اقتصاد فرسوده، جامعۀ بیتاب … لوموند روزنامۀ عصر پاریس در آخرین شمارۀ خود نوشته است : در حالی که تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل قرار است از نیمهشب امروز علیه جمهوری اسلامی ایران مجدداً اعمال شوند، حکومت تهران پیشاپیش در میانۀ بحرانی عمیق گرفتار شده است. اقتصاد کشور، حتی پیش از اجرای رسمی این اقدامات، نشانههای آشکار فروپاشی را بروز داده است؛ فروپاشیای که نه صرفاً ناشی از تحریمها، بلکه نتیجۀ ترکیبی از فساد ساختاری، ناکارآمدی و سوءمدیریت، کاهش اعتماد عمومی و انزوای بینالمللی است.
– رادیو بین المللی فرانسه
لوموند مینویسد: در روزهای منتهی به بازگشت تحریمها، بازار ارز و طلا در تهران دچار شوکهای شدید شد. بهگفتۀ یکی از ساکنان تهران در فاصلهای کمتر از دو ساعت، بهای طلای آبشده بیش از ۵/۶ درصد افزایش یافت. روز بعد، دلار آمریکا رکورد تاریخی یک میلیون ریال را شکست. در کشوری که نرخ تورم سالانه بین ۳۰ تا ۴۰ درصد در نوسان است و دستمزد واقعی کارگران به حدود ۱۲۰ دلار در ماه رسیده، هر شوک ارزی بهسرعت خود را در سبد مصرفی خانوادهها نمایان میکند.
لوموند تصریح می کند: در همان روزی که مسعود پزشکیان در مجمع عمومی سازمان ملل، آمریکا و اسرائیل را به «تجاوز وحشیانه» متهم میکرد و وعده میداد که «در برابر تحریمها تسلیم نخواهد شد»، جامعه ایران بهشکل محسوسی ناآرامتر شده بود.
لوموند میافزاید: بازارها بیثبات، فشار بر سفرۀ مردم بیشتر از همیشه، و در پسزمینه، خاطرۀ خیزش «زن، زندگی» آزادی» در پی قتل مهسا امینی هنوز زنده است و حقانیت رژیم اسلامی و ساختارهای امنیتی آن را به چالش میکشد. لوموند تصریح میکند که علیرغم شعارها و تبلیغات حکومتی، آمارهای رسمی واقعیتی نگرانکننده را نشان میدهند: رشد منفی اقتصادی منفی، افت تولید صنعتی و کشاورزی، جهش بهای مواد غذایی و رشد بیکاری در میان جوانان. یکچهارم جمعیت ایران امروز با کمتر از ۲ دلار در روز زندگی میکنند. شکاف طبقاتی، فرسودگی زیرساختهای شهری و فشار روانی ناشی از ناامیدی، تصویر اقتصادی ایران را بیش از هر زمان دیگری تیره کرده است.
در ظاهر، دولت ایران تلاش دارد با توسعۀ بخش خدمات و دیجیتال، یا افزایش صادرات غیرنفتی، از فشار تحریمها بکاهد. اما فساد گسترده، کسری بودجه مزمن، و ضعف زیرساختهای سرمایهگذاری، این راهبردها را در مرحلۀ اجرا فلج کردهاند.
علی آلفونه، پژوهشگر ایرانی هشدار میدهد که تحریمهای فرامرزی آمریکا، نه تحریمهای شورای امنیت، عامل اصلی رکود اقتصادی ایراناند. این تحریمها به دلیل کنترل بر معاملات دلاری، عملاً رابطه اقتصادی ایران با جهان را فلج کردهاند و در عین حال، سرمایهها را به خارج گریزاندهاند.
او میافزاید: «رهبران تهران به این جمعبندی رسیدهاند که دولت ترامپ عملاً علاقهای به مذاکره ندارد و در عوض، بهدنبال اعمال فشار حداکثری برای تغییر رفتار یا ساختار رژیم در ایران است. از سوی دیگر، مقامات ایران معتقدند که اسرائیل ممکن است بهزودی و به هر بهانهای آتشبس را بشکند تا با تداوم حملات، پروژۀ تغییر رژیم و حتی تجزیۀ کشور را از طریق بیثباتسازی داخلی دنبال کند.»
این پژوهشگر هشدار میدهد که در چنین شرایطی، اگر نظام جمهوری اسلامی احساس خطر وجودی کند و از لحاظ فنی امکانپذیر باشد، ممکن است وارد مسیر ساخت سلاح هستهای ابتدایی شود – سناریویی که میتواند تعادل امنیتی در خاورمیانه را بهشدت دگرگون کند.
در جبهه سیاسی، به نوشتۀ لوموند، واکنش حکومت به انزوا، نه بازگشت به گفتگو، بلکه افزایش کنترل داخلی و تهدید به قطع همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی بوده است. به موازات این اقدامها، اعدامهای سیاسی در ایران شدت گرفتهاند. بیش از هزار نفر در ٩ ماه گذشته در ایران اعدام شدهاند و به گفتۀ نهادهای مدافع حقوق بشر بیش از ۱۲۰۰ زندانی در خطر اعدام تا پایان سال جاری میلادی قرار دارند.
اکنون، در حالی که دولت آمریکا سیاست «فشار حداکثری» خود را علیه تهران بار دیگر فعال کرده و اسرائیل نیز پس از حملات هوایی ژوئن گذشته از تلاش برای نابودی «محور ایران» در منطقه سخن میگوید جمهوری اسلامی در تنگنایی ژئوپلیتیک گرفتار آمده است. رهبری کشور همچنان بر ادامۀ برنامۀ غنیسازی تأکید دارد، اما از درون، نشانههایی از فرسایش قدرت اجتماعی و اقتصادی نمایان است.