تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازمی‌گردند؛ واکنش تند جمهوری اسلامی

پس از شکست تلاش روسیه و چین برای به تأخیر انداختن بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، قطعنامه‌های تعلیق‌شده علیه برنامه هسته‌ای ایران قرار است از بامداد شنبه (۰۰:۰۰ GMT) بار دیگر به اجرا درآیند. این تصمیم، تنش‌ها بین تهران و غرب را به‌سرعت تشدید کرده و مقامات ایرانی و رهبر جمهوری اسلامی واکنش‌های تند و هشدارآمیزی صادر کرده‌اند.

پیشنهاد روسیه و چین برای تمدید شش‌ماههٔ «مرحله بازگشت تحریم‌ها» (پیشنهادِ به‌تعویق‌انداختنِ بازگشت تحریم‌ها) روز جمعه در شورای امنیت مطرح شد، اما تنها چهار کشور از ۱۵ عضو از آن حمایت کردند و قطعنامه با شکست روبه‌رو شد. نماینده بریتانیا در سازمان ملل، باربارا وود، پس از رأی‌گیری گفت: «این شورا اطمینان لازم را ندارد که مسیر روشنی برای راه‌حل دیپلماتیک سریع وجود دارد.» وی تأکید کرد مراحل حقوقیِ فرایند «اسنپ‌بک» (بازگرداندن تحریم‌ها) تکمیل شده و تحریم‌های هدف‌گیرِ ضدپراکسی و هسته‌ای «این هفته» بازخواهد گشت.

تحریم‌ها شامل چه مواردی است؟

تحریم‌های سازمان ملل که قرار است بازگردانده شود، بسته‌ای گسترده است که به‌ویژه شامل موارد زیر می‌شود:

بازگرداندن منع صادرات و واردات تسلیحات نظامی (بازگشت تحریم‌های تسلیحاتی)،

ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری (محدودیت‌های هسته‌ای)،

ممنوعیت فعالیت‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک با توان حمل کلاهک هسته‌ای،

یخ‌زدن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای مشخص،

و محدودیت‌هایی که بخش انرژی ایران را نیز در برمی‌گیرد.

بازگشت این تحریم‌ها در کنار تحریم‌های ثانویهٔ آمریکا می‌تواند فشار اقتصادی بیشتری بر تهران وارد کند و همکاری تجاری و بانکی بین ایران و شرکای خارجی را محدود سازد.

واکنش ایران: هشدار و ردّ اتهام

مقامات ایران واکنش شدیدی نشان دادند. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه پس از رأی‌گیری گفت: «ایالات متحده به دیپلماسی خیانت کرده، اما این سه کشور اروپایی (E3) هستند که دیپلماسی را دفن کردند.» او همچنین فرایند بازگرداندن تحریم‌ها را «باطل، سیاسی بی‌پروا و رویه‌ای ناقص» توصیف کرد و هشدار داد دیپلماسی «اگر نگوییم مرده، دست‌کم بسیار دشوار و پیچیده‌تر خواهد شد».

علاوه بر آن گزارش شده که عباس عراقچی و دیگر مقامات تأکید کرده‌اند که در صورت بازگشت تحریم‌ها، جمهوری اسلامی ممکن است به برخی «تعهدات عملی» خود در توافق اخیر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان دهد — موضعی که پیش‌تر نیز از جمله در پیام‌های مقامات بلندپایه شنیده شده بود.

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران که برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک رفته است در مصاحبه با شبکه آمریکایی «ان بی سی» هشدار داد مسیری که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا طی می‌کند «کل منطقه را به آتش خواهد کشید».

وی در پاسخ به پرسشی در مورد احتمال وقوع دوباره جنگ گفت: «ما که از جنگ نمی‌ترسیم، ما دنبال جنگ نیستیم. ترامپ گفته که آمده است تا صلح ایجاد کند ولی در حقیقت با این روندی که پیش می‌رود کل منطقه را به آتش خواهد کشید.»

مسعود پزشکیان افزود: «ما آغازگر هیچ جنگی نبوده‌ایم و آغازگر هیچ جنگی نخواهیم شد ولی هر کسی به ما حمله کند تلاش خواهیم کرد که در مقابلش بتوانیم پاسخ کوبنده بدهیم.»

پیام خامنه‌ای: توی دهانشان می‌زنیم

مهم‌ترین واکنش اما بلافاصله از سوی علی خامنه‌ای اعلام شد. حساب کاربری منتسب به وی در شبکه اجتماعی ایکس، پس از رأی شورای امنیت، جملاتی از او نقل کرد که بار دیگر بر بی‌اعتمادی بنیادین حکومت اسلامی نسبت به واشنگتن تأکید دارد. بخشی از این پیام‌ها چنین است:

«طرف مقابل ما در همه‌چیز خُلف وعده می‌کند، در همه‌چیز دروغ می‌گوید و با فریب، وقت و بی‌وقت تهدید نظامی می‌کند؛ اگر دستشان برسد، اشخاص ما همچون شهید سلیمانی را ترور یا مراکز هسته‌ای را بمباران می‌کنند؛ با این طرف نمی‌شود مذاکره کرد، نمی‌شود با اطمینان و اعتماد نشست و قرار گذاشت.»

خامنه‌ای در ادامه نوشته است:

«این طرف آمریکایی، پا را در یک کفش کرده که ایران باید غنی‌سازی نداشته باشد… یعنی چه؟ یعنی این دستاورد بزرگ که کشور با مشکلات فراوان برای آن هزینه کرده را دود کنید و از بین ببرید! … ملت غیرتمندی مثل ملت ایران، توی دهن گوینده‌ی این حرف می‌زند و این حرف را قبول نمی‌کند.»

تهدید به تشدید و سناریوهای پیش‌رو

مقامات غربی از جمله فرانسه، بریتانیا و ایالات متحده گفته‌اند بازگرداندن تحریم‌ها پایان دیپلماسی نیست و درهای مذاکره همچنان باز است. با این حال دیپلمات‌ها و تحلیل‌گران می‌گویند بازگشت تحریم‌ها می‌تواند موجب واکنش متقابل ایران شود — از کاهش همکاری با آژانس تا اقدامات منطقه‌ای یا تسریع در گسترش ظرفیت‌های هسته‌ای — و ریسک بروز تشدید سریع در منطقه را بالا ببرد.

رویارویی امروز در شورای امنیت همچنین میان بازیگران جهانی شکاف آشکاری را نشان داد: تلاش مشترک مسکو و پکن برای به‌دست آوردن زمان بیشتر شکست خورد، در حالی که واشنگتن و متحدان اروپایی در کنار اسرائیل خواهان بازگشت تحریم‌ها بودند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پیش‌تر در مجمع عمومی سازمان ملل گفته بود که جهان نباید به ایران اجازه دهد «ظرفیت‌های نظامی ـ هسته‌ای» خود را بازسازی کند و از بازگشت تحریم‌ها استقبال کرده بود.

بازگشت تحریم‌ها به‌سرعت در سطح بین‌المللی اثر خواهد گذاشت. به گزارش رویترز احتمالاً تحریم‌های مرتبط با بخش انرژی، معاملات بانکی و شرکت‌های خارجی را هدف قرار می‌دهد و می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های کنونی یا برنامه‌های تجاری را به‌تعویق اندازد. افزون بر این، هرگونه واکنش تند تهران — اعم از کاهش همکاری با آژانس یا گسترش فعالیت‌های هسته‌ای — می‌تواند بستری برای تشدید تنش‌ها در خاورمیانه فراهم کند و بازارهای انرژی و امنیت منطقه‌ای را متأثر سازد.

اکنون به نظر می‌رسد زمان از دست رفته است. با شکست طرح به‌تعویق انداختن تحریم‌ها در شورای امنیت، بازگشت گستردهٔ تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران قریب‌الوقوع به نظر می‌رسد. تهران این اقدام را باعث «خون‌ریزی و عواقب» احتمالی خوانده و رهبر کشور به‌صراحت از بی‌اعتمادی کامل به طرف‌های غربی سخن گفته است. دیپلماسی رسمی هنوز زنده توصیف می‌شود، اما فضای کنونی نشان‌دهندهٔ تنها یک روزنه باریک برای مذاکره و چشم‌انداز مه‌آلودی برای ثبات منطقه‌ای است.