چرا پیشنهاد تشکیل نیروی دفاعی عربی رد شد؟

طرح مصر برای تشکیل یک نیروی دفاعی عربی به سبک ناتو در اجلاس این هفته در دوحه توسط قطر و امارات متحده عربی متوقف شد و این امر شکاف‌های عمیق در مورد امنیت منطقه‌ای و تهدید اسرائیل را آشکار کرد. این خبر را  دیپلمات‌های مصری به «میدل ایست آی» گفتند.

یک دیپلمات ارشد مصری اظهار داشت: «مصر پیشنهاد تشکیل یک نیروی منطقه‌ای دفاعی تحت معاهده دفاع مشترک و همکاری اقتصادی سال ۱۹۵۰ را مطرح کرد، با هدف ایجاد یک ائتلاف واکنش سریع برای محافظت از کشورهای عضو در برابر تهدیدات خارجی، به‌ویژه اسرائیل. اما قطر و امارات عمدتاً این طرح را متوقف کردند.»

این دیپلمات افزود: «بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه، این پیشنهاد را به همتایان خلیجی خود به‌عنوان گامی دفاعی برای حفاظت از منطقه بدون وابستگی به قدرت‌های خارجی ارائه کرد.»

به گفته این مقام ارشد، اختلاف اصلی بر سر رهبری بود: عربستان سعودی خواستار فرماندهی بود، در حالی که مصر با استناد به تجربه نظامی طولانی‌مدت خود، معتقد بود که بهترین گزینه برای رهبری است.

با این حال، چند روز بعد، عربستان سعودی یک پیمان دفاع متقابل با پاکستان مجهز به تسلیحات هسته‌ای امضا کرد، در حالی که نگرانی‌ها در خلیج فارس نسبت به تمایل ایالات متحده برای مهار تجاوزات اسرائیل افزایش یافته بود.

این دیپلمات توضیح داد: «کشورهای خلیج فارس همچنین حضور ایران یا ترکیه را رد کردند. در نهایت، آن‌ها تصمیم گرفتند این موضوع را به شورای دفاع خودشان محدود کنند.»

دیپلمات مذکور گفت که عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر، پس از رد پیشنهادش توسط کشورهای خلیج فارس، با «سرخوردگی عمیق» دوحه را ترک کرد.

«میدل ایست آی» برای دریافت نظر با وزارتخانه‌های امور خارجه قطر، عربستان سعودی و امارات تماس گرفت، اما تا زمان انتشار این گزارش پاسخی دریافت نکرد.

اجلاس که در ۱۵ سپتامبر برگزار شد و رهبران اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) را گرد هم آورد، چندین کشور را ناراضی گذاشت. این گردهمایی چند روز پس از حمله اسرائیل به رهبری حماس در دوحه برگزار شد که منجر به کشته شدن شش نفر شد.

دیپلمات مصری گفت که مصر امیدوار بود اقدامات مشخصی انجام شود یا دست‌کم موضعی روشن در خواست پایان دادن به نسل‌کشی اسرائیل در غزه و رد هرگونه جابجایی اجباری فلسطینیان به شمال سینا اتخاذ شود.

نفوذ ایالات متحده

با وجود هدف اجلاس برای ارائه جبهه‌ای متحد عربی-اسلامی، نفوذ ایالات متحده نتیجه را شکل داد و اقدامات عربی را به بیانیه‌های حمایتی از غزه و محکومیت اسرائیل محدود کرد.

یک دیپلمات ارشد مصری دیگر به «میدل ایست آی» گفت: «هیئتی قطری از واشنگتن با پیام‌هایی به کشورهای عربی بازگشت و تأکید کرد که هیچ قطعنامه‌ای علیه اسرائیل نباید صادر شود.»

وی افزود: «آمریکایی‌ها قول دادند که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ بحران را مدیریت کرده و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، را از انجام حملات مشابه به کشور دیگری در خلیج فارس بازدارد. اماراتی‌ها به شدت از این موضع حمایت کردند.»

این دیپلمات توضیح داد که سایر کشورهای عربی «وقتی موضع قطر، با حمایت امارات، بر جلسه غالب شد، خود را در تنگنا یافتند.»

او گفت: «آن‌ها تصمیم گرفتند که هرگونه اقدام علیه اسرائیل در حال حاضر بی‌فایده است و بهترین گزینه فشار بر ایالات متحده برای وادار کردن اسرائیل به آتش‌بس در غزه است.»

او افزود: «بیشتر این گفت‌وگوها بین وزرای امور خارجه کشورهای خلیج فارس و همتای مصری آن‌ها، بدر عبدالعاطی، پشت درهای بسته در حاشیه اجلاس انجام شد و علنی نشد.»

بیانیه نهایی اجلاس حمله اسرائیل به دوحه را محکوم کرد، اما از اقدامات مشخص کوتاه آمد و بار دیگر شکاف‌ها میان کشورهای عربی در مورد چگونگی پاسخ به اسرائیل و جنگ در غزه را برجسته کرد. برای مصر، نتیجه این اجلاس حس انزوا در ائتلاف گسترده‌تر عربی را تقویت کرد.

سیسی اسرائیل را «دشمن» خواند

یک تحلیلگر سیاسی برجسته گفت که رد پیشنهاد سیسی «شکاف‌های عمیق در جهان عرب در مورد چگونگی مواجهه با اسرائیل» را آشکار کرد.

این تحلیلگر که به شرط ناشناس ماندن با «میدل ایست آی» صحبت کرد، گفت: «اجلاس تنها توافق کرد که یک جلسه شورای دفاع خلیج برگزار شود، نشانه‌ای آشکار به قاهره که کشورهای خلیج فارس تمایلی به حمایت از مصر ندارند.»

وی افزود: «برای مصر، این نتیجه یک عقب‌گرد در زمانی بود که تهدیدات اسرائیل فراتر از غزه گسترش یافته است. سیسی امیدوار بود مصر را به‌عنوان رهبر دفاع عربی و اسلامی معرفی کند، اما اجلاس بدون هیچ تعهد قاطعی پایان یافت.»

در یک تشدید قابل‌توجه، سیسی اسرائیل را «دشمن» توصیف کرد، اولین بار از زمان به قدرت آمدنش در سال ۲۰۱۴، که نشان‌دهنده نگرانی فزاینده قاهره از تهدیدات اسرائیل است.

تحلیلگر گفت: «تهدیدات اسرائیل برای هدف قرار دادن رهبران حماس در قاهره و احتمال جابجایی فلسطینیان به شمال سینا، مصر را به شدت نگران کرده است.»

پیشینه موضع مصر

موضع مصر به دوران پس از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد.

معاهده دفاع مشترک و همکاری اقتصادی که در سال ۱۹۵۰ در قاهره امضا شد، با هدف متحد کردن کشورهای عربی از طریق امنیت جمعی و همکاری اقتصادی بود. این معاهده یک شورای دفاع مشترک برای هماهنگی استراتژی‌های نظامی و یک شورای اقتصادی و اجتماعی برای تقویت توسعه منطقه‌ای ایجاد کرد. اصل راهنمای آن ساده بود: حمله به یک عضو، حمله به همه تلقی می‌شد.

این معاهده که روی کاغذ جاه‌طلبانه بود، به‌زودی برای کسب موفقیت با مشکل مواجه شد. رقابت‌های سیاسی، اولویت‌های ملی متضاد و اختلافات منطقه‌ای اثربخشی آن را تضعیف کرد. با گذشت زمان، کشورهای عضو به جای تکیه بر این پیمان، به توافق‌های امنیتی دوجانبه یا قدرت‌های خارجی روی آوردند.

ده‌ها سال بعد، در سال ۲۰۱۵، مصر در اجلاسی در شرم‌الشیخ تلاش کرد این معاهده را احیا کند و پیشنهاد تشکیل یک نیروی نظامی عربی متحد را داد.

اگرچه این ایده در ابتدا مورد حمایت قرار گرفت، اختلافات بر سر رهبری و بودجه بار دیگر مانع شد.

تحلیلگر خاطرنشان کرد: «ناکامی‌های مکرر چالش دیرینه دستیابی به انسجام نظامی عربی را نشان می‌دهد.»

مصر همچنین اولین کشور عربی بود که در سال ۱۹۷۹ تحت یک معاهده صلح با میانجیگری ایالات متحده روابط خود را با اسرائیل عادی کرد، اما احساسات عمومی همچنان به شدت مخالف است و مصری‌ها همچنان اسرائیل را دشمن می‌دانند.

در ۱۲ سپتامبر، «میدل ایست آی» به‌طور اختصاصی گزارش داد که مصر توطئه‌ای اسرائیلی برای ترور رهبران حماس در خاک خود را کشف کرده و به تل‌آویو هشدار داده است که هرگونه تلاش با پاسخ قاطع مواجه خواهد شد. این افشاگری امنیتی اخیر به جاه‌طلبی‌های دفاعی مصر و نگرانی آن از گسترش عملیات اسرائیل فوریت بیشتری بخشید.

میدل ایست آی / ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۵