پایان برجام، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازگشت

شورای امنیت سازمان ملل از نیمه‌شب شنبه به وقت گرینویچ بار دیگر مجموعه‌ای از تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را فعال کرد؛ از جمله تحریم تسلیحاتی، ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم و محدودیت‌های مرتبط با فعالیت‌های موشکی. این اقدام در پی استفاده سه کشور اروپایی ـ بریتانیا، فرانسه و آلمان ـ از سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» انجام شد؛ مکانیزمی که در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ گنجانده شده بود و به طرف‌های توافق امکان می‌داد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های پیشین را بازگردانند.

اروپایی‌ها مدعی‌اند تهران با افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و محدود کردن دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از توافق عدول کرده است. ایران اما بارها تأکید کرده که به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیست و فعالیت‌های هسته‌ای آن صرفاً صلح‌آمیز است.

واکنش تهران: هشدار به غرب و فراخواندن سفرا

مقام‌های ایرانی بلافاصله این اقدام را «غیرقانونی و غیرمشروع» خواندند. وزارت خارجه اعلام کرد سفیران ایران در لندن، پاریس و برلین برای مشورت فراخوانده شده‌اند. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در واکنشی محتاطانه تأکید کرد که ایران قصد خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را ندارد اما در برابر فشارها نیز کوتاه نخواهد آمد. پیش‌تر نیز عباس عراقچی، وزیر خارجه، هشدار داده بود هرگونه بازگشت تحریم‌ها «عواقب سنگینی» خواهد داشت.

صف‌بندی قدرت‌ها در شورای امنیت

تلاش روسیه و چین برای تعلیق شش‌ماهه تحریم‌ها در نشست هفته گذشته شورای امنیت ناکام ماند. تنها چهار کشور از قطعنامه پیشنهادی حمایت کردند و نه کشور رأی مخالف دادند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، بازگشت تحریم‌ها را «غیرقانونی و غیرقابل اجرا» خواند و در نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، هشدار داد که پذیرش این اقدام «خطای بزرگ» خواهد بود. با این حال وب‌سایت رسمی سازمان ملل شامگاه شنبه به‌سرعت به‌روزرسانی شد و تحریم‌ها را اعمال‌شده اعلام کرد.

موضع اروپا و آمریکا: فشار همراه با دریچه دیپلماسی

سه کشور اروپایی در بیانیه‌ای مشترک پس از اجرایی شدن تحریم‌ها تأکید کردند: «بازگشت تحریم‌ها پایان دیپلماسی نیست.» آنان خواستار خودداری ایران از هرگونه اقدام تنش‌زا و بازگشت به تعهدات نظارتی شدند. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا نیز گفت که «راه‌حل مطلوب همچنان یک توافق جدید است» اما افزود تا زمانی که ایران گفت‌وگوی مستقیم و «بدون وقت‌کشی» را نپذیرد، اعمال فوری و کامل تحریم‌ها ضروری است.

فشار اقتصادی؛ سقوط تاریخی ریال

همزمان با اعلام رسمی بازگشت تحریم‌ها، بازار ارز ایران واکنش نشان داد. نرخ ریال در روز شنبه به ۱,۱۲۳,۰۰۰ در برابر هر دلار سقوط کرد؛ پایین‌ترین سطح تاریخی آن. کارشناسان هشدار می‌دهند که تحریم‌های جدید با تشدید محدودیت‌ها در حوزه انرژی و تجارت خارجی، اقتصاد بحران‌زده ایران را بیش از پیش تحت فشار خواهد گذاشت.

محتوای تحریم‌ها

با بازگشت این قطعنامه‌ها، ایران بار دیگر مشمول موارد زیر شد:

تحریم کامل تسلیحاتی.

ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم.

ممنوعیت هرگونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک قادر به حمل کلاهک هسته‌ای.

توقیف و ضبط تجهیزات و اقلام ممنوعه توسط هر کشور عضو سازمان ملل.

انسداد دارایی‌ها و اعمال محدودیت‌های مسافرتی علیه ده‌ها فرد و نهاد ایرانی.

ممنوعیت سرمایه‌گذاری ایران در فعالیت‌های معدنی و فناوری‌های مرتبط با هسته‌ای در خارج از کشور.

وزیر امور خارجه ایالات متحده اعلام کرد سازمان ملل متحد به‌ دلیل «عدم اجرای قابل‌ملاحظه» تعهدات هسته‌ای و پس از آغاز فرآیند بازگشت فوری (اسنپ‌بک)، تحریم‌های خود علیه تهران را بازگردانده است.

بر اساس بیانیه مارکو روبیو، این تدابیر ایجاب می‌کنند که ایران «غنی‌سازی اورانیوم، فعالیت‌های مرتبط با آب سنگین و بازفرآوری را تعلیق کند؛ از استفاده از فناوری موشک‌های بالستیک خودداری کند؛ صادرات سلاح‌های متعارف به ایران تحریم شود؛ ممنوعیت‌های سفر و انجماد دارایی‌های جهانی برای افراد و نهادهای فهرست‌شده بازاعمال شود و توقیف سلاح‌ها و سایر محموله‌ های ممنوعه‌ای که از سوی ایران به بازیگران دولتی و غیردولتی منتقل می‌شود، مجاز اعلام شود.

وزیر امور خارجه آمریکا در این بیانیه افزود، که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده روشن کرده است که دیپلماسی هنوز یک گزینه است یک توافق بهترین نتیجه برای مردم ایران و جهان باقی می‌ماند».

وی تاکید کرده است که ایران باید گفت‌ وگوهای مستقیم را با حسن نیت و بدون تعلل یا ابهام‌ورزی بپذیرد.

روسیه اجرای مکانیسم ماشه و اعمال تحریم های سابق را رد کرده است.

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه روز شنبه در سازمان ملل متحد به خبرنگاران گفت: این اقدام غیرقانونی است و قابل اجرا نیست.

وی افزود که به آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد نامه نوشته و هشدار داده است که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران «یک اشتباه بزرگ» خواهد بود.

پکن نیز از ناکامی شورای امنیت در تمدید توافق هسته‌ای ابراز تاسف کرد.

به گزارش خبرگزاری شین‌هوآ، گنگ شوانگ سخنگوی وزارت امور خارجه چین در واکنش به ناکامی شورای امنیت سازمان ملل در تمدید برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ابراز تاسف و تأکید کرد که «رویکرد گام‌به‌گام و متقابل و توازن میان حقوق و تکالیف» همچنان معتبر است.

وی گفت ایران باید به تعهد خود برای عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند بماند و همه طرف‌ها باید به حق ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای به‌عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) احترام کامل بگذارند.

گنگ شوانگ افزود چین به‌ عنوان یکی از طرف‌های برجام همواره متعهد به هدف منع گسترش هسته‌ای بوده و با دفاع از اعتبار، اثربخشی و یکپارچگی برجام، اجرای وفادارانه توافق توسط همه طرف‌ها را ترویج کرده است.

وی یادآور شد که پس از خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و در برابر بن‌بست کنونی در مساله هسته‌ای ایران، پکن فعالانه گفت‌وگو و تعامل میان طرف‌ها را پیش برده و نقش مثبت و سازنده‌ای در حل اختلافات از طریق مذاکره ایفا کرده است.

سخنگوی وزارت امور خارجه چین همچنین تصریح کرد تعهد پکن به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی تغییری نکرده و اراده سیاسی آن برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی در مساله هسته‌ای ایران استوار باقی مانده است.

وی گفت چین آماده است با حفظ موضعی عینی و بی‌طرف، به تلاش‌های بی‌وقفه برای رسیدن به یک راه‌حل سیاسی جامع ادامه دهد.

بیانیه وزارت خارجه جمهوری اسلامی: هیچ تعهدی در قبال قطعنامه‌های لغوشده متوجه ایران نیست

وزارت امور خارجه با صدور بیانیه‌ای در رد ادعای سه کشور اروپایی و آمریکا مبنی بر بازگشت قطعنامه‌های خاتمه یافته شورای امنیت علیه ایران، تاکید کرد: ایران ادعای سه کشور اروپایی و آمریکا مبنی بر بازگشت قطعنامه‌های پیشین را که وفق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در سال ۲۰۱۵ خاتمه یافته‌اند، رد می‌کند و تأکید دارد که هیچ تعهدی برای اعضای سازمان ملل متحد، از جمله ایران ایجاد نمی‌شود.

در این بیانیه آمده است: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اقدام سه کشور اروپایی (انگلیس، آلمان، فرانسه) و آمریکا را در سوء استفاده از فرآیند حل اختلاف پیش‌بینی‌شده در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد جهت بازگرداندن قطعنامه‌های لغو شده این علیه ایران، غیرقانونی و ناموجه دانسته و تاکید می‌کند که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و محدودیت‌های مندرج در آن در خصوص برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران باید در موعد مقرر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) خاتمه‌یافته تلقی شود. سه کشور اروپایی در حالی با تحریک و فشار آمریکا سازوکار موسوم به «پس‌گشت» را کلید زدند که خود به دلیل قصور مستمر و عمده در ایفای تعهدات‌شان مرتکب «عدم اجرای فاحش» تعهدات برجامی بوده‌اند و از روند حل‌وفصل اختلاف برجام سوء استفاده کرده‌اند. علاوه بر این، سه کشور اروپایی با حمایت صریح یا ضمنی از تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران که ذیل برجام و تحت نظام پادمانی آژانس قرار داشتند، ضمن نقض فاحش حقوق بین‌الملل و رژیم عدم اشاعه، خصوصا بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل متحد، صریحا مفاد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را زیر پا گذاشته‌اند.

با این وصف، طرف‌های اروپایی برجام، همچون آمریکا، با سوء نیت آشکار مرتکب نقض فاحش و مستمر نص و روح برجام شده‌اند و در حل اختلاف‌ها نیز هیچ تلاش با حسن نیتی انجام نداده‌اند. اقدام برای احیای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته، نه تنها از نظر حقوقی بی‌مبنا و غیر قابل توجیه است، بلکه از منظر اخلاقی و منطقی نیز کاملاً مردود می‌باشد. برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران پیش‌تر در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و سند ضمیمه آن یعنی برجام به‌طور جامع مورد رسیدگی قرار گرفته و دوره زمانی ۱۰ ساله آن در موعد پیش‌بینی‌شده یعنی ۲۶ مهر ۱۴۰۴ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) باید خاتمه‌یافته تلقی شود. سه کشور اروپایی در فرایند پیگیری موضوع نیز مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را رعایت نکرده‌اند؛ بند اجرایی ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تصریح می‌کند که شورای امنیت باید «دیدگاه‌های کشورهای ذی‌ربط را مدنظر قرار دهد». مایه تأسف است که علی‌رغم مواضع روشن سایر اعضای برجام، مشخصاً ایران، چین و فدراسیون روسیه، با فشار سه کشور اروپایی و ایالات متحده رئیس شورا پیش‌نویس قطعنامه‌ را به صورت غیرقانونی به رأی گذاشت.

همان‌طور که در نامه مشترک وزرای امور خارجه چین، ایران و روسیه مورخ ۲۸ اوت ۲۰۲۵ تأکید شد، شورای امنیت نمی‌تواند بر مبنای ابلاغیه مخدوش سه کشور اروپایی اقدام نماید. هرگونه اقدام که برخلاف یا در تعارض با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت باشد، نمی‌تواند تعهدات حقوقی برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد ایجاد نماید. بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران ادعای سه کشور اروپایی و آمریکا مبنی بر بازگشت قطعنامه‌های پیشین را که وفق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در سال ۲۰۱۵ خاتمه یافته‌اند، رد می‌کند و تأکید دارد که هیچ تعهدی برای اعضای سازمان ملل متحد، از جمله جمهوری اسلامی ایران، در قبال مفاد و سازوکارهای قطعنامه‌های لغوشده ایجاد نمی‌شود و همه کشورها می بایست از شناسایی این وضعیت غیرقانونی مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت خودداری کنند.

توضیح موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در این زمینه طی نامه رسمی مورخ ۵ مهر ۱۴۰۴ به دبیرکل سازمان ملل متحد منعکس شده است. لازم به یادآوری است که جمهوری اسلامی ایران طی دو دهه اخیر بارها پایبندی خود را به گفتگو و دیپلماسی برای حل و فصل مسائل مطرح‌شده پیرامون برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران اثبات کرده و آمادگی خود را برای یافتن راه‌حل‌ منطقی و منصفانه که تضمین‌کننده حقوق و منافع ملت ایران برای استفاده‌های صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بوده و همزمان شفافیت و اطمینان لازم را در مورد ماهیت صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای ایران فراهم کند، نشان داده است. در همین راستا، ایران علاوه بر اجرای دقیق مفاد برجام از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ (یعنی تا یک‌سال بعد از خروج غیرقانونی آمریکا)، اقدامات ترمیمی خود وفق بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام از ماه می ۲۰۱۹ را به نحوی تنظیم نمود که در صورت بازگشت طرف‌های اروپایی و آمریکا به تعهدات برجامی، امکان بازگشت فوری ایران به تعهداتش وجود داشته باشد. طی ۴ سال گذشته نیز ایران ابتکارها و پیشنهادهای متعددی برای بازاجرای تعهدات برجامی توسط همه طرف‌های آن، و یا انعقاد تفاهم مذاکره‌شده دیگر برای حل مسائل مطرح‌شده پیرامون برنامه هسته‌ای ایران ارائه کرد که جملگی به دلیل عدم جدیت و فقدان حسن نیت سه کشور اروپایی یا آمریکا ناکام ماند.

حملات نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران در بازه زمانی ۲۳ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۴ (۲۴-۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) و همراهی سه کشور اروپایی با متجاوزان، نقطه اوج نقض فاحش تعهدات برجامی این سه کشور همراه با سوء نیت آشکار بود. بدون تردید جنایت تجاوز نظامی علیه ایران، که موجب شهید و مجروح‌شدن تعداد زیادی از شهروندان ایرانی و تخریب تاسیسات هسته‌ای و نیز برخی از زیرساخت‌های حیاتی کشور شد، علاوه بر مسئولیت کیفری عاملان و آمران ابن جنایت، موجب مسئولیت بین‌المللی طرف‌های متجاوز به‌خاطر ارتکاب اعمال متخلفانه بین‌المللی است. جمهوری اسلامی ایران از همه ابزارهای در دسترس برای محاکمه و مجازات جنایتکاران و مطالبه غرامت استفاده خواهد کرد.

در دو ماه گذشته، جمهوری اسلامی ایران تلاش زیادی برای جلوگیری از سوء استفاده سه کشور اروپایی از ساز و کار حل اختلاف برجام به عمل آورد. انعقاد تفاهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۴۰۴ و ارائه پیشنهادهای مفید و منطقی در این زمینه و دیگر موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، از جمله این تلاش‌ها به شمار می‌آید که به دلیل بی‌توجهی و زیاده‌خواهی سه کشور اروپایی و آمریکا به نتیجه نرسید. در واقع سه کشور اروپایی و آمریکا به‌جای فراهم‌کردن فضای لازم برای دیپلماسی و تعامل، مسیر تقابل و بحران‌سازی در پیش گرفته و بر این گمان نادرست‌اند که با توسل به حربه احیای قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، اهرم فشار جدیدی به دست خواهند آورد. جمهوری اسلامی ایران با جدیت از حقوق و منافع ملی ایران دفاع خواهد کرد و هر تحرکی برای آسیب رساندن به منافع و حقوق ملت ایران آن با پاسخ مقتضی و قاطع مواجه خواهد شد.