تشدید سرکوب در ایران پس از حملات اسرائیل

حمله اسرائیل به زندان اوین در ایران و نگرانی‌ها درباره وضعیت زندانیان سیاسی: سایه صیدال، فعال زندانی ایرانی، به‌صورت معجزه‌آسایی از مرگ جان سالم به در برد زمانی که موشک‌های اسرائیلی زندان اوین در تهران، محل حبس او، را هدف قرار دادند. او تنها چند لحظه پیش از انفجار، از درمانگاه زندان خارج شده بود.

بر اساس اعلام اسفندیار جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه ایران در روز یکشنبه، حمله ۲۳ ژوئن به بدنام‌ترین زندان ایران برای مخالفان سیاسی، دست‌کم ۷۱ کشته بر جای گذاشت که شامل کارکنان، سربازان، خانواده‌های در حال ملاقات و ساکنان اطراف زندان می‌شد. در آشوب پس از حمله، مقامات صیدال و دیگر زندانیان را به زندان‌های خارج از تهران منتقل کردند —  از جمله زندان تهران بزرگ یا فشافویه، زندانی بدون تسهیلات و با شرایط سخت.

چند روز پیش، وقتی صیدال توانست با خانواده‌اش تماس بگیرد، از آنها درخواست کمک کرد.

او در گفت‌وگویی که بنا به خواسته خودش توسط بستگانش ضبط شده بود، درباره شرایط گفت: «اینجا واقعاً مرگ تدریجی است.»

او افزود: «بمباران آمریکا و اسرائیل ما را نکشت. اما جمهوری اسلامی ما را به جایی آورده که عملاً دارد ما را می‌کشد.»

نگرانی فعالان از تشدید سرکوب پس از حملات اسرائیل 

فعالان دموکراسی‌خواه و حقوق بشر ایران نگرانند که هزینه حملات ۱۲ روزه هوایی اسرائیل — که با هدف توقف برنامه هسته‌ای ایران انجام شد — را بپردازند. بسیاری حالا می‌گویند که حکومت، که از بقا و امنیت خود به وحشت افتاده، سرکوب مخالفان را تشدید کرده است.

سایه صیدال

حمله اسرائیل به زندان اوین — که به ادعای آنها «هدف قرار دادن مقامات سرکوبگر» بود — موجب وحشت خانواده‌های زندانیان سیاسی شد که برای پیگیری سرنوشت عزیزانشان در تلاش بودند. حتی یک هفته بعد، خانواده‌های برخی زندانیان سیاسی که در سلول انفرادی یا تحت بازجویی بودند، هنوز از آنها خبری ندارند.

نرگس محمدی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال کهنه‌کاری که بارها در اوین زندانی بوده، در پیام ویدئویی به آسوشیتدپرس از تهران گفت: «جامعه ایران برای رسیدن به دموکراسی به ابزارهای قدرتمند برای تقویت جامعه مدنی و جنبش زنان نیاز دارد.»

او افزود: «متأسفانه جنگ این ابزارها را تضعیف می‌کند.» به گفته او، فضای سیاسی در حال کوچک‌تر شدن است و نیروهای امنیتی حضوری پررنگ‌تر در خیابان‌های پایتخت دارند.

ترس از اعدام‌های قریب‌الوقوع

بسیاری حالا نگران موج احتمالی اعدام فعالان و زندانیان سیاسی هستند. آنها به نمونه‌ای هولناک اشاره می‌کنند: پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸، مقامات دست‌کم ۵۰۰۰ زندانی سیاسی را پس از محاکمه‌های نمایشی اعدام و در گورهای جمعی دفن کردند که تا امروز دسترسی به آنها ممکن نشده است.

حالا در جریان حملات اسرائیل، ایران شش زندانی را که پیش از جنگ به اعدام محکوم شده بودند، اعدام کرده است.

سازمان «فعالان حقوق بشر در ایران»(هرانا) مستقر در واشنگتن، در عرض تنها ۱۲ روز، دستگیری نزدیک به ۱۳۰۰ نفر را ثبت کرده که بیشتر آنها با اتهام جاسوسی، از جمله ۳۰۰ نفر به دلیل انتشار مطالب در شبکه‌های اجتماعی، بازداشت شده‌اند.

مجلس ایران نیز در حال تسریع تصویب لایحه‌ای است که استفاده گسترده‌تر از مجازات اعدام برای «همکاری با دشمنان خارجی» را ممکن می‌کند. رئیس قوه قضاییه نیز خواستار رسیدگی سریع به پرونده کسانی شده که «مخل امنیت» هستند یا با اسرائیل «همکاری» می‌کنند.

بهار قندهاری، مدیر بخش رسانه و دفاع از حقوق بشر در «مرکز حقوق بشر ایران» در نیویورک، گفت: «ما می‌دانیم این یعنی چه. یعنی محاکمه‌های نمایشی و اعدام.»

پراکنده‌سازی زندانیان پس از حمله

بر اساس گزارش «فعالان حقوق بشر در ایران»(هرانا)، در زندان اوین که در محله‌ای اعیان‌نشین در شمال تهران واقع شده، حدود ۱۲۰ زندانی مرد و زن در بخش‌های عمومی و صدها نفر دیگر در واحدهای امنیتی مخفی تحت بازجویی یا در سلول انفرادی نگهداری می‌شد.

این زندانیان شامل معترضان، وکلا و فعالانی هستند که سال‌ها علیه حکومت اقتدارگرا، فساد و قوانین مذهبی ایران — از جمله حجاب اجباری — مبارزه کرده‌اند. مقامات ایرانی از سال ۲۰۰۹ تاکنون با سرکوب موج‌های متعدد اعتراضات سراسری، صدها نفر را کشته و هزاران نفر را زندانی کرده‌اند.

حمله به اوین در ساعات ملاقات رخ داد و موجی از وحشت ایجاد کرد.

صیدال، پژوهشگر حقوق بین‌الملل که در دو دهه گذشته به جنبش‌های اعتراضی پیوسته و از سال ۲۰۲۳ بارها زندانی شده، برای خانواده‌اش از لحظات نزدیک به مرگ خود در درمانگاه زندان گفت. یکی از بستگانش که به دلیل ترس از انتقامجویی نخواست نامش فاش شود، گفت انفجار او را به زمین کوبید.

بر اساس گزارش گروه‌های حقوق بشری و خانواده‌های زندانیان، سالن‌های ملاقات، دادستانی و چند بخش زندانیان نیز به شدت آسیب دیدند. یکی از موشک‌ها به ورودی زندان برخورد کرد — جایی که زندانیان معمولاً برای انتقال به بیمارستان یا دادگاه منتظر می‌نشینند.

نرگس محمدی گفت: «حمله به یک زندان، جایی که زندانیان پشت درهای بسته هستند و کوچک‌ترین توانی برای نجات خود ندارند، هرگز نمی‌تواند هدفی مشروع باشد.» محمدی خود در دسامبر گذشته، پس از تعلیق کوتاه‌مدت حکمش به دلایل پزشکی، آزاد شده بود.

بر اساس گفته‌های محمدی و خانواده‌های زندانیان، در طول شب، اتوبوس‌ها زندانیان را به سایر زندان‌ها منتقل کردند. به گفته محمدی که با برخی از آنها در تماس است، دست‌کم ۶۵ زن به زندان قرچک فرستاده شدند. مردان نیز به زندان تهران بزرگ منتقل شدند — محلی که مجرمان و زندانیان امنیتی در آن نگهداری می‌شوند. هر دو زندان در جنوب تهران واقع شده‌اند.

محمدی به آسوشیتدپرس گفت که نگرانی فوری او کمبود امکانات پزشکی و وضعیت بهداشتی نامناسب است. در میان زنان زندانی، چند نفر مانند راحله رحیمی، فعال حقوق مدنی ۷۳ ساله که تومور مغزی دارد، نیاز فوری به درمان دارند.

صیدال در تماس با خانواده‌اش، قرچک را «جهنم» توصیف کرد. او گفت زنان در شرایطی شلوغ و بدون امکانات بهداشتی، با آب و غذای محدود نگهداری می‌شوند.

او گفت: «اینجا بوی گند می‌دهد. کثیفی محض.»

بستگانش گفتند: «صدایش پر از سردرگمی، ترس و اندوه بود. او می‌داند که سخن گفتن برایش بسیار خطرناک است. اما سکوت هم می‌تواند خطرناک باشد.» در روز یکشنبه، سایه دوباره با خانواده تماس گرفت و گفت او را موقتاً به اوین برده‌اند تا وسایلش را بردارد. به گفته یکی از بستگانش، او گفت که بوی «مرگ» همه‌جا را پر کرده بود.

صیدال ۴۷ ساله، اولین بار در سال ۲۰۲۳ محکوم شد. در اوایل ۲۰۲۵، مرخصی او لغو شد و وقتی در دادستانی از پوشیدن چادر خودداری کرد، مورد ضرب و شتم مأموران قرار گرفت و با اتهامات جدیدی مواجه شد.

ناپدید شدن یک برادر

پدر و برادر کوچک‌تر رضا یونسی، علی یونسی، سال‌هاست در اوین زندانی هستند. حالا خانواده در وحشت هستند چون علی ناپدید شده است.

علی، دانش‌آموخته ۲۵ ساله یک دانشگاه فنی معتبر، به اتهام «همکاری برای ارتکاب جرایم علیه امنیت ملی» به ۱۶ سال زندان محکوم شده بود — حکمی که با انتقاد گسترده گروه‌های حقوق بشر مواجه شد. بعدها این حکم کاهش یافت، اما وزارت اطلاعات پرونده جدیدی با اتهامات نامعلوم علیه او گشود.

برادرش گفت چند روز پیش از حمله به اوین، علی از بخش خود بیرون کشیده شد و به مکان نامعلومی منتقل شد.

پس از حمله، پدرشان، میر یوسف یونسی، هنگام انتقال به زندان تهران بزرگ، هیچ نشانه‌ای از علی ندید. پدر در تماسی با خانواده‌اش، حالتی هراسان داشت.

ناپدید شدن زندانیان در اوین چیز عجیبی نیست. گاه نگهبانان زندانیان سیاسی را برای بازجویی از بخش‌ها خارج می‌کنند. در برخی موارد، آنها در دادگاه‌های مخفی محکوم و اعدام می‌شوند. پس از حملات اسرائيل، احمدرضا جلالی، دانشگاهی ایرانی-سوئدی که در سال ۲۰۱۷ به اعدام محکوم شده بود، از زندان تهران به مکانی نامعلوم منتقل شد. عفو بین‌الملل نگران است که او را اعدام کنند.

رضا یونسی گفت که وکیل خانواده نتوانسته هیچ اطلاعاتی درباره برادرش یا اتهامات جدید پیدا کند.

او که از سوئد — جایی که استاد دانشگاه اوپسالا است — صحبت می‌کرد، گفت: «همه ما نگرانیم. وقتی از یک زندانی خبری نیست، تقریباً در همه موارد یعنی آن فرد تحت بازجویی و شکنجه است.»

«تمام امید از بین رفته» 

مهراوه خندان در خانواده‌ای از فعالان سیاسی بزرگ شده است. او بخش زیادی از کودکی و نوجوانی خود را در مسیر رفت‌وآمد به اوین برای ملاقات با مادرش، نسرین ستوده، وکیل حقوق بشر که بارها زندانی شده بود، گذرانده است.

پدرش، رضا خندان، در دسامبر به دلیل توزیع دکمه‌های اعتراضی علیه حجاب اجباری به اوین فرستاده شد.

مهراوه ۲۵ ساله که حالا در آمستردام زندگی می‌کند، پس از حمله به اوین، با اضطراب به دنبال یافتن اطلاعاتی درباره پدرش بود. اینترنت قطع شده بود و مادرش از تهران خارج شده بود. او گفت: «فکر می‌کردم چه کسانی ممکن است آنجا کشته شده باشند.» ۲۴ ساعت طول کشید تا خبر رسید که پدرش زنده است.

در تماس تلفنی بعدی، پدرش تعریف کرد که چگونه در سلولی شلوغ و پر از حشره در زندان تهران بزرگ (فشافویه) روی زمین خوابیده است.

مهراوه ابتدا فکر می‌کرد حمله به اوین ممکن است حکومت را وادار به آزادی زندانیان کند. اما پس از دیدن گزارش‌ها درباره دستگیری‌های جمعی و اعدام‌ها، گفت: «تمام این امید از بین رفته.»

او گفت جنگ «همه چیزهایی را که فعالان شروع به ساختنش کرده بودند، نابود کرد.»