جنگ قدرت در ایران پس از جنگ ۱۲ روزه

پیامدهای جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، رقابتی شدید بر سر آینده نظام جمهوری اسلامی به راه انداخته است. اصول‌گرایان تندرو بار دیگر نبرد تلخی بر سر قدرت را با سیاستمداران اصلاح‌طلب آغاز کرده‌اند.

ناکامی‌های ایران در برابر اسرائیل و ایالات متحده، که ماه گذشته با حملات خود فرماندهان ارشد نظامی را کشته و تأسیسات هسته‌ای ایران را تا حد زیادی ویران کردند، در روزهای اخیر به اتهام‌زنی‌ها و بحث‌های تند در داخل جمهوری اسلامی دامن زده است.

ایدئولوگ‌های تندرو، که طرفدار دشمنی همیشگی با غرب هستند، علیه احتمال ازسرگیری تعامل با آمریکا موضع گرفته و به رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب ایران، مسعود پزشکیان، حمله کرده‌اند. پزشکیان این هفته اعلام کرد که همچنان به مذاکره با واشنگتن تمایل دارد.

او روز دوشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما همچنان معتقدیم که پنجره دیپلماسی باز است و این مسیر مسالمت‌آمیز را با جدیت دنبال خواهیم کرد.» اصلاح‌طلبان استدلال می‌کنند که جمهوری اسلامی تنها با دو برابر کردن تلاش‌های دیپلماتیک، کاهش سخت‌گیری‌های ایدئولوژیک و باز کردن اقتصاد خود می‌تواند به حیات خود ادامه دهد.

رئیس‌جمهور هفته گذشته پس از مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون، شخصیت رسانه‌ای محافظه‌کار، که در آن شعار «مرگ بر آمریکا» را کم‌اهمیت جلوه داد، خشم نمایندگان تندرو مجلس را برانگیخت. پزشکیان ادعا کرد این شعار، که از زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نماد تجمعات حکومتی بوده، نباید به معنای واقعی کلمه برداشت شود.

حدود ۲۴ نفر از نمایندگان تندرو پارلمان بعداً در نامه‌ای به رئیس‌جمهور از او انتقاد کردند. امیرحسین ثابتی، نماینده مجلس، هشدار داد که در صورت عدم تغییر رویکرد دولت، «تغییر رویکرد پارلمان» رخ خواهد داد؛ برخی ناظران این را تهدید ضمنی استیضاح تفسیر کردند.

ابوالفضل زهره‌وند، از نمایندگان شاخص جناح تندرو، هفته گذشته به رسانه‌های داخلی گفت که از اظهارات پزشکیان «وحشت‌زده» شده است. او اظهار داشت که رئیس‌جمهور «حداقل صلاحیت برای این جایگاه را ندارد… و آمریکا را تطهیر کرده است. ما به این نتیجه رسیده‌ایم که وظیفه اصلی دولت[پزشکیان]، پایان دادن به انقلاب اسلامی است.»

ایران پیش از حمله غافلگیرانه اسرائیل، که بعداً آمریکا به آن پیوست و سپس آتش‌بسی شکننده در ۲۴ ژوئن برقرار کرد، چندین دور مذاکره با ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای خود انجام داده بود.

این حمله، که مقامات می‌گویند بیش از ۱۰۰۰ نفر، عمدتاً غیرنظامی، را کشته، حس ناسیونالیسم را در ایران بیدار کرد و ایرانیان حول پرچم کشور متحد شدند.

اما تندروها، که در طول درگیری به دلیل حفظ انسجام ملی عمدتاً سکوت کرده بودند، پس از آتش‌بس، استدلال می‌کنند که این جنگ، مخالفت آنها با مذاکرات را تأیید کرده و نشان داده که دیپلماسی بیشتر نمی‌تواند مانع حملات بعدی آمریکا یا اسرائیل شود.

حمیدرضا ترقی، سیاستمدار تندرو، گفت: «اکنون بیش از هر زمان دیگری، این رویارویی با آمریکا و اسرائیل، گفتمان ما را که ریشه در دین ما دارد و معیار درست و نادرست را تعیین می‌کند، تقویت کرده است. این اصلاح‌طلبان هستند که استدلال‌ها و حمایت‌شان از مذاکره با آمریکا اعتبار خود را از دست داده است.»

اصلاح‌طلبان نگرانند که تحریکات تندروها ممکن است به تهاجمات خارجی بیشتری منجر شود. یک روحانی در تلویزیون وابسته به دولت با صدور فتوایی، کمپین جمع‌آوری کمک مالی برای تعیین جایزه‌ای برای سر رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، به راه انداخت.

سعید لیلاز، تحلیلگر اصلاح‌طلب، می‌گوید: «تندروها هیچ راه‌حلی برای پیشرفت ارائه نمی‌دهند و از حمایت عمومی برخوردار نیستند. نگرانی اصلی آنها ایدئولوژی نیست، بلکه کنار گذاشته شدن از هرگونه توافق آینده با آمریکا است.»

دیپلمات‌های ارشد ایران همچنان، همان‌طور که پیش از جنگ تأکید داشتند، اصرار دارند که تهران در هیچ توافق جدیدی از خواسته خود برای ادامه غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور، که یکی از مواضع کلیدی آمریکا است، کوتاه نخواهد آمد. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است.

اما تصمیمات نهایی درباره استراتژی ایران پس از جنگ، به احتمال زیاد توسط رهبر ۸۶ ساله کشور، آیت‌الله علی خامنه‌ای، اتخاذ خواهد شد. او روز چهارشنبه از همه جناح‌های سیاسی خواست اطمینان حاصل کنند که اختلافاتشان به اتحاد ملی آسیب نمی‌رساند.

وی خواستار پیشبرد قاطعانه دیپلماسی و نظامی شد، اظهاراتی که ممکن است نشان‌دهنده تأیید او برای ازسرگیری احتمالی مذاکرات با آمریکا باشد.

با این حال، او همچنان لحن تند خود علیه واشنگتن و اسرائیل را حفظ کرد و از قوه قضائیه خواست که از طریق دادگاه‌های بین‌المللی، اقدام قانونی علیه حمله به ایران را پیگیری کند.

اصلاح‌طلبان اما نه تنها به دنبال تأثیرگذاری بر روابط خارجی، بلکه به دنبال تغییرات گسترده در داخل کشور هستند.

حدود ۲۰۰ اقتصاددان و مقام سابق اصلاح‌طلب هفته گذشته بیانیه‌ای صادر کردند و خواستار «تغییر پارادایم در حاکمیت» شدند. آنها از دولت پزشکیان خواستند که دیپلماسی با آمریکا و اروپا را دنبال کند، سیاست‌های مالی را اصلاح کند و با فساد مبارزه کند تا اعتماد عمومی را بازگرداند.

میرحسین موسوی، نخست‌وزیر سابق که از سال ۲۰۱۱ در حصر خانگی به سر می‌برد، نیز خواستار برگزاری رفراندوم ملی برای تأسیس پارلمانی برای تدوین قانون اساسی جدید و آغاز گذار سیاسی شد.

اما هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که مراکز قدرت ایران، به‌ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی – قدرتمندترین نهاد کشور – به او اجازه نقشی در شکل‌دهی آینده بدهند. مصطفی تاجزاده، زندانی سیاسی ارشد دیگر، هفته گذشته به‌طور ناگهانی با احکام جدیدی روبه‌رو شد که او را تا سال ۲۰۳۲ در زندان نگه خواهد داشت.

کریم، یک تاجر مواد غذایی در تهران که نخواست نام خانوادگی‌اش ذکر شود، گفت: «مردم به نظر می‌رسد منتظرند ببینند در این نزاع داخلی قدرت چه اتفاقی می‌افتد. اما سیاستمداران شاید متوجه نباشند که زمان در حال اتمام است و باید خیلی سریع تصمیم بگیرند.»

نجمه بزرگمهر / فایننشال تایمز / ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۵