اندیشه ، فلسفه
تاریخ
اقتصاد
  • اجماع لندن: اصول اقتصادی برای قرن بیست‌ویکم
    مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن اخیراً از کتاب «اجماع لندن: اصول اقتصادی برای قرن بیست‌ویکم» رونمایی کرده است که تلاشی برای بازنگری در اندیشه‌های اقتصادی در دوران پس از اجماع واشنگتن بوده است.
  • ارزپاشی از پکن تا کرمان
    یکم- گویا دوران وفور ارز به دست آمده از صادرات نفت به سرآمده است و همین مساله دردسرساز و ارزهای مصرف شده در بخش‌های مختلف بیشتر از همیشه زیر ذره‌بین می‌رود. چرا چنین فرضی دارید؟ اگر خبرهایی که این روزها از
  • رشد اقتصادی در نیمه اول امسال منفی شد
    مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که رشد اقتصادی ایران در نیمه اول سال جاری «منفی ۰/۳ درصد» بوده است که سقوط شدیدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد.
  • اقتصاد ایران در آستانه‌ یک دوره بحرانی
    جماران: بانک جهانی در گزارش اکتبر ۲۰۲۵ پیش‌بینی کرده است، اقتصاد ایران در آستانه‌ یک دوره‌ی بحرانی و سرنوشت‌ساز قرار دارد. پس از ثبت رشد ۳.۷ درصدی در سال ۲۵-۲۰۲۴، بانک جهانی پیش‌بینی می‌کند که تولید

در سپهر سیاسی امروز ایران و رژیم جمهوری اسلامی، پویایی و تحرک برای تغییر جای خود را به انرژی گسترده‌ای برای حفظ وضع موجود داده است. ساختار سیاسی و تصمیم‌گیری‌های کشور، به‌جای حرکت به سمت اصلاحات بنیادین یا تغییرات ساختاری، بیشتر درگیر مدیریت بحران‌های پی‌در‌پی و کنترل شرایط موجود است. این وضعیت نه به دلیل نبود ایده برای تغییر، بلکه ناشی از مجموعه‌ای از عوامل نهادی، سیاسی و اقتصادی است که به تدریج امکان تحول را کاهش داده و میل به حفظ تعادل فعلی را تقویت کرده‌اند.

اولویت حفظ وضع موجود بر هر نوع تغییر در دهه‌های گذشته، بسیاری از سیاست‌های کلان در ایران نه بر مبنای چشم‌انداز بلندمدت توسعه، بلکه بر پایه‌ی مدیریت روزمره و پیشگیری از فروپاشی ناگهانی سامان سیاسی-اقتصادی اتخاذ شده‌اند. این رویکرد باعث شده انرژی نهادهای حاکم بیشتر صرف کنترل شرایط و مهار نارضایتی‌ها شود تا پیشبرد اصلاحات واقعی.

حاکمیت از منظر ساختاری به نوعی محافظه‌کاری درونی رسیده که هرگونه تغییر را معادل با بی‌ثباتی تلقی می‌کند؛ ازاین‌رو، حفظ وضع موجود به هدف اصلی بدل شده است.

انباشت بحران‌ها به‌مثابه نیروی تعیین‌کننده در حال افزایش می‌باشند.

هرچند ممکن است ساختار سیاسی در کوتاه‌مدت موفق به حفظ تعادل نسبی شود، اما واقعیت این است که مجموعه بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در حال انباشته شدن هستند.

از بحران آب و برق گرفته تا مسکن، اشتغال، محیط زیست، مهاجرت نخبگان و بی‌عدالتی اجتماعی، هر یک به‌تنهایی چالش‌برانگیز هستند، اما جمع این بحران‌ها در نهایت نیروی تعیین‌کننده‌ای خواهند بود که مسیر آینده را رقم می‌زنند. تاریخ سیاسی نشان داده که گاهی تغییر نه از بالا و نه از طریق برنامه‌ریزی، بلکه از درون انباشت نارضایتی‌ها و فشار اجتماعی شکل می‌گیرد.

تبخیر گفتمان‌های رسمی؛ اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی در حال بی‌رنگ شدن است.

دو جریان اصلی سیاسی چهار دهه گذشته اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی به مرور بخش عمده‌ای از سرمایه اجتماعی خود را از دست داده‌اند. این جریان‌ها که روزگاری حامل نوعی امید به تغییر یا ثبات بودند، امروزه برای بخش بزرگی از جامعه فاقد کارکرد واقعی‌اند.

مردم این گفتمان‌ها را بیشتر به‌عنوان ساختارهای فرسوده‌ی قدرت می‌بینند تا حامل ایده‌های تازه. نتیجه این فرسایش، نوعی «تبخیر سیاسی» است: گفتمان‌ها می‌مانند اما بی‌اثر می‌شوند، همان‌گونه که پوسته‌ای خالی از معنا در فضای سیاسی باقی می‌ماند.

در نهایت، آنچه تعیین‌کننده خواهد بود نه شعارها و گفتمان‌های رسمی بلکه واقعیت‌های عینی زندگی روزمره مردم است.

همواره یک سؤال محوری در تحلیل فضای سیاسی ایران وجود داشته است:

آیا نظام سیاسی تمایل و توان ایجاد تغییرات ساختاری را دارد، یا در عمل انرژی خود را صرف حفظ وضع موجود می‌کند؟

پاسخ به این پرسش، برای فهم آینده ایران اهمیت حیاتی دارد. زیرا در شرایطی که بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در حال انباشت و تشدید هستند، تداوم تمرکز بر «حفظ وضع موجود» می‌تواند به نقطه‌ای برسد که دیگر نه تنها توانایی مدیریت بحران‌ها از دست برود، بلکه خود وضعیت موجود نیز به‌دلیل فشارهای متراکم دچار فروپاشی تدریجی شود.

جمهوری اسلامی در طول حیات سیاسی خود نشان داده است که در مهار بحران‌های کوتاه‌مدت و کنترل شرایط بحرانی مهارت و تجربه دارد.

حفظ وضع موجود در ایران نه یک شعار رسمی است، بلکه نوعی منطق درونی در ساختار قدرت است که بر تصمیمات کلان سایه انداخته. این منطق چند بُعد اساسی نیز دارد.

جمهوری اسلامی از ابتدا بر محور تمرکز قدرت شکل گرفت؛ تمرکزی که در دهه‌های بعدی با نهادهایی چون شورای نگهبان، سپاه پاسداران، و رهبری تثبیت شد. این تمرکز موجب شده که تصمیم‌گیری‌های کلان کشور به‌صورت متمرکز و محدود انجام گیرد و هرگونه تغییر ساختاری، به دلیل احتمال ایجاد شکاف در هرم قدرت، با مقاومت مواجه شود.

در چنین سیستمی، اولویت اصلی نخبگان سیاسی نه تحول، بلکه بقا و ثبات درونی ساختار است. بنابراین، انرژی سیاسی به جای اصلاح یا بازطراحی نظام، صرف مدیریت شکاف‌های داخلی، کنترل نیروهای ناراضی و جلوگیری از فرسایش قدرت می‌شود.

تجربه کشورهای منطقه و فروپاشی برخی رژیم‌ها در دهه‌های اخیر، ذهنیت تصمیم‌گیران جمهوری اسلامی را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. از شوروی سابق گرفته تا کشورهای عربی در بهار عربی، مثال‌های متعددی وجود دارد که در آن تغییرات سریع، نظم سیاسی را از هم پاشیده و منجر به بی‌ثباتی عمیق شده‌اند.

به همین دلیل، بخش عمده‌ای از ساختار قدرت در ایران تغییر را مساوی با خطر می‌داند. این ذهنیت باعث شده حتی در حوزه‌هایی که اصلاحات تدریجی می‌تواند مفید باشد، مقاومت شدیدی شکل گیرد. سیاست‌گذاران ترجیح می‌دهند وضع موجود با تمام ناکارآمدی حفظ شود، تا اینکه وارد فرآیند پرریسک تغییر شوند.

یکی از ویژگی‌های نظام سیاسی ایران، تمرکز بر کنترل اجتماعی و سیاسی به‌جای پاسخ‌گویی به مطالبات است. رسانه‌ها، نهادهای امنیتی و قضایی، و محدودیت‌های سیاسی نقش مهمی در مهار اعتراضات و مدیریت نارضایتی‌ها دارند.

به بیان دیگر، وقتی مطالبه‌ای اجتماعی یا اقتصادی شکل می‌گیرد، واکنش نظام سیاسی معمولاً نه پذیرش و اصلاح سیاست‌ها، بلکه کنترل و مهار مطالبه است. این الگو را می‌توان در برخورد با اعتراضات سال‌های ۱۳۸۸، ۱۳۹۶، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ به‌وضوح مشاهده کرد.

چنین الگویی موجب می‌شود که اصلاحات ساختاری واقعی کمتر رخ دهد و نظام، وضعیت موجود را از طریق ابزارهای کنترلی حفظ کند.

بخش مهمی از وضعیت موجود در ایران ریشه در ساختار رانتی اقتصاد سیاسی دارد. بخش قابل‌توجهی از نهادها و گروه‌های قدرت، از وضع فعلی منافع مستقیم و گسترده‌ای می‌برند: رانت‌های نفتی، پروژه‌های بزرگ عمرانی، واردات، و شبکه‌های غیرشفاف مالی.

هرگونه تغییر در ساختار سیاسی یا اقتصادی، تهدیدی برای این منافع تثبیت‌شده محسوب می‌شود. در نتیجه، مقاومت در برابر تغییر نه‌تنها سیاسی بلکه اقتصادی و طبقاتی نیز هست. این نیروهای ذی‌نفع، خود به مانعی ساختاری برای تحول تبدیل شده‌اند.

در سیاست خارجی نیز جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر بیشتر رویکردی تدافعی و حفظ وضع موجود منطقه‌ای را در پیش گرفته تا ابتکار راهبردی برای تغییر اساسی. تمرکز بر مقاومت، حفظ محورهای منطقه‌ای، و اجتناب از مصالحه‌های بنیادی، همگی نشانه‌هایی از همین رویکرد هستند. این سیاست‌ها اغلب با هدف جلوگیری از تغییرات پیش‌بینی‌ناپذیر در توازن داخلی و منطقه‌ای اتخاذ می‌شوند.

انرژی نظام سیاسی ایران در حال حاضر به سمت حفظ وضعیت موجود متمایل است، نه به سوی تغییر ساختاری. اما مجموعه بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی که هر روز فشرده‌تر می‌شوند، در نهایت نیروی اصلی تغییر را شکل خواهند داد. در این میان، گفتمان‌های سیاسی سنتی نظیر اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی به تدریج از معنا تهی شده و جای خود را به واقعیت‌های سخت و ملموس اجتماعی خواهند داد؛ واقعیت‌هایی که سیاست را ناچار به بازتعریف خود می‌کنند.

علی جنوبی

۱۵ مهر ۱۴۰۴  (07.10.2025)

print

مقالات
  • داستان قرارداد کرسنت پترولیوم جمشید اسدی
    داستان قرارداد کرسنت پترولیوم – از میدان گاز تا دادگاه داوری: پرونده کرسنت از پیچیده‌ترین پرونده‌های اقتصادی-سیاسی جمهوری اسلامی ایران و از سنگین‌ترین زیان‌ها برای ملت ایران است. ماجرا از امضای قراردادی در سال
  • نامه سرگشاده ضحاک به مردم ایران مسعود میرراشد
    ضحاک در این روایت نه هیولایی اسطوره‌ای، بلکه آیینه‌ای از جامعه‌ای گرفتار در خواب، خودفریبی و تکرار تاریخی است. مسعود میرراشد در این نوشته روشنفکران و حاکمان را همگی در چرخهٔ فساد و مسئولیت‌گریزی شریک می‌داند و با زبانی تند اما اندیشمندانه، آنان را به بیداری، خودشناسی و بازنگری در ریشه‌های فرهنگی و
  • بگذار چپ های دلبسته به حکومت…ابوالفضل محققی
    یک دوست وهمراه قدیمیست که از ایران هر از چند گاهی که عرصه برایش تنگ می شود زنگ می زند و درد دل می کند. اما این بار سخت عصبی است. بی مقدمه با طعنه می گوید: “آقا که هنوز از زیر زمین بیرون نیامده. دستور جهاد
  • تأثیر دیجیتالی شدن بر سازماندهی جامعه مدنی
    ما در اداره امور جوانان و جامعه مدنی (Myndigheten för ungdoms- och civilsamhällesfrågor – MUCF) به شما خوش آمد می‌گوییم به وبینار امروز که با عنوان: دیجیتالی شدن چگونه بر سازماندهی جامعه مدنی تأثیر می‌گذارد؟ برگزار می‌شود.
  • ایران باید اعلام کند با اجرای «طرح دو دولت» به پیمان ابراهیم خواهیم پیوست – فرخ نگهدار
    جهان خاکی ما اکنون لحظات تاریخ سازی را می گذراند. چشم ها به فلسطین دوخته است. بودن یا نبودن. مساله این است. از پی تمکین کابینه اسرائیل در راستای طرح پیشنهادی پرزیدنت ترامپ، غرش بمب ها و ضجه کودکان
  • حتماً از رسایی شکایت می‌کنم/ با همه اختلافات زیر بار تضعیف دولت نمی‌رویم
    مشاور سیاسی رئیس مجلس شورای اسلامی در واکنش به برخی ادعاها درباره مهندسی کردن انتخابات هیات رئیسه گفت: این حرف‌ها تهمت و دروغ است. حمایت از دولت و کنار گذاشتن اختلافات سیاسی با هدف حل
  • سیونیک؛جاده‌ای به سوی صلح یا رقابت؟
    در سال‌های اخیر، منطقه سیونیک در جنوب ارمنستان به نقطه‌ای تازه برای تنش میان ایروان و باکو تبدیل شده است و به گذرگاهی برای فرار ارمنیان قره‌باغ.اکنون رهبران دو کشور مدعی‌اند که صلح میانشان برقرار شده و سیونیک قرار
سکولاریسم و لائیسیته
Visitor
0319826
Visit Today : 141
Visit Yesterday : 881