جشن نیم قرن دیپلماسی یا اعلام بحران؟ سقوط آزاد روابط چین و اتحادیه اروپا – گُلشن افتخاری

وزارت خارجه چین روز دوشنبه اعلام کرد که نشست سطح بالای چین و اتحادیه اروپا این هفته در پکن برگزار خواهد شد. این دیدار که به مناسبت پنجاهمین سال روابط دیپلماتیک میان دو طرف انجام می‌شود، با هدف مدیریت اختلافات تجاری در شرایط پرتنش اقتصاد جهانی برگزار می‌شود.

به گزارش رویترز، بر اساس این بیانیه، «اورزولا فن در لاین» رئیس کمیسیون اروپا و «آنتونیو کوستا» رئیس شورای اروپا روز پنج‌شنبه با «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین دیدار خواهند کرد. هم‌زمان، «لی چیانگ» نخست‌وزیر چین نیز ریاست مشترک بیست‌وپنجمین نشست چین و اتحادیه اروپا را با سران این اتحادیه بر عهده خواهد داشت.

در آستانه برگزاری بیست‌وپنجمین نشست سران چین و اتحادیه اروپا در پکن، تنش‌ها میان دو طرف به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. چین در واکنش به تحریم‌های تازه اتحادیه اروپا علیه شرکت‌های چینی مرتبط با بحران اوکراین، هشدار داده است که این اقدامات روابط اقتصادی و سیاسی میان پکن و بروکسل را به‌شدت تهدید می‌کند. وزارت بازرگانی چین با صدور بیانیه‌ای شدیداللحن تأکید کرده که تحریم‌های یکجانبه فاقد مبنای حقوقی بین‌المللی، ناقض روح همکاری دوجانبه و در تضاد با توافقات پیشین میان رهبران دو طرف است. این هشدارها در شرایطی مطرح می‌شود که قرار است سران اتحادیه اروپا، از جمله اورسولا فن در لاین و آنتونیو کوستا، برای گفت‌وگو پیرامون طیفی از اختلافات سیاسی و تجاری به پکن سفر کنند. همزمان، اجلاس امسال با پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک میان چین و اتحادیه اروپا همزمان شده، اما فضای آن به‌وضوح تحت‌الشعاع جدال‌های تازه قرار گرفته است. مقاله پیش رو به قلم یورگ کروناور در نشریه آلمانی یونگه ولت، روند سریع وخامت در روابط پکن–بروکسل را تحلیل می‌کند.

اتحادیه اروپا و چین
سقوط آزاد

پیش از برگزاری نشست سران اتحادیه اروپا و چین در روز پنجشنبه، روابط با جمهوری خلق چین به‌سرعت رو به وخامت گذاشته است. دلیل آن، رویکرد تهاجمی اتحادیه اروپا عنوان می‌شود.

آیا نشست اتحادیه اروپا و چین، که برای روز پنج‌شنبه برنامه‌ریزی شده، واقعاً برگزار خواهد شد؟ هنوز چند روز پیش به نظر می‌رسید که با وجود تمامی تنش‌های فزاینده، هر دو طرف به نوعی مودوس ویوِندی (روش مسالمت‌آمیز همزیستی) دست یافته‌اند. جمهوری خلق چین این نشست را، که در ابتدا قرار بود طی دو روز برگزار شود، به یک روز کاهش داد، اما در عوض، به رئیس کمیسیون اروپا، اورزولا فن در لاین، و رئیس شورای اروپا، آنتونیو کوستا، که نمایندگان اتحادیه در این نشست هستند، وعده دیداری غیررسمی برای صرف صبحانه با رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ پیش از جلسه کاری‌شان با نخست‌وزیر لی چیانگ را داد. اندکی پیش از این، شی حتی در نظر داشت به‌طور کامل از شرکت در این نشست انصراف دهد. اما سپس بسته هجدهم تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه از راه رسید؛ بسته‌ای که در کنار آن، تحریم‌هایی نیز علیه دو بانک چینی اعمال شد که بروکسل مدعی است از خواست اتحادیه برای منزوی کردن روسیه تبعیت نکرده‌اند. پکن در آخر هفته به این اقدام خودسرانه اعتراض کرده و وعده پاسخ داده است.

تا همین اواخر، دشوار بود تصور کرد که روابط میان اتحادیه اروپا و چین بتواند در چنین مدت کوتاهی با این سرعت و شدت رو به افول رود. در ماه آوریل، تنها چند روز پس از آن‌که رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ، بزرگ‌ترین موج تعرفه‌گذاری خود را آغاز کرد، فن در لاین تلاش‌هایی برای بهبود روابط با چین آغاز کرد. هدف، یافتن فرصت‌های تازه در تجارت با چین بود تا از این طریق، پشتیبانی محدودی برای جنگ اقتصادی علیه ایالات متحده فراهم شود. پکن فوراً به این پیشنهاد واکنش نشان داد، در پایان آوریل تحریم‌هایی را که در سال ۲۰۲۱ علیه چند نماینده پارلمان اروپا اعمال کرده بود، لغو کرد و به‌طور جدی برای نزدیکی بیشتر تلاش نمود. به گفته وبگاه «تیبل مدیا»، سفارت چین در بروکسل شمار کارکنان خود را افزایش داده و حتی نمایندگان پارلمان اروپا را به چین دعوت کرده است. انگین اروغلو، رئیس هیئت اتحادیه اروپا–چین، نقل کرده است: «ما احساس می‌کنیم نمایندگی چین در حال انجام هر کاری است – بدون توجه به هزینه – تا طرز فکر نسبت به چین را در اینجا تغییر دهد.»

اما سپس، مذاکرات تعرفه‌ای با ایالات متحده آغاز شد. آن‌چه در ابتدا تنها حدس و گمان بود، اکنون به‌طور گسترده تأیید شده است: دولت ترامپ در ازای کاهش تعرفه‌ها، خواستار آن است که طرف مقابل اقدامات اقتصادی گسترده‌ای علیه چین اتخاذ کند – نه فقط تعرفه‌هایی بر واردات فولاد و خودروهای برقی چینی، بلکه پذیرش محدودیت‌های صادراتی ایالات متحده و گام‌هایی تازه علیه سرمایه‌گذاری‌های چینی. بریتانیا برخی امتیازاتی را داده است؛ اتحادیه اروپا همچنان در حال مذاکره است.

در این بستر بود که فن در لاین، ابتدا در اواسط ژوئن در نشست گروه هفت، و سپس در ۸ ژوئیه در برابر پارلمان اروپا، حملات لفظی شدیدی علیه چین مطرح کرد؛ سخنانی که به سختی می‌توان آن‌ها را چیزی جز تلاشی عمدی برای آسیب زدن به روابط دوجانبه تعبیر کرد. امید آن بود که این اقدامات، ترامپ را راضی کرده و او با کاهش تعرفه‌ها موافقت کند. اما این امید بی‌نتیجه بود: رئیس‌جمهور آمریکا در ۱۱ ژوئیه اعلام کرد که از اول اوت، تعرفه‌ها بر واردات از اتحادیه اروپا را به ۳۰ درصد افزایش خواهد داد. چرا که نه؟ اگر بروکسل رابطه‌اش با پکن را خراب کند، گزینه‌های جایگزینی در اختیار نخواهد داشت؛ در این صورت، واشینگتن می‌تواند خواسته‌های بیشتری را مطرح کند.

و اکنون چه؟

چین در هفته گذشته با لغو تحریم‌هایی که در سال ۲۰۲۱ علیه راینهارد بوتیکوفر – نماینده وقت پارلمان اروپا از حزب اتحاد ۹۰/سبزها – وضع کرده بود، سیگنال تنش‌زدایی فرستاد. بوتیکوفر در پایان ماه آوریل از تحریم‌ها معاف نشده بود، چرا که دیگر عضو پارلمان اروپا نبود. در مقابل، اتحادیه اروپا در چارچوب بسته هجدهم تحریم‌ها علیه روسیه، همان تحریم‌های مورد بحث را علیه بانک‌های چینی اعمال کرد. این اقدام با یک کمپین روابط عمومی همراه بود که در آن اتحادیه اروپا اتهامات قدیمی علیه جمهوری خلق چین را تکرار کرد – از جمله ادعای پرداخت یارانه‌های بیش از حد، تولید مازاد، و عدم دسترسی کافی شرکت‌های اروپایی به بازار چین – و در ضمن از این موضوع شکایت کرد که پکن در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی آن‌گونه که بروکسل انتظار دارد، همکاری نمی‌کند. البته روشن نیست که چرا چین باید چنین همکاری‌ای داشته باشد، وقتی اتحادیه اروپا خود در حال مذاکره با ایالات متحده درباره پذیرش اقدامات ضدچینی آن کشور است.

و اما نشست سران که برای روز پنج‌شنبه برنامه‌ریزی شده و قرار بود پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان اتحادیه اروپا و جمهوری خلق چین را نیز گرامی بدارد؟ اگر آن‌چه یک مقام اتحادیه اروپا – که نخواست نامش فاش شود – به وبگاه Table Media گفته درست باشد، فن در لاین در این نشست قصد دارد از چین بخواهد که از «تحریم‌ها علیه روسیه حمایت کند» و از «هرگونه حمایت مستقیم یا غیرمستقیم از مسکو خودداری ورزد». در واقع، این به معنای درخواست برای کنار گذاشتن سیاست خارجی مستقل است – رویکردی که یادآور رفتار قدرت‌های اروپایی در قرن نوزدهم در پکن است. اما بعید است که جمهوری خلق چین زیر بار چنین دیکته‌هایی با حال و هوای استعمارگرایانه برود. از این رو، رویکرد تهاجمی اتحادیه اروپا، برای این نشست نویدبخش نیست.

شی مینگده، سفیر پیشین چین در آلمان، در روزهای اخیر عملکرد اتحادیه اروپا را چنین توصیف کرده است: «اروپایی‌ها تصور کرده‌اند که چون آمریکایی‌ها متحد و دوست آنان هستند، بیشتر به آن‌ها اهمیت می‌دهند و با آنان با مدارا رفتار خواهند کرد.» اما به گفته او، «واقعیت این است که ایالات متحده اکنون فقط به یک‌جانبه‌گرایی می‌اندیشد.» او تأکید کرد که باید به روشنی دریافت که «وضعیت داخلی و خارجی اتحادیه اروپا همچنان دشوار است»: «اقتصاد ضعیف است، مسئله پناهجویان برجسته شده، شکاف‌های اجتماعی و مشکلات ساختاری افزایش یافته‌اند.» علاوه بر این، «توانایی عملیاتی دولت‌ها و همچنین نهادهای اتحادیه اروپا» نیز «کاهش یافته» است. در همین راستا، سخنگوی وزارت بازرگانی چین نیز رویکرد تهاجمی اتحادیه اروپا را نتیجه «ترس شدید» دانست، ترسی که به گفته او بازتاب ضعف اقتصادی اروپا است – از جمله «سرمایه‌گذاری ناکافی در حوزه تحقیق و توسعه» و «کاهش توان رقابتی صنایع». شی مینگده هنوز امیدوار بود که در نشست سران اتحادیه اروپا و چین، دست‌کم «جهت‌گیری کلی و اصول پایه‌ای توسعه آینده روابط میان چین و اروپا» تعیین شود. این احتمال وجود دارد. اما شاید هم، مسیری که در این نشست ترسیم خواهد شد، شیبی تند به‌سوی سقوط داشته باشد.