جایزه نوبل فیزیک به پیشگامان مکانیک کوانتومی رسید

دانشمندان مقیم آمریکا، جان کلارک، میشل دِووره و جان مارتینیس به دلیل “انجام آزمایش‌هایی که فیزیک کوانتومی را به صورت عملی نشان داد”، موفق به کسب جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۲۵ شدند. این خبر را امروز هیئت برگزارکننده جایزه اعلام کرد.

آکادمی سلطنتی علوم سوئد در بیانیه‌ای اعلام کرد: «جایزه نوبل فیزیک امسال فرصت‌هایی را برای توسعه نسل بعدی فناوری‌های کوانتومی، از جمله رمزنگاری کوانتومی، رایانه‌های کوانتومی و حسگرهای کوانتومی فراهم کرده است.»

برندگان امسال در اواسط دهه ۱۹۸۰ میلادی آزمایش‌هایی با یک مدار الکترونیکی ساخته‌شده از ابررساناها انجام دادند و نشان دادند که ویژگی‌های مکانیک کوانتومی می‌تواند در مقیاسی بسیار بزرگ‌تر و عینی‌تر نیز تحقق یابد.

کشفیات زیربنای فناوری‌های روزمره

فناوری کوانتومی در حال حاضر همه‌گیر شده است؛ نمونه‌ای از آن ترانزیستورهایی است که در ریزتراشه‌های رایانه‌ای به کار می‌روند.

کلارک در تماس تلفنی با کنفرانس خبری نوبل گفت: «احساس من این است که کاملاً متحیرم. هرگز حتی به ذهنم خطور نکرده بود که چنین کاری می‌تواند مبنایی برای دریافت جایزه نوبل باشد».

وی افزود: «در حال حاضر با تلفن همراه خود صحبت می‌کنم و گمان می‌کنم شما هم همینطور باشید؛ یکی از دلایل اساسی کارکرد تلفن همراه، همین دستاوردهاست.»

کلارک که متولد بریتانیا است، استاد دانشگاه کالیفرنیا، برکلی در آمریکاست.

دِووره، متولد فرانسه، استاد دانشگاه ییل و همچنین دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا در آمریکا است که مارتینیس نیز در آنجا تدریس می‌کند.

مارتینیس، که آمریکایی است، تا سال ۲۰۲۰ سرپرست آزمایشگاه هوش مصنوعی کوانتومی گوگل بود.

اوله اریکسون، رئیس کمیته نوبل فیزیک، گفت: «شگفت‌انگیز است که می‌توان شاهد بود مکانیک کوانتومی ـ دانشی یک قرنه ـ همچنان شگفتی‌های جدیدی ارائه می‌دهد. همچنین این دانش بسیار سودمند است، چرا که مبنای تمامی فناوری‌های دیجیتال، مکانیک کوانتومی است.»

دومین جایزه نوبل فیزیک هفته جاری

جایزه نوبل فیزیک توسط آکادمی سلطنتی علوم سوئد اهدا می‌شود و شامل مبلغی معادل ۱۱ میلیون کرون سوئد (۱.۲ میلیون دلار) است که معمولاً میان برندگان تقسیم می‌شود.

جوایز نوبل بر اساس وصیت‌نامه آلفرد نوبل، مخترع دینامیت که ثروت هنگفتی اندوخت، پایه‌گذاری شدند. از سال ۱۹۰۱، با وجود برخی وقفه‌ها، این جوایز هر ساله به دستاوردهای برجسته در علم، ادبیات و صلح اهدا شده است. جایزه اقتصاد بعداً به این مجموعه افزوده شد.

فیزیک اولین رشته‌ای بود که در وصیت‌نامه نوبل ذکر شد و به‌احتمال زیاد جایگاه ویژه این حوزه در زمان نوبل را منعکس می‌کرد. امروزه نیز جایزه نوبل فیزیک همچنان معتبرترین جایزه در این رشته به شمار می‌رود.

برندگان قبلی جایزه نوبل فیزیک چهره‌های تأثیرگذاری چون آلبرت اینشتین، پیر و ماری کوری، ماکس پلانک و نیلز بور ـ که خود از پیشگامان نظریه کوانتومی بود ـ را شامل می‌شوند.

سال گذشته، این جایزه به جان هوپفیلد از آمریکا و جفری هینتون، دانشمند بریتانیایی-کانادایی به دلیل پیشرفت‌های انقلابی در یادگیری ماشین که به رونق هوش مصنوعی انجامید، اهدا شد؛ هر دو نیز نگرانی‌هایی درباره این فناوری ابراز کرده‌اند.

همانند سنت همیشگی، فیزیک دومین جایزه نوبل هفته جاری است که اهدا می‌شود؛ پیش از آن، دو دانشمند آمریکایی و یک ژاپنی به دلیل کشفیات در زمینه شناخت سیستم ایمنی بدن، جایزه پزشکی را دریافت کردند. جایزه شیمی نیز قرار است روز چهارشنبه اهدا شود.

جوایز علمی، ادبیات و اقتصاد در مراسمی به تاریخ ۱۰ دسامبر ـ سالگرد درگذشت آلفرد نوبل ـ توسط پادشاه سوئد در استکهلم به برندگان اهداء می‌شود و پس از آن ضیافتی باشکوه در تالار شهر برگزار می‌گردد.

جایزه صلح نوبل، که جمعه اعلام خواهد شد، در مراسم جداگانه‌ای در اسلو اهدا می‌شود.

نیکلاس پولارد و یوهان آهلندر / خبرگزاری رویترز / ۷ اکتبر ۲۰۲۵