2000 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در تجدیدپذیرها

«آژانس بین المللی انرژی» در تازه‌ترین گزارش خود از وضعیت سیاست‌گذاری انرژی در بخش دولتی سخن می‌گوید. از ابتدای شیوع بیماری کووید-19 و مشخصاً از سال 2020 تا امروز در بخش سیاست‌گذاری انرژی در اکثریت قریب به اتفاق کشورها گرایش به ظرفیت‌سازی برای انرژی‌های پاک مشهود است. چند نکته از این گزارش با تعبیر و تفسیر خودمان را در اینجا می‌آوریم:

1- نگرانی اساسی دولت‌ها، همانا کاهش اندازه شاخص‌های مربوط به امنیت انرژی و اختلال در جریان پیوسته حامل‌های انرژی در مراحل گذار انرژی است. در عالم واقع پس از کاهش تاثیر کووید-19، آن گاه حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 اختلالات جدی در تولید انرژی و مصرف آن را شاهد بودیم. زمانیکه بیماری کووید-19 از بیشینه خود در منحنی ابتلاء گذشت، جهان با افزایش تقاضا به‌صورت نمایی و افزایش عرضه به‌صورت خطی روبرو شد و در نتیجه قیمت برخی حامل‌های انرژی افزایش یافت. اما اشغال برخی از استان‌های اوکراین توسط روسیه و قطع شاه لوله‌های انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا و پس از آن تحریم‌های بخش انرژی علیه روسیه قیمت‌ها را بیشتر افزایش داد. مشخص شده است که 150 کشور جهان در حال حاضر 95 درصد از گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کنند. 50 کشور از آ‌ن‌ها در سال‌های موصوف مسئله سیاست‌گذاری انرژی به‌معنای محدود نمودن و بهینه‌سازی مصرف انرژی، اعمال مشوق‌هایی برای توسعه انرژی‌های پاک، و ایجاد استانداردهایی برای اندازه انتشار گازهای آلاینده را دنبال کرده‌اند. 2- در سال‌های مزبور سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها 60 درصد افزایش یافته است. از سال 2020 تاکنون دولت‌ها نزدیک به 2000 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در تجدیدپذیرها داشته‌اند. این مقدار سه برابر مقداری است که این دولت‌ها در کنفرانس‌ها و مجامع گذشته پس از شوک اقتصادی سال 2008 از جمله در «کاپ 21» پاریس در 2015 و پس از آن تعهد کرده بودند. 80 درصد از این سرمایه‌گذاری‌ها در سه منطقه چین، اتحادیه اروپا، و ایالات متحده رخ داده است. در نیمه اول 2024 در 40 کشور مقدار 290 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید برای دستیابی به انرژی در بخش تجدیدپذیر شده است. 3- در دوره 4 ساله 2020 تا 2024 سیاست‌گذاری دولت‌ها در ابتدا کمترین دخالت در مسئله قیمت حامل‌های انرژی بود. اما پس از بحران اوکراین دخالت دولت‌ها در مسئله قیمت انرژی در اکثر کشورها اتفاق افتاد. تحمل‌پذیری قیمت در سال 2022 با توجه به صعود موشکی قیمت‌ها نیازمند دخالت دولت‌ها در مسئله قیمت بود. مجموع هزینه مصرف‌کنندگان برای دریافت انرژی در آن سال 10 تریلیون دلار بود. دولت‌ها به‌خصوص در اروپا ناچار شدند در کوتاه‌مدت با تزریق یارانه به قیمت انرژی مجموعاً 920 میلیارد دلار در این بخش هزینه نمایند. باید توجه داشت که عدم استفاده از انرژی‌های فسیلی در همین دوره باعث یارانه ندادن در استفاده از مقدار زغال‌سنگ و نفت خام به‌اندازه 2.4 تریلیون دلار در سراسر جهان شد. قیمت حامل‌های انرژی از ابتدای 2023 به‌تدریج پایین آمد، با این حال در اکثر کشورها نگرانی از عدم تحمل قیمت‌ها در میان بخش‌هایی از جامعه سبب شده که سیاست‌گذاری اعطاء یارانه چه در بخش فسیلی و چه در بخش تجدیدپذیر با شیب کمتری ادامه یابد. 4- دسترسی به منابع انرژی‌های پاک در سراسر جهان نسبتاً یکنواخت است. یعنی در مقایسه با انرژی‌های فسیلی که منابع و ذخایر آن در کشورهای محدودی در جهان است، در بخش عرضه انرژی‌های تجدیدپذیر به‌نظر می‌رسد همه کشورها از این منابع می‌توانند تولید و استفاده کنند. اما در عمل عرضه این انرژی‌ها بیشتر در همان سه منطقه موصوف یعنی آمریکای شمالی، اروپاT و چین تولید می‌شود. هر چند که کشورهایی مانند برزیل، هند، و مالزی نیز در زمینه تولید انرژی‌های پاک به نتایج قابل توجهی دست یافته‌اند. در این صورت مجدداً با مسئله امنیت عرضه انرژی روبه‌رو می‌شویم. استفاده از فلزات نادر در تولید انرژی‌های پاک به‌خصوص خورشیدی و بادی با فناوری‌های موجود تا این لحظه اجتناب‌ناپذیر است. اینگونه فلزات در کشورهایی به مراتب کمتر از کشورهایی که انرژی فسیلی تولید می‌کنند وجود دارد. چین تقریباً در همه نقاط جهان قراردادهای مربوط به توسعه و تولید این فلزات را در اختیار دارد. این نکته‌ای است که می‌تواند تفکر در پیدا کردن راه‌حل مانند همکاری میان کشورها در نحوه دسترسی به معادن فلزات نادر را در پی داشته باشد. 5- تجارت در بخش تجدیدپذیر، هم در بخش انتقال و مصرف و به‌ویژه در بخش عرضه و علی‌الخصوص زنجیره تولید و فنآوری‌های مربوط به آن در چهار سال اخیر رشد خیره کننده‌ای داشته است. همچنین در 25 سال اخیر، تجارت و انتقال فناوری در میان کشورها به‌خصوص در مورد ارتقاء سطح ذخیره باتری و کمتر شدن قیمت آن، استحصال انرژی خورشیدی به‌خصوص از روش فتوولتائیک، خودروهای برقی، توربین‌های بادی، و الکترولایزرها شتاب گرفته است. 6- مقررات حاکم بر بخش تولید و مصرف تجدیدپذیر در همه کشورها عمیق‌تر و گسترده‌تر شده است. در 2024 تقریباً سه‌چهارم تولید گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط بشر دارای مقررات و ضوابط خاص شده که به‌تدریج بر تولید این گازها و انتشار آن اعمال می‌شود. این مقررات در بخش تولید برق، صنایع، ساختمان، حمل‌ونقل، و عرضه سوخت هم‌اکنون در اکثر کشورها توسط دولت‌ها و بخش خصوصی تنظیم و نظارت می‌شود. از 2023 تاکنون 35 کشور که مسئول یک‌پنجم تولید گازهای گلخانه‌ای جهان در بخش انرژی هستند، نسبت به تهیه و تصویب قوانین و مقررات و تنظیمگری بخش انرژی اقدام کرده‌اند. 7- در مورد گاز طبیعی خاطرنشان می‌کنیم که در سیاست‌گذاری‌های مربوط به «آژانس بین‌المللی انرژی»، ایالات متحده، و «اتحادیه اروپا»، گاز طبیعی بخشی از انرژی‌های فسیلی محسوب شده و هرگونه سرمایه‌گذاری و توسعه این بخش توسط نهادهای مالی مجموعه‌های فوق‌الذکر در گذشته ممنوع بود. با حمله روسیه به اوکراین و بسته شدن جریان انتقال گاز طبیعی از خطوط لوله روسیه به اروپا از طریق اوکراین و سپس انفجار در خط لوله «نورد استریم 1» و به جریان نیفتادن انتقال گاز توسط «نورد استریم 2»، سیاست‌گذاری گاز طبیعی در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه تغییر کرده و در مارس 2022 «اتحادیه اروپا» اعلام کرد که گاز طبیعی یکی از حامل‌های انرژی پاک است. از آن به بعد سرمایه‌گذاری، توسعه میادین، انتقال، پالایش، و ایجاد خطوط لوله در بخش گاز طبیعی در سیاست‌گذاری کشورهای غربی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. به‌خصوص تبدیل گاز طبیعی به گاز طبیعی مایع‌شده (ال ان جی) که انتقال و صادرات آن از نقاط مختلف جهان به اروپا را تسهیل می‌نماید. 8- در برخی از بخش‌ها به‌دلیل وقوع کووید-19 و بحران اوکراین در برخی از مقاطع عدول از تعهدات و موافقتنامه‌ها و بازگشت به استفاده از انرژی‌های فسیلی مشاهده شده است. به‌عنوان مثال استفاده از زغال‌سنگ به مقیاس وسیع در اروپا در پس از قطع انتقال گاز طبیعی از روسیه و یا بازگشت به استفاده از موتورهای احتراق داخلی در کشورهایی که با ناترازی برق مواجه شدند، مشاهده می‌شود. اما محاسبات نشان می‌دهد که اینگونه روندها تنها به انتشار یک درصد اضافی از گازهای گلخانه‌ای در 2023 منجر شد. شکل (1) تعداد سیاست‌گذاری‌های تجاری در بخش فنآوری‌های مربوط به تجدیدپذیر را میان کشورها در جهان نشان می‌دهد. مشخص است که از 2020 به بعد افزایش قابل توجهی یافته است.

عباس ملکی و حسن راعی – دانشکده مهندسی شریف