پیروزی بر نازیسم از نگاه کی‌یف

در سال ۲۰۲۳، کی‌یف روز ۸ مه را برای گرامی داشت شکست آلمان هیتلری انتخاب کرد، رویدادی که مسکو آن را ۹ مه گرامی می‌دارد. اما در آستانه هشتادمین سالگرد، به نظر می‌رسد اوکراین اعتبار این میراث را به دشمن خود واگذار می‌کند: با زدودن یاد اوکراینی‌هایی که در ارتش سرخ جنگیدند، سهم بزرگ خود را نیز در پیروزی بر نازیسم از نظرها پنهان می‌سازد.

اوکراین که بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ دو بار توسط ارتش‌های میلیونی درنوردیده شد، میدان اصلی نبرد جنگ جهانی دوم بود. هشت تا ده میلیون اوکراینی در این جنگ جان خود را از دست دادند – بین سه تا چهار میلیون نظامی و بیش از پنج میلیون غیرنظامی. در میان آنها، باید یک و نیم میلیون یهودی را نیز به حساب آورد که یک چهارم قربانیان هولوکاست (Shoah) را تشکیل می‌دهند.

البته برخی از اوکراینی‌ها بویژه در غرب اوکراین که در سال ۱۹۳۹ بر پایهٔ پروتکل محرمانه‌ی پیمان مولوتوف–ریبنتروپ به اتحاد جماهیر شوروی ضمیمه و سپس در سال ۱۹۴۱ توسط آلمان اشغال شد، با نازی‌ها همکاری کردند . آن ها در پلیس و ادارات تحت رژیم اشغالگر خدمت کردند و با مشارکت بخشی ازمردم محلی (۱) مستقیما در نسل‌کشی مشارکت داشتند. در قتل‌عام بابی یار در حومه کی‌یف، سی و سه هزار و هفصدو هفتاد و یک یهودی، با شلیک گلوله پلیس آلمان و دستیاران اوکراینی در روزهای ۲۹ و ۳۰ نوامبر ۱۹۴۱ کشته شدند. حدود سیزده هزار داوطلب ، لشکر چهاردهم اس‌اس را در سال ۱۹۴۴ تشکیل دادند. به موازات آن، گروه ملی‌گرایان اوکراینی به رهبری استپان باندرا ابتدا خواستار اعلام استقلال کشور اما با تحت‌الحمایگی آلمان شد، سپس ارتش شورشی اوکراین (UPA) را در سال ۱۹۴۲ ایجاد کرد، که ده‌ها هزار رزمنده داشت. UPA پاکسازی قومی لهستانی‌ها در وولینیا را سازماندهی کرد و سپس تا اواسط دهه ۱۹۵۰ به جنگ چریکی علیه شوروی‌ها ادامه داد.

در عوض اکثر اوکراینی‌ها در جبهه ائتلاف ضد هیتلری جنگیدند: شش میلیون نفر از سال ۱۹۴۱ در ارتش سرخ، و همچنین ۱۲هزار سرباز وظیفه در ارتش لهستان که از سپتامبر ۱۹۳۹ با ورماخت جنگید، بدون در نظر گرفتن هزاران سرباز اوکراینی‌تبار در ارتش‌های ایالات متحده، کانادا و بریتانیا، و همچنین در مقاومت فرانسه. برای مثال، سرگذشت واسیلی پوریک را به یاد بیاوریم. این اوکراینی ۲۱ ساله، ستوان ارتش سرخ، در سال ۱۹۴۱ اسیر شد، در سال ۱۹۴۳ از یک اردوگاه کار اجباری در شمال فرانسه، در بومون-آن-آرتوا (امروزه هنن-بومون) گریخت و به گروه پارتیزان‌ها و تک‌تیراندازان فرانسوی (FTP) پیوست. او در آنجا یک گروه از تک‌تیراندازان زبده به نام «گردان شوروی» تشکیل داد که خسارات سنگینی به دشمن وارد کرد. او در سال ۱۹۴۴ در آراس تیرباران شد (۲). این واقعیت‌ها امروز تنها به شکلی تحریف شده بازگو می‌شوند.

هرکس «مونیخ» خودش

همانند بسیاری از روزنامه‌نگاران و رهبران غربی، آقای ولودیمیر زلنسکی اغلب کشورش را با چکسلواکی مقایسه می‌کند که قدرت‌های اروپایی اجازه دادند در پی توافقنامه‌های مونیخ در سال ۱۹۳۸ توسط آلمان نازی تجزیه شود. در کنفرانس امنیتی فوریه ۲۰۲۵ که در همان شهر برگزار شد، رئیس‌جمهور اوکراین این مکان را برای امضای صلح با روسیه انتخابی نامناسب دانست و ترجیحا خواستار سلاح شد.

کرملین نیز به همین اپیزود دیپلماتیک استناد می‌کند تا ادعا کند که دیروز و امروز، « مجموعه غرب » در کنار دشمنان روسیه قرار دارد (۳). قدرت‌های غربی ظاهراً امروز از اوکراین «نازی» حمایت می‌کنند، همانطور که با امضای همان توافقنامه‌های مونیخ، به آدولف هیتلر، در شرق اروپا اجازه پیشروی دادند. «عملیات ویژه نظامی» بدین ترتیب در ادامه «جنگ بزرگ میهنی» (نام شورویایی و روسی جنگ جهانی دوم از ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵) قرار می‌گیرد. آقای ولادیمیر پوتین در سخنرانی خود در مسکو در مه ۲۰۲۲ به مناسبت روز پیروزی، به سربازان روس اعلام کرد که آنها «برای همان هدفی می‌جنگند که پدران و پدربزرگانشان جنگیدند»، به عبارت دیگر برای سرزمین مادری و شکست نازیسم. مقامات روس در فوریه، دیواری به یاد قهرمانان «عملیات ویژه نظامی» در داخل موزه پیروزی بر نازی‌ها در مسکو بنا کردند (۴).

در اوکراین، اصطلاح «راشیسم» (Rachisme) به طور رایج برای توصیف ایدئولوژی دولت روسیه به کار می‌رود که مفهوم فاشیسم را با تلفظ انگلیسی نام کشور – «Russia» – ترکیب می‌کند. لاریسا یاکوبووا، مورخ اوکراینی، معتقد است که «راشیسم» عناصری از امپریالیسم روسی، کمونیسم شوروی و نازیسم آلمانی را ترکیب می‌کند (۵). به گفته او، رژیم روسیه نه تنها مسئول نقض تمامیت ارضی اوکراین و جنایات جنگی است، بلکه به سمت یک تمامیت‌خواهی نسل‌کشانه نیز حرکت می‌کند.

پس از تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲، ابتدا مقامات اوکراینی با یاد آوری خاطره ی جنگ جهانی دوم برای اهداف میهن‌پرستانه به آن متوسل شدند. در ۹ مه ۲۰۲۲، آقای زلنسکی، رسما اعلام کرد: «دشمن ما آرزو داشت که ما از جشن گرفتن ۹ مه و پیروزی بر نازیسم امتناع کنیم»، اما «ما به هیچکس اجازه نخواهیم داد پیروزی ما را به پیروزی خود پیوند زند ، ما به هیچکس اجازه نخواهیم داد آن را تصاحب کند.» رئیس‌جمهور اوکراین عنوان شورویایی «شهر قهرمان» را به ده منطقه‌ای که به ویژه از عملیات ارتش روسیه آسیب دیده‌اند، از جمله بوچا، صحنه جنایات علیه غیرنظامیان، اعطا کرد.

اما دیدگاه دیگری در حال غالب شدن است که نیروهای روسی امروز را با ارتش سرخ دیروز یکسان می‌داند که آن را نیز ارتش اشغالگر می‌خواند. پیش از این در سال ۲۰۱۴، آندری کوکوتیوخا، نویسنده، معتقد بود که پس از جنگ «یک اشغال جایگزین اشغال دیگری» در اوکراین شده است (۶). هشت سال قبل، آقای آسکولد لوزینسکی، شهروند آمریکایی و رئیس کنگره جهانی اوکراینی‌ها – سازمانی که هویت اوکراینی و منافع دیاسپورا را ترویج می‌کند –، سربازان اوکراینی ارتش سرخ را تا حد «گوشت دم توپ استالین» پایین آورده و یاد « قهرمانان اوکراینی که در UPA خدمت کردند» را گرامی داشته بود (۷). در ژانویه ۲۰۲۵، رئیس دانشگاه معتبر ملی تاراس-شه وچنکو در کی‌یف عنوان دکترای افتخاری را به او اعطا کرد ( ۸) .

قانون «استعمارزدایی» نام‌گذاری‌ اماکن که در سال ۲۰۲۳ تصویب شد، جایگاه و منزلت نام‌های مکان‌های مرتبط با مبارزه علیه اشغالگر نازی در اوکراین بود را لغو کرد. در دسامبر ۲۰۲۴، در پارک افتخار جاودان، در مرکز کی‌یف، پیکره نیم‌تنه‌ ی رهبران پارتیزان، سیدیر کوپاک و اولکسی فدوروف، جوان‌ترین ژنرال ارتش، ایوان چرنیاخوفسکی، و افسر یگان زرهی که به درجه مارشالی رسید، پاولو ریبالکو، پایین کشیده شدند. این مجسمه‌ها اما توسط شوروی‌ها ساخته نشده بودند، بلکه توسط اوکراین مستقل پس از ۱۹۹۱ بنا شده بودند (۹).

در اواخر ژانویه ۲۰۲۴، مقامات منطقه لویو از تخریب ۳۱۲ بنای یادبود اختصاص یافته به سربازان شوروی ابراز رضایت کردند. هنگامی که پای قبرها در میان بود، بقایا بدون اطلاع نزدیکان و خانواده‌ها، اما همیشه با حضور یک کشیش، به گورستان هایی منتقل شدند. بسیاری از سربازان ارتش سرخ به خدا اعتقاد نداشتند و قطعاً مایل به برگزاری مراسم تدفین مذهبی نبودند. در میان قربانیان این حذف بی‌رحمانه، آنتونینا ورشچاگینا بود، خانم اپراتور رادیو ۲۱ ساله‌ای که پشت خطوط دشمن با چتر فرود آمد، اسیر، شکنجه و سپس در سال ۱۹۴۴ در سادژاوکا (در منطقه ایوانو-فرانکیفسک) اعدام شد – او امروز توسط مقامات محلی به عنوان «جاسوس شوروی» معرفی می‌شود – و همچنین پرستاران نادژدا گوسوا و نادژدا کلیویوا در کالوش (همچنان در همان منطقه) و ۹۳ سرباز دیگر شوروی در روستاهای سیدنیتسیا و پودبوژ (منطقه لویو) (۱۰).

حافظه‌ ای که مورد اهانت قرار گرفته

«فعالان حافظه» اغلب در تخریب بناهای یادبود دست دارند. آنها بر مقامات محلی فشار می‌آورند و گاهی به بهانه برقراری حقیقت تاریخی، دست به هتک حرمت و تخریب‌های غیرمجاز می‌زنند. مانند آقای وادیم پوزدنیاکوف: این سخنگوی پروژه «استعمارزدایی اوکراین» – که در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی شد – سازمان محلی جوانان ملی‌گرا، سوکیل Sokil را رهبری می‌کرد و سپس در حزب راست افراطی «بخش راست » فعالیت کرد.

در دومین شهر بزرگ اوکراین، خارکیف، که زیر حملات روزانه موشک‌ها و پهپادهای روسی قرار دارد، حدود ده پلاک یادبود رزمندگان جنگ جهانی دوم در فوریه ۲۰۲۵ از جا کنده شدند. گروه والکنوت Valknut – با نام نماد اسکاندیناویایی پاگانی، که در میان راست افراطی محبوب است – مسئولیت این کار را بر عهده گرفت، بدون اینکه پلیس واکنشی نشان دهد. والکنوت، که بخشی از یک واحد ویژه اطلاعات نظامی است، عکس‌های تخریب نیم‌تنه گالینا نیکیتینا، خانم معلم ۲۵ ساله‌ای که توسط گشتاپو در سال ۱۹۴۲ اعدام شد، را در تلگرام منتشر کرد. همچنین پلاک‌های یادبود سرهنگ دوم رافائل میلنر، یهودی که شهروند خارکیف شده و پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی نظامی در ژوئیه ۱۹۴۱ به جبهه جنگ رفته بود، ویا خلبان آناتولی نفدوف، اهل پولتاوا، نیز تخریب شدند.

ساکنان محل گاهی با تخریب‌ها مخالفت می‌کنند. شهردار روستای سمیکیف (منطقه لویو) از صدور مجوز برای تخریب یک مجسمه خودداری کرد. آقای ویتالی لویتسکی به فعالان گفت: «شما آمده‌اید تا یاد و خاطره مردم ، خاطره کسانی که در جنگ با فاشیسم کشته شدند، را نابود کنید.» او برای جلوگیری از تخریب، از بنای یادبودی که نام پدربزرگش روی آن حک شده بود، بالا رفت (۱۱). اما موفق نشد: شهردار به سرعت از سمت خود برکنار شد و بنای یادبود از آن زمان ناپدید شده است.

مسکو می‌خواهد مردم اوکراین را از خاطره مبارزه علیه نازیسم محروم کند تا تمام افتخارات آن را برای خود محفوظ بدارد. عمل «استعمارزدایان» اوکراینی به موازات آن به روسیه کمک می‌کند تا پیروزی بر هیتلر را به نام خود ثبت کند، با زدودن سهم اوکراینی‌ها در نبردهای ارتش سرخ. روایت ملی‌گرایانه‌ای که باندرا و UPA را تجلیل می‌کند، جایگزین روایتی می‌شود که برای خارج قابل ارائه تر است: روایت اوکراینی که در ائتلاف ضد هیتلری شرکت داشته و به این عنوان، عضو «جهان آزاد» بوده است. اگر آقای زلنسکی واقعاً نگران است که آقای دونالد ترامپ برای رژه در کنار آقای پوتین ، روز ۹ مه به مسکو برود، وسوسه می‌شویم به او پیشنهاد دهیم که به جای سازماندهی نمایش قدرت نظامی در پاسخ به آنچه در مسکو برگزار خواهد شد، به یاد همه قربانیان نازیسم و تمام کسانی که با آن جنگیدند، ادای احترام کند.