درگذشت اساتا شکور؛ نماد مبارزه سیاهان آمریکا و تبعیدی در کوبا

وزارت خارجه کوبا اعلام کرد اساتا شکور، چریک پیشین «ارتش آزادی‌بخش سیاهان» و یکی از برجسته‌ترین نمادهای مقاومت سیاهان در آمریکا، روز ۲۵ سپتامبر در سن ۷۸ سالگی در هاوانا درگذشت. مقامات علت مرگ او را کهولت سن و بیماری‌های مرتبط با آن عنوان کردند. دخترش، کاکویا شکور، در پیامی در فیس‌بوک نوشت: «در ساعت ۱:۱۵ بعدازظهر، مادرم اساتا شکور آخرین نفس زمینی‌اش را کشید. واژه‌ها نمی‌توانند عمق اندوهی را که احساس می‌کنم توصیف کنند.»

از کودکی در آمریکا تا آگاهی سیاسی

شکور با نام جوآن دبورا بایرون در سال ۱۹۴۷ در کویینز نیویورک به دنیا آمد و در دوران تبعیض نژادی در شهر ویلمینگتن، کارولینای شمالی، رشد یافت. او دبیرستان را نیمه‌کاره رها کرد و به نیویورک بازگشت تا کارگری کند. نقطه عطف زندگی‌اش در سال ۱۹۶۴ بود؛ گفت‌وگویی با دانشجویان آفریقایی درباره کمونیسم و جنگ ویتنام دیدگاهش را دگرگون کرد. او بعدها در خاطراتش نوشت: «از کودکی به ما آموخته‌اند با کمونیست‌ها دشمنی کنیم، در حالی که اکثر ما حتی نمی‌دانیم کمونیسم چیست. تنها یک احمق اجازه می‌دهد دیگری به او بگوید دشمنش کیست.»

او در کالج محله منهتن و سپس در سیتی کالج نیویورک تحصیل کرد و به جمع فعالان سیاهپوست پیوست. در سال ۱۹۶۷ با لوئیس چسی‌مارد، هم‌دانشگاهی خود ازدواج کرد که سه سال بعد به جدایی انجامید. همان سال به حزب پلنگ‌های سیاه پیوست؛ سازمانی که به گفته خودش «بزرگ‌ترین دستاوردش روشن کردن این حقیقت بود که دشمن، سفیدپوست‌ها نیستند بلکه سرمایه‌داران و امپریالیست‌ها هستند.»

از پلنگ‌های سیاه تا ارتش آزادی‌بخش سیاهان

شکور خیلی زود از حزب جدا شد و به ارتش آزادی‌بخش سیاهان (BLA) پیوست؛ گروهی مارکسیست-لنینیست که آزادی سیاهان را در قالب مبارزه مسلحانه پیگیری می‌کرد. بین سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۳ بارها به جرایمی از جمله سرقت بانک و قتل متهم شد، اما بیشتر این اتهام‌ها یا رد شد یا دادگاه او را تبرئه کرد.

در سال ۱۹۷۱ نام خود را به اساتا اولوبگالا شکور تغییر داد؛ «اساتا» به معنای «کسی که مبارزه می‌کند» به زبان سواحیلی، «اولوبگالا» در یوروبایی به معنای «عشق به مردم» و «شکور» در عربی به معنای «سپاسگزار».

ماجرای درگیری خونین و فرار تاریخی

۲ مه ۱۹۷۳، خودروی حامل او به دلیل نقص فنی چراغ عقب توسط پلیس در نیوجرسی متوقف شد. در جریان تیراندازی، یکی از اعضای BLA و یک افسر پلیس کشته شدند. شکور در سال ۱۹۷۷ به قتل افسر پلیس ورنر فوئرستر محکوم و به حبس ابد محکوم شد. اما در سال ۱۹۷۹، اعضای ارتش آزادی‌بخش سیاهان در پوشش ملاقات‌کننده، او را از زندان زنان کلینتون فراری دادند.

شکور به کوبا گریخت و دولت فیدل کاسترو به او پناهندگی سیاسی اعطا کرد. از آن زمان تا پایان عمر در هاوانا زندگی کرد.

زندگی در تبعید و جایگاه نمادین

در سال ۲۰۱۳، پلیس فدرال آمریکا (FBI) او را به‌عنوان نخستین زن در فهرست «تروریست‌های تحت تعقیب» قرار داد. دولت آمریکا بارها از کوبا خواستار استرداد او شد، اما هاوانا این درخواست‌ها را رد کرد.

شکور در تبعید به چهره‌ای الهام‌بخش برای جنبش‌های عدالت نژادی تبدیل شد. کتاب خاطراتش با عنوان «اساتا: یک زندگی‌نامه» در ۱۹۸۷ منتشر شد و به نسلی از فعالان سیاه‌پوست در آمریکا و فراتر از آن الهام بخشید. او در آن کتاب نوشت: «من چیزی شبیه‌تر از اخراج، تعقیب و نسل‌کشی امروز علیه فلسطینی‌ها توسط امپریالیسم و صهیونیسم به جنایت نازی‌ها علیه یهودیان در تاریخ معاصر نمی‌بینم.»

پایان یک زندگی پر فراز و نشیب

اساتا شکور، که مخالفانش او را «قاتل و فراری» و طرفدارانش «نماد آزادی سیاهان» می‌دانستند، نزدیک به پنج دهه در تبعید زیست. مرگ او در کوبا پایان زندگی زنی بود که زندگی‌اش از دل تبعیض نژادی در آمریکا آغاز شد و به یکی از نمادهای جهانی مقاومت علیه امپریالیسم و نژادپرستی بدل شد.

واکنش‌ها

انتشار خبر درگذشت اساتا شکور موجی از واکنش‌ها در میان فعالان عدالت نژادی و گروه‌های مدافع حقوق سیاهان در آمریکا و دیگر کشورها به همراه داشت.

سازمان Black Lives Matter در بیانیه‌ای او را «مادر معنوی مقاومت سیاهان» نامید و نوشت: «اساتا شکور به ما آموخت که آزادی هدیه‌ نیست، بلکه نتیجه‌ی مبارزه‌ای سخت و مداوم است.»

گروه Dream Defenders که در سال‌های اخیر در جنبش ضدخشونت پلیس نقش داشته است، در پیامی گفت: «ما میراث اساتا را در خیابان‌ها، در کلاس‌های درس و در میدان‌های عدالت اجتماعی زنده نگاه خواهیم داشت. او چراغی است که مسیر نسل‌های آینده را روشن می‌کند.»

نویسنده و فعال حقوق مدنی، آنجلینا دیویس، که سال‌ها با شکور ارتباط نزدیک داشت، در یادداشتی تأکید کرد: «اساتا تنها یک فرد نبود، بلکه یک جنبش بود. او با جسارت و ایمان به مردمش زیست و تا آخرین لحظه در کنار مبارزان آزادی باقی ماند.»

در کوبا، مقامات رسمی با برگزاری مراسم یادبود، او را «دوست وفادار انقلاب» خواندند. وزارت خارجه کوبا در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اساتا شکور نمادی جهانی از مقاومت در برابر ظلم بود. کوبا هرگز او را فراموش نخواهد کرد.»

همچنین بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با بازنشر نقل‌قول‌های او، از جمله جمله مشهورش «هیچ‌کس حق ندارد به جای تو دشمنانت را انتخاب کند»، یاد و نام او را گرامی داشتند.