خامنه ای بر سر دوراهی تفاهم با غرب یا سقوط در پرتگاه

در بحبوحه این آشفتگی، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اصلاح طلب‌نما، در تلاش است میان جناح‌های مختلف توازن ایجاد کند. او بر صبر، عقلانیت و حفظ انسجام ملی تاکید دارد و حتی خواستار گفتگو با مخالفان بر اساس عدالت و انصاف شده است. با این حال، اظهارات او با واکنش شدید تندروها مواجه شد؛ تا آنجا که برخی نمایندگان او را به عادی‌سازی روابط با اسرائیل و حتی طراحی کودتا متهم کردند. استفاده مبهم او از واژه «مخالفان» خود به‌تنهایی ریسکی بزرگ در نظامی به شمار می‌رود که هیچ‌گونه اپوزیسیون خارج از چارچوب خود را مشروع نمی‌داند.

نقش آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر و داور اصلی نظام پس از جنگ دشوارتر شده است. او باید پیوند خود را با تندروها حفظ کند و در عین حال از هیاهوی کشمکش‌های سیاسی دور بماند. این در حالی است که پس از جنگ اخیر، توانایی خامنه‌ای در ایجاد توازن میان دو جریان سیاسی حاکم به‌شدت کاهش یافته است. با این‌ حال او از «نزاع‌های بی‌پایان و بیهوده» انتقاد کرده و خواستار «وحدت همه مردم فارغ از گرایش‌های سیاسی یا مذهبی» شده است؛ لحنی که شباهت زیادی به سخنان پزشکیان دارد. این موضع‌گیری هرچند به معنای آشتی با مخالفان مسلح نیست، نشان می‌دهد که رهبر جمهوری اسلامی به این واقعیت پی برده است که بحران مشروعیت بیش از این نمی‌تواند ادامه یابد.

اینجا پارادوکسی بزرگ خودنمایی می‌کند: آیا نظام می‌تواند همچنان دوام بیاورد؟ پاسخ می‌تواند مثبت باشد، اما پرسش واقعی این است که این بقا به چه شکلی محقق خواهد شد. تحولات احتمالی می‌تواند در سه سناریو اصلی شکل گیرد:

اول، کودتایی از سوی سپاه پاسداران و نیروهای بسیج که اراده خود را تحمیل کنند و رهبری تازه‌ برگزینند تا هرگونه مخالفت را در نطفه خفه کنند.

دوم، بهره‌برداری پزشکیان و توده‌های ناراضی از موج نارضایتی عمومی برای افزایش نفوذ و محدود کردن نفش تندروها؛ سناریویی که اصلاح‌طلبان را در نبرد بر سر جانشینی رهبر جمهوری اسلامی به بازیگر اثرگذار تبدیل می‌کند.

سوم و محتمل‌ترین حالت، رسیدن نخبگان به نوعی توافق پشت‌پرده، طبق روال همیشگی، تا بار دیگر اتخاذ تصمیم‌های حیاتی به آینده نامعلوم موکول شود.

بحث درباره تغییر نظام در ایران هنوز در برخی از محافل واشینگتن و تل‌آویو مطرح است. هدف از اظهارات نتانیاهو که بحران آب ایران را به سخره گرفت و ملت ایران را به سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی فراخواند، تلاش برای تحریک جامعه ایران بود. به همین دلیل، پزشکیان ضمن تاکید بر پایداری قدرت جمهوری اسلامی، این فراخوان را تلاشی بیهوده قلمداد کرد و آن را «سراب» خواند.

پزشکیان در پاسخ به کسانی‌ که مذاکره با غرب را رد می‌کنند، گفت: «اگر گفتگو نکنیم، پس چه کار کنیم؟ می‌خواهید بجنگید؟ خب آمد زد؛ دوباره درست کنیم باز هم می‌آید می‌زند. این مسئله‌ای نیست که بتوان با آن‌ از روی احساسات برخورد کرد. اینکه برویم برای حرف زدن، به این معنی نیست که می‌خواهیم تسلیم شویم».

سخنان پزشکیان به‌طرز قابل توجهی بن‌بست جمهوری اسلامی را به تصویر کشید. حتی معاون فرمانده سپاه پاسداران هم هشدار داد که «میدان سیاست خارجی جای بیان تمام حقیقت نیست»؛ اشاره‌ای به اینکه برخی رهبران می‌دانند که افشای عمق بحران عملا خطرناک است.

برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ممکن است اولین قربانی تردیدها و دودستگی‌های داخلی باشد. از این‌ رو، تهدیدهای اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه جدی تلقی شد و در واکنش به آن، تهران به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه داد به ایران بازگردند. علاوه بر آن، انتظار می‌رود جمهوری اسلامی میزان غنی‌سازی اورانیوم را از ۶۰ درصد به ۲۰ درصد کاهش دهد.

با توجه به نکات یادشده می‌توان گفت که جمهوری اسلامی جز تن دادن به راه‌حل دیپلماتیک، چاره‌ای دیگری ندارد. در واقع، جمهوری اسلامی بر سر یک دوراهی دشوار و سرنوشت‌ساز قرار گرفته است: گام برداشتن به سمت حفظ وحدت داخلی و آشتی با جهان یا رفتن به سمت تشدید تنشی که می‌تواند به جنگی جدید و مخرب‌تر منجر شود. بنابراین، دستیابی به یک رویکرد هماهنگ در مذاکرات هسته‌ای تنها یک انتخاب سیاسی نیست، بلکه تلاشی برای بقای رژیم جمهوری اسلامی است.

با توجه به توازن کنونی قدرت، وقوع هرگونه جنگ دیگر با اسرائيل و ایالات متحده نه‌تنها جمهوری اسلامی را به سمت فروپاشی و نابوی سوق خواهد داد، بلکه سراسر منطقه را در بحرانی بی‌سابقه و ویرانگر فرو خواهد برد.