اندیشه ، فلسفه
تاریخ
اقتصاد
  • باید حرف زد تا راه باز شود
    یکم- چرا در روزهای تازه‌سپری‌شده مقوله عدم حضور مسعود پزشکیان در نشست شرم‌الشیخ مصر که درباره صلح غزه بود در کانون توجه قرار گرفت؟ واقعیت این است که برگزاری نشست شرم‌الشیخ برای آتش‌بس دائمی جنگ
  • اجماع لندن: اصول اقتصادی برای قرن بیست‌ویکم
    مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن اخیراً از کتاب «اجماع لندن: اصول اقتصادی برای قرن بیست‌ویکم» رونمایی کرده است که تلاشی برای بازنگری در اندیشه‌های اقتصادی در دوران پس از اجماع واشنگتن بوده است.
  • ارزپاشی از پکن تا کرمان
    یکم- گویا دوران وفور ارز به دست آمده از صادرات نفت به سرآمده است و همین مساله دردسرساز و ارزهای مصرف شده در بخش‌های مختلف بیشتر از همیشه زیر ذره‌بین می‌رود. چرا چنین فرضی دارید؟ اگر خبرهایی که این روزها از
  • رشد اقتصادی در نیمه اول امسال منفی شد
    مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که رشد اقتصادی ایران در نیمه اول سال جاری «منفی ۰/۳ درصد» بوده است که سقوط شدیدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد.

مقدمه: اطلاعات، داستان‌ها و واقعیت‌های بین‌الاذهانی: در عصر حاضر، ما معمولاً اطلاعات را ابزاری برای تصمیم‌گیری بهتر می‌دانیم. اما یووال نوح هراری در کتاب جدیدش نکسوس تأکید می‌کند که اطلاعات، پیش از هر چیز، برای خلق داستان‌ها به کار می‌رود. انسان‌ها موجوداتی قصه‌گو هستند و این داستان‌ها همان چیزی‌اند که هراری آن‌ها را «واقعیت‌های بین‌الاذهانی» می‌نامد. این داستان‌ها می‌توانند بسیار قدرتمند باشند؛ آن‌چنان که حتی بدون دلیل موجه، ما را به نفرت یا کشتار وادار ‌کنند.

ممکن است این پرسش پیش آید که چگونه چنین چیزی در عصر عقل و علم ممکن است؟ پاسخ آن است که عقل و علم بر جهان بیرونی تسلط می‌یابند، اما نه لزوماً بر خودِ انسان. در طول تاریخ، غالباً کسانی که مدیریت جهان را بر عهده داشتند، دستورهای خود را از کسانی می‌گرفتند که بر «مدیریت انسان‌ها» آگاه بودند، و این مدیریت معمولاً از طریق داستان‌ها تحقق می‌یافت.

برای درک بهتر این موضوع، می‌توان به یکی از بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین پروژه‌های علمی قرن بیستم، یعنی پروژه‌ی منهتن (ساخت نخستین بمب اتمی) اشاره کرد. ساخت بمب اتمی تنها به جرم بحرانی اورانیوم یا پلوتونیوم نیاز ندارد، بلکه به «جرم بحرانی انسان‌ها» نیز وابسته است. یک فیزیک‌دان نابغه به‌تنهایی هرگز نمی‌تواند یک سلاح هسته‌ای تولید کند. این پروژه نیازمند همکاری صدها هزار نفر بود: از دانشمندان و مهندسان گرفته تا کارگران، آشپزها و نظافت‌چیان. چطور می‌توان این جمعیت عظیم را به مشارکت در چنین پروژه‌ای ترغیب کرد؟ صرف گفتن «E=MC²» کافی نیست، حتی اگر حقیقت باشد؛ زیرا حقیقت به‌تنهایی مردم را به حرکت وامی‌ندارد. اینجاست که به قصه‌گویان ماهر نیاز داریم.

این وضعیت امروزه نیز پابرجاست. در خاورمیانه، کارشناسان هسته‌ای اسرائیل علم را می‌شناسند، اما گاه از متخصصان اساطیر یهودی فرمان می‌گیرند. در سوی دیگر مرز نیز، مهندسان و دانشمندانی هستند که از اسطوره‌های دیگر پیروی می‌کنند. بنابراین، حتی در عصر عقل و علم، قدرت نهایی همچنان در اختیار قصه‌گویان و اسطوره‌سازان است.

هوش مصنوعی: قصه‌گوی و ویراستار جدید

تحولی بنیادین در حال وقوع است: ظهور قصه‌گویی غیرانسانی. برای نخستین بار در تاریخ، موجودی در سیاره‌ی زمین وجود دارد که می‌تواند داستان بگوید و حتی داستان‌های جدید بیافریند، و آن موجود، هوش مصنوعی است.

رسانه‌ها همواره نقش کلیدی در گردش اطلاعات داشته‌اند. آن‌ها نه‌تنها داستان خلق می‌کنند، بلکه از طریق «قاب‌بندی» و «تعیین دستور کار» بر نحوه‌ی درک ما از جهان اثر می‌گذارند. بی‌طرفی در رسانه‌ها، حتی در روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، افسانه‌ای بیش نیست. انتخاب اینکه چه چیزی گزارش شود و چگونه، خود نوعی سوگیری است. این مسئله باعث شده است که یافتن تعادلی میان روایت‌گری و دقت واقع‌گرایانه بسیار دشوار باشد.

با تحول دیجیتال، نقش ویرایشگران نیز تغییر یافته است. در گذشته، سردبیر یک روزنامه تعیین می‌کرد چه چیزی به صفحه‌ی اول بیاید و همین تصمیم می‌توانست گفت‌وگوی میلیون‌ها نفر را شکل دهد. لنین و موسولینی پیش از تبدیل‌شدن به دیکتاتور، سردبیر روزنامه بودند. اما امروزه، قدرتمندترین ویرایشگران جهان نام انسان ندارند؛ آن‌ها الگوریتم‌ها هستند. الگوریتم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، فیسبوک و تیک‌تاک، اکنون تصمیم می‌گیرند که چه محتوایی توجه میلیون‌ها نفر را جلب کند. این یکی از عوامل بحران دموکراسی است؛ زیرا دموکراسی باید حاصل گفت‌وگوی انسان‌ها باشد، نه تصمیم الگوریتم‌ها.

گام بعدی، خلق داستان‌هایی است که دیگر حتی انسان آن‌ها را ننوشته است. هوش مصنوعی به مرحله‌ای رسیده که نه‌تنها ویرایشگر، بلکه خالق روایت‌ها شده است. ما هیچ پیشینه‌ای برای مواجهه با چنین وضعیتی نداریم. چه اتفاقی خواهد افتاد اگر میلیون‌ها هوش مصنوعی فوق‌هوشمند، داستان‌های نوینی بسازند؛ از ادیان جدید گرفته تا ابزارهای مالی نوین؟ پول، موفق‌ترین داستان تاریخ است؛ داستانی که همه به آن باور دارند. حال اگر داستان‌های مالی آینده توسط هوشی غیرانسانی ساخته شوند، چه رخ خواهد داد؟

حاکمیت هوش مصنوعی: مسئولیت‌پذیری و چالش‌ها

هرچند برخی ممکن است هوش مصنوعی را انسان‌گونه درک کنند، باید به خاطر داشت که در حال حاضر، انسان‌ها هستند که در پس پرده‌ی آن قرار دارند. الگوریتم‌ها بر انتخابات، افکار عمومی و حتی شیوه‌ی تفکر ما اثر می‌گذارند. با سازوکارهای مؤثر حاکمیتی، می‌توان از جامعه در برابر پیامدهای فاجعه‌بار آن‌ها محافظت کرد.

وقتی از «فاعل بودن» هوش مصنوعی سخن می‌گوییم، مقصود، عاملیت است نه خودآگاهی یا احساس. در حوزه‌هایی مانند حقوق، مالی و نظامی، هوش مصنوعی قدرت عظیمی به‌دست آورده است، چراکه می‌تواند حجم عظیمی از اطلاعات را پردازش کند؛ چیزی که فراتر از توان هر انسان است.

نمونه‌ای عبرت‌آموز، کشتار روهینگیا در میانمار (۲۰۱۶–۲۰۱۷) است. الگوریتم‌های فیسبوک، صرفاً با هدف افزایش تعامل کاربران، به انتشار محتوای نفرت‌افکنانه دامن زدند. کسی در فیسبوک نیت بدی نداشت، اما الگوریتم با آزمون و خطا به این نتیجه رسید که نفرت‌پراکنی، مشارکت کاربران را افزایش می‌دهد. مسئولیت نهایی با انسان‌هاست، نه الگوریتم‌ها.

بر این اساس، دو پیشنهاد کلیدی برای تنظیم‌گری هوش مصنوعی مطرح است:

  1. شرکت‌ها باید مسئول عملکرد الگوریتم‌های خود باشند. این به‌معنای سانسور کاربران نیست؛ بلکه درباره‌ی پاسخ‌گویی در قبال اقدامات خود الگوریتم‌هاست. الگوریتم‌ها دارای آزادی بیان نیستند.
  2. ممنوعیت جعل انسان. همان‌گونه که جعل پول جرم محسوب می‌شود، جعل هویت انسانی نیز باید ممنوع شود. ربات‌ها یا هوش‌های مصنوعی نباید وانمود کنند که انسان هستند. این اصل، برای حفاظت از دموکراسی به‌عنوان گفت‌وگویی میان انسان‌ها، ضروری است.

تحول در آموزش و پرورش در عصر هوش مصنوعی

برای نخستین‌بار در تاریخ، نمی‌دانیم جهان در ۱۰ سال آینده چگونه خواهد بود. در گذشته، مهارت‌های مورد نیاز نسل‌های آینده (مثل خواندن، نوشتن یا کشاورزی) مشخص بود، اما امروز، همه‌چیز در حال تغییر است.

مهم‌ترین مسئولیت آموزش و پرورش امروز، تربیت ذهنی انعطاف‌پذیر و آماده برای یادگیری مداوم در تمام طول زندگی است. سرعت تغییرات نه‌تنها کند نمی‌شود، بلکه افزایش خواهد یافت. آموزش باید نه‌فقط در ۲۰ سالگی، بلکه در ۴۰، ۶۰ و حتی ۷۰ سالگی نیز کاربرد داشته باشد.

زبان همواره ابرقدرت انسان بوده است؛ اما اکنون موجودی داریم که زبان را بهتر از ما می‌فهمد. در سیستم مالی، هوش مصنوعی به‌زودی توانمندتر از هر بانکداری خواهد شد. در سنت‌های دینی مبتنی بر متن نیز، چالش مشابهی مطرح است: هیچ خاخامی قادر به خواندن و درک همه متون یهودی نیست، اما هوش مصنوعی می‌تواند.

در دنیایی که ما دیگر ارباب زبان نیستیم، آموزش باید به جنبه‌هایی فراتر از زبان بپردازد: خودآگاهی، احساسات و بدن. نادیده‌گرفتن این عناصر، آموزش را در قرن بیست‌و‌یکم ناکارآمد خواهد کرد.

هوش مصنوعی و روابط انسانی: خطر صمیمیت ساختگی

هوش مصنوعی می‌تواند خدماتی فوق‌العاده شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد؛ مثلاً آموزش یا درمان متناسب با ویژگی‌های فردی. اما خطر بزرگی نیز در کمین است: تقلید از صمیمیت.

هیچ‌گاه تاکنون، امکان جعل صمیمیت وجود نداشت؛ اما حالا، هوش مصنوعی می‌تواند این کار را انجام دهد. اگر انسان‌ها به جای روابط انسانی، به روابط عاطفی با هوش مصنوعی روی آورند، جامعه‌ای بدون صمیمیت شکل خواهد گرفت. زیرا صمیمیت واقعی، متقابل است: نه‌تنها دریافت محبت، بلکه توانایی پاسخ‌دادن به آن. هوش مصنوعی، هرچند ممکن است صمیمی به نظر برسد، اما فاقد احساس واقعی است.

نقش بالقوه ژاپن در عصر هوش مصنوعی

ژاپن، با جمعیتی که یک‌سوم آن بالای ۶۵ سال سن دارد، می‌تواند بر اهمیت ویژگی‌های انسانی چون همدلی، مراقبت و صداقت تأکید کند؛ ویژگی‌هایی که هوش مصنوعی قادر به بازتولید آن‌ها نیست.

در حوزه حاکمیت، ژاپن می‌تواند نقش میانجی‌گر را ایفا کند. این کشور، به‌واسطه‌ی موقعیت فرهنگی و سیاسی خاص خود، توانایی ایجاد پل میان شرق و غرب را دارد. همچنین، در رباتیک و ایمنی فیزیکی، سرآمد است و می‌تواند در همگرایی هوش مصنوعی با دنیای فیزیکی، نقشی کلیدی داشته باشد.

از منظر فلسفی و دینی نیز، سنت‌های شینتو و بودایی ژاپن، چشم‌اندازهای منحصربه‌فردی درباره رابطه‌ی انسان با هوش غیرانسانی ارائه می‌دهند. پرسش‌هایی که روزی فلسفی و انتزاعی بودند، اکنون به چالش‌های عملی بدل شده‌اند.

نتیجه‌گیری: نگاهی به آینده و مسئولیت‌های ما

عصر هوش مصنوعی، هم فرصت است و هم تهدید. باید آگاه باشیم که همان‌گونه که رژیم غذایی بر سلامت جسم اثر می‌گذارد، رژیم اطلاعاتی نیز بر سلامت ذهن اثرگذار است.

سپردن تصمیمات حیاتی، مانند سیاست خارجی یا بودجه‌ی ملی، به هوش مصنوعی خطرناک است. زیرا هوش مصنوعی اخلاق ندارد، تجربه ندارد و می‌تواند به‌شکل غیرقابل پیش‌بینی تغییر یابد.

بزرگ‌ترین چالش پیش روی ما، حفظ و تقویت انسانیت در مواجهه با هوشی غیرانسانی است. این عصر، زمان بیداری برای فلاسفه، مربیان و جویندگان معناست؛ زیرا سؤالات فلسفی قدیم، اکنون فوریت یافته‌اند. ما باید با بینش، همکاری جهانی و بازنگری در ارزش‌ها، آینده‌ای انسانی‌تر بسازیم.

 

print
مقالات
  • رکود شدید و تورم افسارگسیخته در انتظار ایران
    مقام‌های ایرانی و تحلیلگران می‌گویند اقتصاد ایران در معرض خطر هم‌زمان «ابرتورم» و «رکود شدید» قرار دارد، در حالی‌ که حاکمان روحانی کشور با دامنه‌ای محدود از گزینه‌ها می‌کوشند پس از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، ثبات را حفظ کنند.
  • فقر و نابرابری، از دل ساختار قدرت بیرون آمده‌اند
    تهران، این کلان‌شهر پرهیاهو هر روز هزاران روایت ناگفته را در دل خود پنهان می‌کند. شهری که در نگاه اول، همه چیز را در دل خود جای داده است؛ از برج‌های بلند، خیابان‌های شلوغ، مراکز خرید پرزرق و برق گرفته تا محله‌هایی
  • عروسی خوبان و استاندارد‌های دوگانه نظام اسلامی
    رویداد۲۴ | لیلا فرهادی- تصاویر ویدئویی مراسم عروسی دختر علی شمخانی، نماینده رهبری در شورای عالی دفاع و دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی، در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و واکنش‌های گسترده‌ای را برانگیخته
  • سخنی با جوانان (۲) فرشید یاسائی
    پیشگفتار: در آغازِ هر راه، نسیمی هست که بوی فردا را با خود می‌آورد. نسیمی که از سطرهای اندیشه برمی‌خیزد و بر شانه‌های جوانی می‌نشیند؛ جوانی، این فصلِ همیشه بیدارِ زندگی که میان شور و شک، میان
  • روایت زندگی و مرگ احمد کسروی
    درود بر شما. قبل از اینکه شروع کنیم این قسمت رو اجازه بدید به اطلاع شما برسونم. شما می‌تونید همین قسمت رو به صورت ویدیو کس و مستند تصویری از کانال یوتیوب مورخ به نشانی مورخ پادکست ببینید و لذت ببرید.
  • ایران را چرا باید دوست داشت؟ محمد حسین صدیق یزدچی
    ایران را چرا باید دوست داشت؟ این عنوان مجلس بزرگداشتی ست یا بود به بهانه ی صدمین سالروز تولّد ایرج افشار محقق و نسخه شناس معروف متون کهن فرهنگ ایرانی، با شرکت چهره هایی مثل : خانم ژالهء آموزگار متخصص زبان و فرهنگ باستانی ایران و سید مصطفی محقق
  • آینده حماس پس از تحقق آتش‌بس
    در حالی‌که دود جنگ دو ساله میان اسرائیل و حماس هنوز از ویرانه‌های غزه رخت بر نبسته، نیروهای حماس بلافاصله پس از اعلام آتش‌بس، دوباره در خیابان‌های این سرزمین جنگ‌زده ظاهر شدند؛ حضوری که هم هشداری
سکولاریسم و لائیسیته
Visitor
0322774
Visit Today : 1058
Visit Yesterday : 1073