسایی کند و نیروی هوایی اسرائیل در نخستین هفته جنگ ژوئن با موشک و بمب آن‌ها را از میان بردارد.

ساسان کریمی، که پیش‌تر معاون راهبردی ریاست‌جمهوری در دولت کنونی ایران بود و اکنون تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه تهران است، گفت: «ما می‌دانیم مقام‌ها و فرماندهان ارشد تلفن همراه با خود حمل نمی‌کردند، اما طرف‌های همراه آن‌ها ــ محافظان امنیتی و رانندگان ــ تلفن داشتند. آن‌ها اصول ایمنی را جدی نمی‌گرفتند و همین باعث شد که بسیاری از آنان ردیابی شوند.»

روایت حمله اسرائیل به جلسه و جزئیات ردیابی و هدف قرار دادن مقام‌ها و فرماندهان ایرانی، بر پایه گفت‌وگو با پنج مقام ارشد ایرانی، دو عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نه مقام نظامی و اطلاعاتی اسرائیلی تنظیم شده است.

نقص‌های امنیتی در ارتباط با محافظان تنها یک بخش از آن چیزی است که مقام‌های ایرانی آن را تلاشی طولانی‌مدت و اغلب موفق اسرائیل برای به‌کارگیری جاسوسان و عوامل در سراسر کشور، و نیز بهره‌گیری از فناوری علیه ایران، می‌دانند؛ تلاشی که گاه پیامدهایی ویرانگر داشته است.

پس از پایان تازه‌ترین درگیری‌ها، تمرکز ایران همچنان بر شناسایی و دستگیری عوامل نفوذی باقی مانده است که بیم آن می‌رود همچنان در کشور و درون دولت حضور داشته باشند.

مصطفی هاشمی‌طبا، معاون پیشین رئیس‌جمهور و وزیر اسبق، در مصاحبه‌ای با رسانه‌های داخلی در اواخر ژوئن گفت: «نفوذ تا عالی‌ترین سطوح تصمیم‌گیری ما رسیده است.»

اوایل ماه جاری، ایران یک دانشمند هسته‌ای به نام «روزبه وادی» را به اتهام جاسوسی برای اسرائیل و مشارکت در ترور یک دانشمند دیگر اعدام کرد. سه مقام ارشد ایرانی و یک عضو سپاه پاسداران گفته‌اند که ایران در سکوت ده‌ها نفر از نیروهای نظامی، اطلاعاتی و دولتی را ــ که مظنون به جاسوسی برای اسرائیل بودند و برخی از آنان در سطوح بالا قرار داشتند ــ بازداشت یا در حصر خانگی قرار داده است. اسرائیل نه این اتهام‌ها را تأیید کرده و نه تکذیب.

جنگ‌های جاسوسی میان ایران و اسرائیل همواره یکی از ویژگی‌های ثابت جنگ سایه‌ای چند دهه‌ای میان دو کشور بوده است. موفقیت اسرائیل در ماه ژوئن در کشتن شمار زیادی از چهره‌های کلیدی امنیتی ایران نشان داد که اسرائیل تا چه اندازه دست بالا را یافته است.

به گفته مقام‌های اسرائیلی، این رژیم از پایان سال ۲۰۲۲ در حال ردیابی دانشمندان ارشد هسته‌ای ایران بوده و حتی از اکتبر گذشته به کشتن آن‌ها می‌اندیشید، اما برای پرهیز از برخورد مستقیم با دولت بایدن دست نگه داشت.

فهرست ۱۰۰ نفره دانشمندان ایران

از پایان سال گذشته تا ژوئن امسال، تیمی که اسرائیلی‌ها آن را «تیم قطع سر» می‌نامیدند، پرونده همه دانشمندان در پروژه هسته‌ای ایران ــ که برای اسرائیل شناخته شده بودند ــ را بررسی کردند تا تصمیم بگیرند کدام‌یک را توصیه به حذف کنند. فهرست نخست شامل ۴۰۰ نام بود. این فهرست، عمدتاً بر اساس اطلاعات آرشیو هسته‌ای ایران که موساد (سازمان اطلاعات اسرائیل) در سال ۲۰۱۸ از ایران سرقت کرده بود، به ۱۰۰ نفر کاهش یافت. در نهایت، ایران اعلام کرد که اسرائیل بر روی ۱۳ دانشمند متمرکز شد و آن‌ها را کشت.

به موازات این روند، اسرائیل توانایی خود را برای هدف قرار دادن و حذف فرماندهان ارشد نظامی ایران در چارچوب برنامه‌ای به نام «عملیات عروسی خونین» (اشاره‌ای به یکی از قسمت‌های خونین سریال بازی تاج و تخت) گسترش می‌داد. یک مقام اسرائیلی گفت نخستین هدف این عملیات، سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران بود.

در نهایت، مقام‌های اسرائیلی گفتند ایده اصلی در هر دو عملیات این بود که ۲۰ تا ۲۵ هدف انسانی در ایران شناسایی شوند و همه آن‌ها در نخستین ضربه کارزار مورد اصابت قرار گیرند، با این فرض که پس از آن احتیاط بیشتری به خرج خواهند داد و دسترسی به آن‌ها بسیار دشوارتر خواهد شد.

پزشکیان در میان محافظان شخصی

در یک مصاحبه ویدئویی با یک خبرنگار ایرانی، فرمانده تازه منصوب‌شده سپاه پاسداران، سرتیپ احمد وحیدی، گفت که گرچه اسرائیل عوامل انسانی و جاسوسانی در کشور دارد، اما عمدتاً رهبران و دانشمندان ارشد را با فناوری‌های پیشرفته ردیابی کرده و از این طریق محل نشست‌های حساس را کشف کرده است.

او افزود: «دشمن بیشتر اطلاعات خود را از طریق فناوری، ماهواره‌ها و داده‌های الکترونیکی به دست می‌آورد. آن‌ها می‌توانند افراد را پیدا کنند، به اطلاعات، صدا و تصویرشان دست یابند و با ماهواره‌های دقیق زوم کرده و موقعیت‌ها را بیابند.»

ضعف استفاده از تعداد زیاد محافظ

از دیدگاه اسرائیل، آگاهی فزاینده ایران از تهدید علیه چهره‌های ارشد، به فرصتی بدل شد. بیم از تکرار ترورهای میدانی گذشته که اسرائیل با موفقیت انجام داده بود، باعث شد رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، تدابیر امنیتی گسترده‌ای را دستور دهد، از جمله گماشتن شمار زیادی محافظ و هشدار درباره استفاده از تلفن‌های همراه و اپلیکیشن‌های پیام‌رسانی مانند واتس‌اپ که در ایران به‌طور گسترده استفاده می‌شود.

اسرائیل کشف کرد که آن محافظان نه تنها تلفن همراه با خود حمل می‌کردند بلکه حتی با آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی نیز پست می‌گذاشتند.

یکی از مقام‌های دفاعی اسرائیل گفت: «استفاده از این‌همه محافظ، ضعفی بود که ما بر آن‌ها تحمیل کردیم و توانستیم از آن بهره‌برداری کنیم.»

مقام‌های ایرانی مدت‌ها گمان داشتند که اسرائیل از طریق تلفن‌های همراه، حرکت‌های فرماندهان ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای را ردیابی می‌کند. سال گذشته، پس از آنکه اسرائیل هزاران دستگاه بی‌سیم (پیجر) متعلق به نیروهای حزب‌الله در لبنان را منفجر کرد، ایران استفاده از تلفن‌های هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان را برای بسیاری از مقام‌ها در مشاغل فوق حساس ممنوع کرد.

اکنون استفاده از تلفن‌های هوشمند برای فرماندهان ارشد نظامی، دانشمندان هسته‌ای و مقام‌های دولتی کاملاً ممنوع است.

مسئولیت حفاظت از مقام‌های عالی‌رتبه، فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای بر عهده یک تیپ ویژه در سپاه پاسداران به نام «انصارالمهدی» است. فرمانده کل انصارالمهدی، که در مرداد سال گذشته پس از روی کار آمدن دولت جدید منصوب شد، سرتیپ محمد جواد اسدی است؛ یکی از جوان‌ترین فرماندهان ارشد سپاه.

به گفته دو مقام ارشد ایرانی که از جزئیات گفت‌وگو اطلاع داشتند، سرتیپ محمد جواد اسدی دست‌کم یک ماه پیش از آنکه چند فرمانده عالی‌رتبه و یک دانشمند برجسته هسته‌ای، محمدمهدی طهرانچی، در نخستین روز جنگ کشته شوند، شخصاً به آن‌ها هشدار داده بود که اسرائیل قصد ترورشان را دارد. او همچنین جلسه‌ای با سرگروه‌های تیم‌های حفاظت تشکیل داده و از آن‌ها خواسته بود تدابیر امنیتی بیشتری اتخاذ کنند.

برتری فناورانه اسرائیل تهدیدی موجودیتی برای ایران

ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در ابتدا شامل محافظان مقام‌ها، دانشمندان و فرماندهان نمی‌شد. این موضوع پس از موج ترورهای اسرائیل در روز نخست جنگ تغییر کرد. اکنون محافظان تنها مجازند بی‌سیم همراه داشته باشند. تنها سرگروه‌هایی که همراه مقام‌ها سفر نمی‌کنند، می‌توانند تلفن همراه داشته باشند.

با این حال، به گفته مقام‌هایی که در جلسات امنیتی با سرتیپ اسدی حضور داشته‌اند، کسی این مقررات را نقض کرده و یک تلفن همراه به جلسه شورای عالی امنیت ملی برده است؛ اقدامی که به اسرائیل امکان داد حمله دقیق خود را انجام دهد.

حمزه صفوی، تحلیلگر سیاسی و نظامی ــ که پدرش عالی‌ترین مشاور نظامی آیت‌الله خامنه‌ای است ــ گفت برتری فناورانه اسرائیل بر ایران یک تهدید موجودیتی است. او تأکید کرد که ایران ناگزیر است دست به پاکسازی امنیتی بزند، پروتکل‌های خود را بازنگری کند و تصمیمات دشواری بگیرد ــ از جمله بازداشت و محاکمه جاسوسان رده‌بالا.

صفوی در مصاحبه‌ای تلفنی گفت: «باید هر کاری لازم است انجام دهیم تا این تهدید شناسایی و برطرف شود؛ ما با یک نقص بزرگ امنیتی و اطلاعاتی روبه‌رو هستیم و هیچ چیز از ترمیم این شکاف فوری‌تر نیست.»

وزیر اطلاعات ایران در بیانیه‌ای در همین ماه اعلام کرد که یک سوءقصد اسرائیلی علیه ۲۳ مقام ارشد را خنثی کرده است، اما نام‌ها یا جزئیات موقعیت و رتبه آنان را فاش نکرد. این بیانیه افزود که در ماه‌های پیش از جنگ، ایران ۱۳ طرح اسرائیل برای ترور ۳۵ مقام ارشد نظامی و دولتی را کشف و خنثی کرده است. (یک مقام اطلاعاتی اسرائیل روایت ایران را رد کرد و گفت اسرائیل پیش از حمله غافلگیرانه ماه ژوئن، عملیاتی انجام نداده بود که می‌توانست موجب افزایش آماده‌باش در ایران شود.)

در همین بیانیه همچنین آمده است که نیروهای امنیتی ۲۱ نفر را به اتهام جاسوسی برای موساد و فعالیت به عنوان عوامل میدانی و پشتیبانی در دست‌کم ۱۱ استان ایران شناسایی و بازداشت کرده‌اند.

از سوی دیگر، ایران پس از حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ ــ که جنگ در نوار غزه را شعله‌ور کرد و به عملیات تهاجمی اسرائیل در ایران و لبنان انجامید ــ تلاش‌های خود را برای جذب جاسوس در داخل اسرائیل شدت بخشیده است.

اولویت اسرائيل؛ حذف دانشمندان برجسته ایران

طی سال گذشته، شین‌بت (سازمان اطلاعات داخلی اسرائیل) ده‌ها اسرائیلی را بازداشت و آن‌ها را به همکاری با ایران در قبال دریافت پول متهم کرده است. این افراد متهم‌اند که در جمع‌آوری اطلاعات درباره اهداف احتمالی برای حملات ایران به اسرائیل مشارکت داشته‌اند.

اسرائیل حذف دانشمندان برجسته هسته‌ای ایران را به یک اولویت فوری تبدیل کرده تا برنامه هسته‌ای این کشور را عقب بیندازد، حتی دو دانشمند جوان نوظهور را مسموم کرده است.

به‌تدریج که ایران در سال‌های گذشته ذخایر اورانیوم خود را تا سطح نزدیک به درجه تسلیحاتی غنی‌سازی می‌کرد، مقام‌های نظامی و اطلاعاتی اسرائیل به این نتیجه رسیدند که کارزار خرابکاری و انفجار در تجهیزات غنی‌سازی ــ که موساد سال‌ها در آن دست داشت ــ تنها تأثیری حاشیه‌ای داشته است.

تهران – پوستر محمدمهدی تهرانچی، یکی از دانشمندان هسته‌ای ترور شده

در سال ۲۰۲۱، به گفته سه مقام امنیتی اسرائیلی، تمرکز به سوی آنچه اسرائیلی‌ها «گروه سلاح» می‌نامیدند، تغییر یافت ــ گروهی از دانشمندان ایرانی که اسرائیل باور داشت آن‌ها به‌طور منظم برای طراحی دستگاهی گرد هم می‌آیند که بتواند اورانیوم غنی‌شده را فعال کرده و انفجار هسته‌ای ایجاد کند. این یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های فناورانه یک پروژه هسته‌ای است. (ایران گفته است برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا مدت‌هاست ارزیابی کرده‌اند که ایران برنامه هسته‌ای خود را به سوی تسلیحاتی شدن نبرده است.)

همین گروه از دانشمندانی که اسرائیل آن‌ها را «گروه سلاح» می‌نامید، محور طرحی نظامی قرار گرفتند که اسرائیل آن را «عملیات نارنیا» نام گذاشته بود؛ برنامه‌ای برای حذف دانشمندان هسته‌ای در روزهای نخست جنگ در بهار امسال.

تلفن‌های همراه محافظان طهرانچی و عباسی

تا زمان برگزاری نشست شورای عالی امنیت ملی در ۱۶ ژوئن، اسرائیل شماری از چهره‌های سرشناس مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران ــ از جمله محمدمهدی طهرانچی و فریدون عباسی، دانشمند هسته‌ای دیگر که تنها چند روز پیش‌تر کشته شدند ــ را از میان برده بود. تلفن‌های همراه محافظان این افراد به اسرائیل کمک کرد تا همه آنان را هدف قرار دهد.

اما اسرائیل تنها دانشمندان هسته‌ای را هدف نگرفته بود؛ این رژیم طی حملات خود مجموعه متنوعی از رهبران ایرانی، از جمله رؤسای قوای حاضر در جلسه شورای عالی امنیت ملی را نیز در فهرست قرار داد و دست‌کم ۳۰ فرمانده ارشد نظامی را در طول جنگ کشت.

سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در همان آغاز جنگ تیم رهبری خود را همراه با واحدهای حفاظت گرد آورد تا اطلاعات مربوط به حملات احتمالی اسرائیل را رصد کنند. اما جنگنده‌های اسرائیلی به‌سرعت وارد عمل شدند و حمله‌ای دقیق به پناهگاهی انجام دادند که حاجی‌زاده در آن پناه گرفته بود؛ حمله‌ای که به کشته شدن او و دیگر فرماندهان ارشد انجامید.

علیرضا حاجی‌زاده، پسر او، گفته است که پدرش در استفاده از تلفن‌ها نهایت احتیاط را داشت. او در ویدئویی که رسانه‌های ایران منتشر کردند گفت: «وقتی پدرم می‌خواست موضوع مهمی را مطرح کند، به ما می‌گفت گوشی‌ها و دستگاه‌های هوشمند را از اتاق بیرون ببرید و دور بگذارید.»

توانایی ردیابی محافظان همچنین به اسرائیلی‌ها کمک کرد تا به جلسه ۱۶ ژوئن دست یابند. حاضران در جلسه ــ افزون بر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران ــ شامل محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، و غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه بودند. وزرای کشور، دفاع و اطلاعات و شماری از فرماندهان نظامی نیز حضور داشتند؛ برخی از آن‌ها تازه منصوب شده بودند، چرا که پیشینیانشان در حملات پیشین کشته شده بودند.

به روایت گزارش‌هایی که پس از حمله منتشر شد، انفجار اتاق جلسه را ویران کرد، فضا به‌سرعت پر از آوار، دود و گرد و خاک شد و برق قطع گردید. پزشکیان گفته است که او روزنه باریکی میان آوار پیدا کرد که از آن پرتو اندکی نور و جریان هوا وارد می‌شد.

سه مقام ارشد گفته‌اند که رئیس‌جمهور با دستان خالی در میان آوار کند و کاو کرد تا سرانجام فضایی کافی برای خزیدن یک‌به‌یک افراد به بیرون ایجاد شود. به گفته مقام‌ها، پزشکیان بر اثر اصابت ترکش جراحت سطحی در پا برداشت و وزیر کشور به علت تنگی نفس به بیمارستان منتقل شد.

پزشکیان اخیراً در جلسه‌ای با روحانیون ارشد، در ویدئویی که رسانه‌های ایران منتشر کردند، با یادآوری این حمله گفت: «فقط یک سوراخ وجود داشت و دیدیم که هوا وارد می‌شود. گفتیم خفه نمی‌شویم. زندگی به یک ثانیه بسته است.» او افزود اگر اسرائیل موفق می‌شد مقام‌های ارشد کشور را بکشد، ایران دچار آشوب می‌شد.

او گفت: «مردم امیدشان را از دست می‌دادند.»

——————————————
درباره نویسندگان گزارش
* فرناز فصیحی: رئیس دفتر سازمان ملل در نیویورک تایمز، مسئول پوشش اخبار این سازمان. او همچنین ایران را پوشش می‌دهد و بیش از ۱۵ سال درباره مناقشات خاورمیانه نوشته است.
* رونن برگمن: نویسنده نیویورک تایمز مگزین، مستقر در تل‌آویو.
* مارک مازتی: خبرنگار تحقیقی مستقر در واشنگتن، متمرکز بر امنیت ملی، اطلاعات و امور خارجی. او کتابی درباره سازمان سیا نوشته است.

فرناز فصیحی، رونن برگمن و مارک مازتی
نیویورک تایمز / ۳۰ اوت ۲۰۲۵