چرا انسان‌ها نوشیدن الکل را دوست دارند؟

شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که انسان‌ها از ۱۳ هزار سال پیش، یعنی وقتی که هنوز عصر کشاورزی آغاز نشده بود، آبجو درست می‌کردند و می‌نوشیدند. جام‌های شراب و ظروف با ته‌مانده آبجو در اسرائیل، در امتداد دریای سیاه و در چین یافت شده است. آنچه واضح است این است که انسان‌ها همیشه نوشیدنی‌های تخمیر‌شده را دوست داشته‌اند. اما این دوست داشتن نوشیدنی‌های الکلی از کجا آمده و دقیقا چه زمانی آغاز شده است؟

تاریخچه تکاملی بشر و علاقه‌اش به الکل به میمون‌های مودار بر می‌گردد. در جنگل‌های سرسبز و مرطوب استوایی وقتی میوه می‌رسد، رقابت شدیدی برای دستیابی به قند ارزشمند موجود در آنها آغاز می‌شود.

دانشمندان احتمال می‌دهند که الکل جزء رایجی در رژیم غذایی بسیاری از نخستی‌سانان باشد. این ایده که برای اولین بار توسط رابر دادلی در مقاله‌ای منتشر شد، با عنوان «فرضیه میمون مست» شناخته می‌شود که در حال حاضر شواهد زیادی برای آن وجود دارد.

می‌دانیم که پستانداران وحشی میوه‌های تخمیر شده را مصرف می‌کنند و به بوی اتانول بسیار حساس هستند. همچنین نشان داده شده است که پستانداران میوه‌خوار این ماده را سمی تشخیص نمی‌دهند و بین مقدار الکل مصرفی یک گونه و توانایی ژنتیکی او در متابولیسم الکل رابطه وجود دارد.

در این میان نکته عجیب این است که انسان‌ها و میمون‌های بزرگ نسبت به سایر نخستی‌سانان بهتر با مصرف الکل سازگار هستند و بدنشان بهتر می‌تواند الکل را متابولیز کند. اما ریشه این ماجرا چیست؟

در حدود ۲۴ میلیون سال پیش در عصر طلایی تکامل پستانداران، میمون‌ها در شرق آفریقا ظاهر شدند. آنها روی درختان جنگل‌های استوایی زندگی می‌کردند و عمدتاً از میوه‌ها تغذیه می‌کردند. آنها به گونه‌های مختلف تقسیم شدند و۱۷ میلیون سال پیش، حداقل ۱۴ جنس متفاوت وجود داشت.

در همین زمان سطح دریا به دلیل برودت جهانی پایین آمد و گونه‌های زیادی از میمون‌ها از آفریقا به اوراسیا مهاجرت کردند. برای گونه‌هایی که در آفریقا ماندند، آب و هوا هنوز گرم و مرطوب بود تا میوه‌ها در تمام طول سال وجود داشته باشد، اما در اروپا سرما شدیدتر بود و زیستگاه به جنگل‌های برگ‌ریز با علفزارهای باز تغییر کرد.

این تغییرات باعث شد تا در زمستان میوه دیگر یافت نشود و شواهد دیرینه‌شناسی نشان می‌دهد میمون‌ها گرسنه ماندند. حدود هشت میلیون سال پیش، هیچگونه میمونی در اروپا باقی نمانده بود؛ برخی منقرض شده بودند و برخی دیگر مهاجرت کرده بودند. آنهایی که به آسیا رفتند نسل اورانگوتان را به وجود آوردند و آنهایی که به آفریقا بازگشتند اجداد گوریل‌ها، شامپانزه‌ها و انسان‌ها محسوب می‌شوند.

میمون‌های بازگشته به آفریقا که به دلایل جغرافیایی و زیست‌محیطی با درخت کمتری سازگار شده بودند، از میوه‌های افتاده روی زمین (که شروع به تخمیر شدن کرده بودند) تغذیه کردند. این همان دوره‌ای است که در آن جهش آنزیمی رخ داده و به همین دلیل است که انسان‌ها همراه با شامپانزه‌ها و گوریل‌ها توانایی متابولیسم بهتر الکل را دارند، اما اورانگوتان‌ها چنین نیستند.

این قابلیت به لحاظ تکاملی به بقای انسان کمک کرد و به بشر اجازه داد میوه‌های تخمیرشده‌ای را که روی زمین می‌یابد بخورد، بدون اینکه گرفتار مسمومیت شود.

دانشمندان متفق‌القول هستند که این تغییر در متابولیسم حاصل جهشی در یک آنزیم به نام «ای‌دی‌اچ۴» (ADH4) است. برآورد می‌شود که حدود ۱۰ میلیون سال پیش این جهش در جد مشترک بین انسان و میمون‌های بزرگ آفریقایی باعث شد تا بدن این دسته از نخستی‌سانان بتواند الکل را تا ۴۰ برابر بهتر متابولیز کند.

حتی امروزه علاقه شامپانزه‌ها به الکل نیز به خوبی شناخته شده است. مردم محلی در گینه، درختان خرما را سوراخ می‌کنند و ظروف پلاستیکی را زیر آن قرار می‌دهند تا شیره‌ای که در طول شب از آن جاری می‌شود برداشت کنند. شامپانزه‌ها این ترفند را یاد گرفته‌اند و عاشق نوشیدن شیره حاوی سه درصد الکل از ظروف هستند.

این رفتار غیرطبیعی است زیرا به طور معمول شامپانزه‌ها به این شیره دسترسی ندارند، اما نشان می‌دهد که نزدیک‌ترین اقوام ما در طبیعت چقدر مستعد نوشیدن الکل هستند. از آنجایی که وزن این شامپانزه‌ها به طور متوسط کمتر از یک انسان است، ممکن است گاهی تحت تاثیر همین الکل کم مست هم بشوند.

نخستی‌سانان دیگری مانند میمون پوزه‌دار موسوم به «آی-‌آی» نیز هستند که همین توانایی خاص برای مصرف الکل را نشان می‌دهند. این میمون‌ها از شهد تخمیرشده خرما که حاوی غلظت بالایی از الکل است تغذیه می‌کنند، اما هیچ نشانه‌ای از مسمومیت نشان نمی‌دهند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد نشان می‌داد این‌ گونه می‌تواند بین نوشیدنی‌هایی با درجات مختلف الکل تمایز قائل شود و قوی‌ترین را ترجیح دهد.

چیزی که ۱۰ میلیون سال پیش یک مزیت تکاملی بود، حالا دیگر اینگونه نیست و وجودش لزومی ندارد، همانطور که در مورد شکر چنین است. جذابیت شدیدی که در شکر احساس می‌کنیم، در نهایت به ضد ما تبدیل شده و در جوامع امروزی که می‌توانیم هر چقدر که می‌خواهیم غذا بخوریم، بیماری‌هایی مانند دیابت و چاقی فراوان است.

چیزی مشابه ممکن است با الکل اتفاق بیفتد. دوزهای کنترل شده این ماده، مانند آنهایی که در محیط طبیعی پیدا می‌کنیم، نباید مضر باشند اما اکنون نوشیدنی‌هایی با سطح بالای الکل در دسترس داریم.

به گفته برخی از دانشمندان، توانایی بیشتر اجداد ما در میلیون‌ها سال پیش برای متابولیسم و استفاده از اتانول حاصل از تخمیر میوه‌های تخمیر شده، ممکن است امروزه به نفع نرخ بالای اعتیاد به الکل باشد.

یورونیوز