حمله به قطر، آزمون اتحاد ترامپ-نتانیاهو

گِرَم اسلاتری، استیو هالند و مت اسپتالنیک / خبرگزاری رویترز: کمتر از چهار ماه پیش، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ با رهبر قطر دیدار کرد، از کاخ مجلل او تمجید نمود و یک توافق‌نامه دفاعی جامع با این پادشاهی حاشیه خلیج فارس ــ متحدی کلیدی که میزبان بزرگ‌ترین پایگاه آمریکا در خاورمیانه است ــ به امضا رساند.

اما حمله غافلگیرانه اسرائیل در روز سه‌شنبه به رهبران حماس در دوحه، این رابطه را دچار تکانه‌ای شدید کرده، خشم ترامپ را برانگیخته و با محکومیت تند دوحه و متحدان غربی روبه‌رو شده است.

این حمله که به دستور نخست‌وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو و با هدف قرار دادن دفاتر سیاسی گروه فلسطینی حماس انجام شد، یک مأمور امنیتی قطری و پنج نفر دیگر را کشت اما به رهبران حماس آسیبی نرساند. ترامپ گفت از «هر جنبه» این عملیات اسرائیل «بسیار ناخشنود» است.

با این حال، مقام‌های آمریکایی و تحلیلگران معتقدند که این خشم بعید است رویکرد اساسی رئیس‌جمهور نسبت به اسرائیل را تغییر دهد. بلکه این بمباران‌ها محاسبه سردی را که زیربنای رابطه ترامپ-نتانیاهو است برجسته‌تر کرده است.

اسرائیل نشان داد که از اقدام در تضاد با منافع آمریکا ابایی ندارد. مقام‌های آمریکایی گفتند دولت نتانیاهو پیش از این بمباران‌ها واشنگتن را به طور رسمی از قصد خود آگاه نکرده بود.

ترامپ در یک تماس تلفنی پرتنش با نتانیاهو در همان روز، از این‌که خبر حمله را از ارتش آمریکا شنیده و نه مستقیماً از اسرائیل، شکایت کرد. به گفته یک منبع آگاه از این مکالمه، ترامپ همچنین از نتانیاهو به دلیل حمله به قطر ــ متحد نزدیک و بازیگر اصلی در مذاکرات مربوط به غزه ــ ابراز ناخشنودی کرد.

این فقدان هشدار، یادآور حمله اسرائیل در سپتامبر ۲۰۲۴ علیه حزب‌الله بود؛ زمانی که اسرائیل هزاران عضو این گروه را با بی‌سیم‌های تله‌گذاری‌شده مجروح کرد بی‌آنکه به جو بایدن، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اطلاع دهد.

ترامپ نیز گاه‌وبیگاه ناخشنودی خود از نتانیاهو را بیان کرده است. با این وجود، دولت او قاطعانه از کارزار اسرائیل برای تضعیف حماس حمایت کرده و اجازه داده در موضوعات کلیدی همچون برنامه هسته‌ای ایران، دست بالا را داشته باشد.

آرون دیوید میلر، پژوهشگر اندیشکده «کارنگی» و مذاکره‌کننده کهنه‌کار صلح خاورمیانه گفت: «در این مورد، فکر می‌کنم ترامپ از تاکتیک‌های نتانیاهو دلخور است.» او افزود: «اما غریزه ترامپ این است که با دیدگاه نتانیاهو موافق است، یعنی حماس نباید فقط از لحاظ نظامی فرسوده شود، بلکه باید به طور بنیادین ضعیف گردد.»

کاخ سفید در پاسخ به پرسش‌ها، به اظهارات ترامپ در شبکه اجتماعی‌اش در شب سه‌شنبه ارجاع داد؛ جایی که او نوشت این بمباران‌ها نه به منافع آمریکا خدمت کرده‌اند و نه به اهداف اسرائیل. او افزود: «با این حال، از میان برداشتن حماس ــ که از بدبختی مردم غزه سود برده است ــ هدفی ارزشمند است.»

سفارت اسرائیل در واشنگتن به درخواست اظهارنظر پاسخی نداد.

احتمال شکاف اندک است

برخی تحلیلگران احتمال نمی‌دهند که نتانیاهو با تکرار غافلگیری‌ها، سرانجام صبر ترامپ را لبریز کند. در عمل، چنین وضعی می‌تواند به معنای عقب‌کشیدن پوشش سیاسی آمریکا از تهاجم جاری اسرائیل به غزه باشد؛ تهاجمی که به‌دلیل گستردگی قحطی، خشم کشورهای عربی و اروپایی را برانگیخته است.

کارزار نظامی اسرائیل در باریکه غزه پس از یورش حماس به جنوب اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد.

دنیس راس، مذاکره‌کننده پیشین خاورمیانه در دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات گفت: «وقتی دوستان عرب او از آنچه اسرائیل انجام می‌دهد شکایت کنند ــ که همین حالا هم می‌کنند ــ ممکن است ترامپ به آنها بگوید طرح معتبری برای روز بعد در غزه و جایگزینی برای حماس ارائه دهید، آنگاه من به بی‌بی (نتانیاهو) می‌گویم که کارتان کافی بوده است.»

حمله اسرائیل به دوحه احتمالاً امید ترامپ به پیوستن کشورهای بیشتری از خلیج فارس به توافق‌نامه ابراهیم ــ که در دوره اول ریاست‌جمهوری او میان چند کشور عربی و اسرائیل بسته شد ــ تضعیف خواهد کرد.

با این حال، مایکل اورن، سفیر پیشین اسرائیل در آمریکا، معتقد است بعید است روابط ترامپ و نتانیاهو به گسست بیانجامد. او گفت: «ترامپ قدرت را تحسین می‌کند و به معامله‌هایی ارزش می‌دهد که به جنگ‌ها پایان دهند. اگر نتانیاهو بتواند همچنان بر این دو وجه شخصیت رئیس‌جمهور تأکید کند، مشکلی پیش نخواهد آمد.»

روابط پرنوسان

مقام‌های دولت آمریکا اذعان دارند که شراکت ترامپ-نتانیاهو فراز و فرودهای زیادی داشته است. یک مقام ارشد کاخ سفید گفت: «این رابطه از زمان کارزار انتخاباتی (۲۰۲۴) گرم و سرد بوده است.»

ترامپ در ماه مه به عربستان، قطر و امارات سفر کرد، اما اسرائیل را در نخستین سفر خارجی مهم خود نادیده گرفت؛ اقدامی که بسیاری از تحلیلگران آن را بی‌توجهی دانستند. رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه در ژانویه به قدرت بازگشت و وعده داد روابطی را که در دوره رئیس‌جمهور دموکرات پیشین با نتانیاهو تیره شده بود، احیا کند.

در همان سفر، ترامپ به درخواست محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، با لغو تحریم‌های دولت جدید سوریه موافقت کرد؛ اقدامی که مقامات اسرائیلی را نگران کرد زیرا رئیس‌جمهور سوریه احمد الشرع، فرمانده سابق القاعده بوده است.

اما تنها یک ماه بعد، اتحاد ترامپ-نتانیاهو دوباره به مسیر بازگشت. در ژوئن، پس از آغاز جنگ هوایی اسرائیل علیه ایران، ترامپ ــ که با شعار پایان دادن به درگیری‌های خارجی به قدرت بازگشته بود ــ حتی برخی از متحدان خود را غافلگیر کرد، چراکه بمب‌افکن‌های B-2 آمریکا را برای تخریب بخش‌هایی از تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران فرستاد.

اگرچه این اقدام حسن‌نیت را در دولت نتانیاهو تقویت کرد، دست‌کم در کوتاه‌مدت به منافع سیاست خارجی ترامپ سودی نرساند. روزهایی بعد، او با لحنی تند ایران و اسرائیل را به‌خاطر شکستن آتش‌بس انعقادشده با میانجیگری آمریکا نکوهش کرد. در ژوئیه، ایالات متحده ظاهراً یک حمله اسرائیل به دمشق را نقد کرد؛ حمله‌ای که بخشی از وزارت دفاع سوریه را منهدم ساخت.

و روز سه‌شنبه، اسرائیل فقط اندکی پیش از حمله به قطر ایالات متحده را مطلع کرد، اما هیچ هماهنگی یا مجوزی از سوی واشنگتن در کار نبود؛ دو مقام آمریکایی چنین گفتند.

جاناتان پَنیکوف، معاون پیشین دفتر ملی اطلاعات آمریکا در امور خاورمیانه، اظهار داشت: «ایالات متحده می‌تواند تلاش کند اسرائیل را وادار یا متقاعد به گرفتن تصمیماتی کند. اما نتانیاهو همچنان به شیوه‌ای عمل خواهد کرد که آن را در راستای منافع خالص اسرائیل بداند.»