دو اجلاس مهم در پایتخت تاجیکستان؛ حرکت به سمت نظم جهانی چندقطبی

پایتخت تاجیکستان در روزهای ۹ و ۱۰ اکتبر (۱۷ و ۱۸ مهر)، شاهد برگزاری دو نشست مهم منطقه‌ای با حضور سران کشورهای مشترک المنافع بود. این گردهمایی‌ها که با عنوان «آسیای مرکزی – روسیه» و «شورای سران کشورهای مشترک‌المنافع» برگزار شد، نه تنها بر تعمیق همکاری‌های اقتصادی و امنیتی تأکید کرد، بلکه پیامی واحد برای شکل‌دهی به یک نظم جهانی چندقطبی از سوی این بلوک قدرتمند ارسال نمود.

گزارش ایرنا از این نشست‌ها را در ادامه می‌خوانید:

دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، در روزهای پایانی هفته گذشته به کانون دیپلماسی پرتحرک اوراسیا تبدیل شد. نشست سران کشورهای عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (همسود)، فراتر از یک گردهمایی معمول، با اتخاذ تصمیماتی راهبردی، نقشه جدیدی برای همکاری‌های منطقه‌ای ترسیم کرد. تولد قالب جدید «همسود پلاس» و تأکید بر استقلال مالی با محوریت ارزهای ملی، از برجسته‌ترین دستاوردهای این اجلاس بود.

نشست‌های دوشنبه را باید نقطه عطفی در همگرایی منطقه‌ای تحت هدایت روسیه دانست. این گردهمایی‌ها فراتر از یک نمایش دیپلماتیک معمول، با امضای ده‌ها سند عملیاتی، نقشه راهی مشخص برای همکاری‌های آینده ترسیم کرد. تمرکز همزمان بر امنیت و همکاری‌های نرم‌ (انرژی، تجارت، فرهنگ) نشان می‌دهد کشورهای حاضر در حال تدوین الگویی جامع برای همزیستی و توسعه در فضای پساشوروی هستند. موفقیت این الگو و تحقق وعده‌های داده‌شده، به ویژه در حوزه اقتصاد، آینده این اتحاد راهبردی  در اوراسیا را تعیین خواهد کرد.

کشورهای مشترک‌المنافع (CIS) پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ با هدف حفظ پیوندهای اقتصادی، امنیتی و فرهنگی بین کشورهای تازه‌استقلال‌یافته تشکیل شد و روسیه نقش محوری را در آن ایفا می‌کند.

آسیای مرکزی، شامل پنج کشور تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان است که پس از استقلال، با چالش‌های مشترک امنیتی، اقتصادی و گذار به حکومتداری مستقل روبرو و همواره عرصه رقابت قدرت‌های بزرگ بوده‌اند.

تقویت محور مسکو-دوشنبه
پیش از آغاز نشست‌های چندجانبه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، با امضای ۱۶ سند همکاری، پایه‌های رابطه راهبردی و اتحاد دو کشور را مستحکم‌تر کردند. برجسته‌ترین این اسناد، «بیانیه مشترک در مورد تعمیق «روابط شراکت راهبردی و اتحاد» بود که نشان از جایگاه ویژه تاجیکستان در دیپلماسی روسیه دارد. موضوعات این توافقنامه‌ها از تجارت و انرژی گرفته تا امنیت سایبری و همکاری‌های مهاجرتی را دربرمی‌گرفت و نشان می‌دهد مسکو به دنبال تعمیق نفوذ در حیات خلوت سنتی خود از طریق شراکتی همه‌جانبه است.

انرژی و امنیت؛ دو اولویت منطقه‌ای
در هر دو نشست، موضوعات امنیت انرژی و ثبات منطقه‌ای در کانون بحث‌ها قرار داشت. روسیه آمادگی خود را برای مشارکت در ساخت نیروگاه‌های برق‌آبی و هسته‌ای در کشورهای آسیای مرکزی اعلام کرد. از سوی دیگر، پوتین پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان را «عامل کلیدی ثبات» خواند و سران کشورها بر هماهنگی اقدامات خود با توجه به وضعیت بحرانی افغانستان تأکید کردند. این موضوع نشان می‌دهد که مسائل امنیتی همچنان محرک اصلی همگرایی در این منطقه تحت رهبری روسیه است.

جهش اقتصادی و نقش راهبردی کارگران مهاجر
اطلاعات ارائه‌شده حاکی از آن است که حجم تجارت روسیه با کشورهای آسیای مرکزی از مرز ۴۵ میلیارد دلار گذشته است. تأکید بر انجام مبادلات با ارزهای ملی و امضای اسنادی مانند «برنامه اقدام برای افزایش حجم تجارت متقابل بین تاجیکستان و روسیه برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۳۰» نشان از تلاش برای کاهش وابستگی به دلار و تقویت حاکمیت اقتصادی دارد. پوتین نیز با اشاره به حضور بیش از یک میلیون شهروند تاجیک در روسیه، به طور مستقیم به سهم آنان در رشد اقتصاد روسیه اعتراف کرد و قول ایجاد شرایط بهتر برای آنان را داد. این موضوع برای اقتصاد تاجیکستان که به شدت به حواله‌های کارگران مهاجر وابسته است، حیاتی محسوب می‌شود.

پیگیری نظم چندقطبی و ابتکار «CIS پلاس»
بیانیه پایانی نشست سران کشورهای مشترک‌المنافع، آشکارا از شکل‌گیری یک نظام جهانی چندقطبی بر پایه «برابری کشورها، عدم تقسیم امنیت و رعایت اصول حقوق بین‌الملل» حمایت کرد. این عبارت را می‌توان پاسخی مستقیم به نظم تحت رهبری غرب دانست. افزون بر این، ابتکار رئیس‌جمهور تاجیکستان برای ایجاد فرمت «سازمان کشورهای مشترک‌المنافع به علاوه» نشان می‌دهد این بلوک به دنبال گسترش دایره نفوذ خود و جذب شرکای جدید در مرزهای سنتی خود است.

زایش یک فرمت نوین: «همسود پلاس»
مهم‌ترین تصمیم راهبردی این نشست، ایجاد قالب جدید همکاری با عنوان «همسود پلاس» (CIS Plus) بود. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با استقبال از این تصمیم کلیدی، تصریح کرد: «ایجاد این قالب جدید به ما امکان می‌دهد سایر کشورها و ساختارهای بین‌المللی را به طور فعال‌تری در برنامه‌های خود مشارکت دهیم.» این اقدام را می‌توان پاسخی هوشمندانه به نیاز گسترش دایره نفوذ و همکاری‌های فرامنطقه‌ای این اتحادیه تفسیر کرد. همچنین، پیشنهاد اعطای جایگاه ناظر به سازمان همکاری شانگهای در چارچوب همسود، گام دیگری در جهت هم‌پوشانی و تقویت نهادهای موازی تحت رهبری روسیه و چین است.

دیپلماسی فراگیر؛ درهای باز اتحادیه اوراسیا
رئیس‌جمهور روسیه با اشاره به شکل‌گیری اتحادیه اقتصادی اوراسیا، پیامی واضح از دیپلماسی فراگیر داد: «درهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا همیشه باز است.» او با اشاره به مزایای اقتصادی این اتحادیه، از «بازارهای بزرگ» و «فرصت‌های مفید» آن برای کشورهای متقاضی نام برد. این اعلام موضع، می‌توانند زمینه‌ساز جذب بازیگران جدید به این بلوک اقتصادی باشد

نتیجه‌گیری
نشست دوشنبه را باید تبلور عینی گذار از گفت‌وگو به اقدام در فضای پساشوروی دانست. تولد «همسود پلاس» نشان از بلندپروازی و انعطاف‌پذیری این اتحادیه دارد. همزمان، موفقیت در تحقق «تجارت تقریباً کامل با ارزهای ملی»، یک پیروزی استراتژیک و عملی برای آنان محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد کشورهای عضو همسود با درکی مشترک از نظم نوین جهانی، در حال تدوین قاعده‌ای جدید برای بازی در عرصه بین‌الملل هستند. موفقیت این الگو، آینده ژئوپلیتیک اوراسیا را رقم خواهد زد.