فرار نخبگان؛ چالش بزرگ علوم پزشکی ایران

مهاجرت نخبگان یا همان پدیده فرار مغزها یکی از چالش‌های جدی جامعه ایران در سال‌های اخیر است. مهاجرت نخبگان یا همان پدیده فرار مغزها یکی از چالش‌های جدی جامعه ایران در سال‌های اخیر است. بسیاری از دانشجویان ممتاز، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر و متخصصان حوزه‌های مختلف پس از طی مسیر تحصیلی یا آغاز کار حرفه‌ای، کشور را ترک می‌کنند و به دنبال فرصت‌های بهتر علمی، شغلی و رفاهی در کشورهای دیگر می‌روند. این روند در رشته‌های علوم پزشکی به شکل بارزی دیده می‌شود؛ معاون تحقیق و فناوری وزارت بهداشت اعلام کرده که اغلب نفرات اول کنکور در رشته‌های پزشکی مهاجرت می‌کنند، زیرا کشور قادر نیست آن‌ها را جذب کند. در مقابل، در رشته‌های علوم پایه، بخشی از نخبگان پس از مدتی بازمی‌گردند، اما در رشته‌های بالینی مانند تخصص‌های پزشکی و جراحی، بازگشت بسیار نادر است.

دلایل مهاجرت گسترده نخبگان متعدد است؛ کمبود امکانات پژوهشی و آزمایشگاهی، محدودیت‌های شغلی و حقوق پایین، نبود امنیت شغلی، فشارهای اقتصادی و اجتماعی و همچنین عدم شایسته‌سالاری در انتصاب‌ها و ارتقای علمی از جمله عوامل اصلی هستند. بسیاری از نخبگان احساس می‌کنند فضای کافی برای شکوفایی استعدادهایشان فراهم نیست و تلاش‌های علمی و پژوهشی‌شان به نتیجه‌ای که شایسته آن است نمی‌رسد. فقدان شایسته‌سالاری به ویژه در انتصابات دانشگاهی و موقعیت‌های مدیریتی باعث شده انگیزه برای ماندن کاهش یابد و افراد ترجیح دهند فرصت‌های بهتر در خارج از کشور را دنبال کنند.

پیامدهای این پدیده برای کشور سنگین است. وقتی سرمایه انسانی حاصل سال‌ها آموزش و سرمایه‌گذاری به خارج از کشور می‌رود، جامعه از دستاوردهای علمی و تخصصی محروم می‌گردد. کاهش نیروی متخصص می‌تواند رشد اقتصادی را کند کرده و توسعه فناوری‌های نوین را محدود کند. افزون بر این، مهاجرت نخبگان نوعی پیام منفی به نسل جوان منتقل می‌کند و آن‌ها را به این باور می‌رساند که برای پیشرفت راهی جز ترک کشور وجود ندارد. با این حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که مهاجرت نخبگان لزوماً همیشه به معنای خسارت نیست؛ آن‌ها می‌توانند شبکه‌های علمی و اقتصادی در خارج از کشور ایجاد کنند و در صورت فراهم شدن بستر مناسب، تجربه و سرمایه خود را به وطن بازگردانند.

در سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای حمایت از نخبگان و بازگشت آن‌ها به کشور طراحی شده است، از جمله اعطای وام‌های ویژه، ایجاد پارک‌های علم و فناوری و تسهیل شرایط فعالیت استارت‌آپ‌ها. همچنین آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در دست بررسی است و تصویب آن می‌تواند نقش مهمی در جذب و نگهداشت نخبگان داشته باشد. با این حال، بسیاری از متخصصان معتقدند این اقدامات هنوز کافی نبوده و تا زمانی که مشکلات بنیادی چون بیکاری، تورم، محدودیت امکانات پژوهشی و نبود شایسته‌سالاری برطرف نشود، مهاجرت نخبگان همچنان ادامه خواهد داشت.

واقعیت این است که مهاجرت نخبگان، به ویژه در رشته‌های حیاتی مانند علوم پزشکی، فشار مضاعفی بر ساختار علمی و آموزشی کشور وارد می‌کند و بدون اصلاح سیاست‌ها و ایجاد مشوق‌های واقعی برای ماندن و بازگشت، روند خروج نخبگان ادامه خواهد داشت. حمایت‌های مالی، ارتقای شایسته‌سالاری، توسعه زیرساخت‌های پژوهشی و ایجاد فرصت‌های شغلی جذاب برای متخصصان می‌تواند گام مؤثری در کاهش فرار مغزها و استفاده بهینه از ظرفیت‌های علمی کشور باشد.