پزشکیان: آن‌ها می‌خواهند ما را سرنگون کنند

وضعیت اقتصادی ایران، که پیشتر به دلیل کمبود آب و برق، کسری‌های سنگین بودجه و سقوط ارزش پول ملی بحرانی بود، اکنون پیش‌بینی می‌شود باز هم وخیم‌تر شود. شورای امنیت سازمان ملل قرار است روز یکشنبه ساعت ۸ شب، پس از شکست یک ماراتن دیپلماتیک در حاشیه مجمع عمومی این هفته، بار دیگر تحریم‌های سنگینی را به دلیل برنامه هسته‌ای ایران بازگرداند.

این تحریم‌های سازمان ملل از تحریم‌های کنونی آمریکا علیه ایران گسترده‌تر هستند. ریشه آن‌ها به اختلاف با اروپا بر سر پایبندی تهران به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با قدرت‌های غربی و نیز تصمیم ایران برای منع ورود بازرسان بین‌المللی به تأسیسات هسته‌ای‌اش پس از حملات اسرائیل و ایالات متحده در ماه ژوئن بازمی‌گردد.

بر اساس این تحریم‌ها، دارایی‌های طیفی از نهادها و افراد ایرانی مسدود خواهد شد و سفر آن‌ها ممنوع می‌شود. همچنین کشورها مجاز خواهند بود کشتی‌ها و هواپیماهای حامل محموله از ایران ــ از جمله نفتکش‌های دولتی ــ را در مسیرهای هوایی و دریایی متوقف و بازرسی کنند.

این تحریم‌ها همچنین ایران را از غنی‌سازی اورانیوم در هر سطحی، پرتاب موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و انتقال دانش فنی مربوط به برنامه موشکی‌اش منع می‌کند. افزون بر این، تحریم‌ها شامل بازگرداندن ممنوعیت فروش و خرید سلاح نیز خواهد بود.

پزشکیان: آن‌ها می‌خواهند ما را سرنگون کنند

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، این تحریم‌های احتمالی را «ناعادلانه و غیرقانونی» خواند.

او روز جمعه در یک نشست خبری در نیویورک گفت: «آن‌ها می‌خواهند ما را سرنگون کنند. اگر شما جای ما بودید چه می‌کردید؟»

ایران هنوز اعلام نکرده که چگونه یا آیا اصلاً در برابر این تحریم‌ها واکنش نشان خواهد داد. آقای پزشکیان گفت تصمیم‌گیری در این باره پس از بازگشت به ایران و مشورت با سایر مقام‌ها انجام خواهد شد. روز شنبه نیز وزارت خارجه ایران سفرای خود را از فرانسه، بریتانیا و آلمان برای مشورت به تهران فراخواند.

جناح‌های تندرو در ایران خواستار واکنش شدیدتر شده و پیشنهاد داده‌اند کشور از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود؛ اقدامی که موجب نگرانی گسترده خواهد شد، زیرا تعهدات ایران ذیل این معاهده را از بین می‌برد. اما پزشکیان که رویکردی میانه‌رو دارد، چنین پیشنهادهایی را رد کرده و گفته این گزینه روی میز نیست.

اگر تحریم‌ها مطابق برنامه اعمال شوند، ایران در مقطعی به‌ویژه دشوار هدف قرار خواهد گرفت.

این کشور هنوز از پیامدهای جنگ شدید ۱۲ روزه با اسرائیل در ماه ژوئن بهبود نیافته است؛ جنگی که پس از آن پایان یافت که ایالات متحده با بمب‌های سنگرشکن سه مرکز هسته‌ای ایران را آسیب زد. افزون بر این، ماه‌هاست دولت ایران با بحران حاد انرژی و آب دست‌به‌گریبان است که به قطع اجباری برق و آب در بسیاری از شهرها منجر شده است.

فشار مضاعف بر اقتصاد ایران

نیسان رفعتی، تحلیلگر ارشد امور ایران در «گروه بین‌المللی بحران»، گفت: «این تحریم‌های سازمان ملل شاید به اندازه اقدامات مالی کنونی آمریکا اثر مستقیم نداشته باشند، اما فشار مضاعفی بر اقتصاد ایران وارد می‌کنند که همین حالا هم در تنگناست.»

توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران منعقد شد، این کشور را از زیر بار تحریم‌های سازمان ملل که میان سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ توسط شورای امنیت وضع شده بود رهایی داد. اما بر اساس همان توافق، در صورت نقض مفاد آن از سوی ایران تا پایان اکتبر ۲۰۲۵، تحریم‌ها می‌توانند از طریق سازوکار موسوم به «بازگشت خودکار» (snapback) دوباره برقرار شوند.

اگر مهلت بدون اقدام می‌گذشت، آن بند به‌طور خودکار منقضی می‌شد و تحریم‌ها لغو می‌گردید. اما در ماه اوت، فرانسه، بریتانیا و آلمان سازوکار بازگشت خودکار را فعال کردند و موعد را به ۲۸ سپتامبر جلو انداختند.

اروپا تهران را متهم کرده که مفاد توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را نقض کرده است؛ از جمله با افزایش غنی‌سازی اورانیوم از ۳.۵ درصد به ۶۰ درصد و انباشت ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا که می‌تواند امکان ساخت چندین بمب هسته‌ای را در صورت تصمیم ایران به تسلیحاتی کردن برنامه‌اش فراهم کند، و همچنین با جلوگیری از دسترسی بازرسان بین‌المللی پس از حملات هوایی.

مقام‌های ایرانی تأکید دارند که برنامه هسته‌ای کشور صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد. آن‌ها می‌گویند تسریع غنی‌سازی تنها به این دلیل بوده که ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به شکل یکجانبه و در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد ــ توافقی که او آن را «یک معامله وحشتناک و یک‌طرفه» خوانده بود ــ در حالی‌که ایران کاملاً به تعهداتش پایبند بود و آمریکا تحریم‌ها را بازگرداند. به‌دنبال آن، کشورهای اروپایی برای تبعیت از تحریم‌های آمریکا، مبادلات تجاری با ایران را متوقف کردند. مقام‌های ایرانی می‌گویند اروپا با این اقدام در واقع به تعهدات خود در چارچوب توافق پایبند نمانده است.

پزشکیان در نشست خبری بار دیگر گفت ایران قصدی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ندارد و از این‌که جهان گفته‌های ایران را باور نمی‌کند، ابراز شگفتی کرد. او همچنین افزود ایران قرار نیست بدون اعتراض، هر آنچه ایالات متحده و قدرت‌های اروپایی می‌خواهند انجام دهد. او گفت: «ما این را نمی‌پذیریم.»

اروپایی‌ها همچنین تصمیم تهران پس از حملات اسرائیل و آمریکا مبنی بر تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و منع دسترسی بازرسان این نهاد به تأسیسات هسته‌ای ایران را به‌شدت مورد انتقاد قرار داده‌اند.

اروپا سه شرط برای جلوگیری از اعمال تحریم‌های تازه تعیین کرده بود: فراهم کردن دسترسی فوری برای بازرسان خارجی؛ اعلام محل ذخیره ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا؛ و آغاز مذاکرات مستقیم هسته‌ای با ایالات متحده.

پزشکیان گفت ایران آماده همکاری با اروپایی‌هاست: «چه در ارتباط با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد، چه درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده و آمدن بازرسان برای بررسی.»

او در نشست خبری و همچنین در اظهاراتی به رسانه‌های ایرانی در روز شنبه گفت ایران با مذاکرات و دادن دسترسی به بازرسان موافقت کرده است، اما ایالات متحده شرط گذاشته که ایران کل ذخیره ۴۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌شده را تحویل دهد تا در مقابل، بازگشت خودکار تحریم‌ها به مدت سه ماه تعلیق شود؛ شرطی که پزشکیان آن را غیرمنطقی خواند.

اهرم تازه چین برای گرفتن تخفیف نفتی

روسیه و چین، دو متحد اصلی ایران و اعضای دائم شورای امنیت، روز جمعه تلاش کردند تحریم‌ها را شش ماه به تعویق بیندازند و موعد را به آوریل موکول کنند. اما این پیشنهاد با مخالفت ۹ کشور ــ از جمله بریتانیا، فرانسه و ایالات متحده ــ شکست خورد.

روسیه و چین پیش‌تر نیز اعلام کرده‌اند که سازوکار بازگشت خودکار را مشروع نمی‌دانند و به احتمال زیاد با ادامه تجارت خود با ایران، اثر تحریم‌ها را کاهش خواهند داد. روسیه و ایران روابط نظامی نزدیکی دارند و ایران پهپادهایی به روسیه می‌فروشد که در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چین و ایران همچنین روابط اقتصادی نزدیکی دارند. چین مشتری اصلی فروش نفت ایران است و با خرید نفت خام با تخفیفی حدود ۲۰ درصدی، به دولت ایران کمک می‌کند از نظر اقتصادی سرپا بماند.

یکی از مقام‌های ارشد وزارت نفت ایران در گفت‌وگوی تلفنی گفت تحریم‌های جدید مانع خرید نفت ایران توسط چین نخواهد شد، اما موانع دیگری ایجاد خواهد کرد. او افزود چین احتمالاً از این تحریم‌ها به‌عنوان اهرمی برای گرفتن تخفیف بیشتر استفاده خواهد کرد، شاید با مطرح کردن نگرانی‌هایی درباره رهگیری و توقیف نفتکش‌های ایرانی در آب‌های آزاد.

برخی چهره‌های سیاسی در ایران، تأثیر این تحریم‌ها را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند و گفته‌اند کشور پیش‌تر هم تحت تحریم‌های موجود توانسته خود را اداره کند و برای تحریم‌های جدید هم راهی برای سازگاری خواهد یافت. آن‌ها همچنین کوشیده‌اند غرب را مقصر جلوه دهند و گفته‌اند اروپا و آمریکا هرگز به‌طور جدی به دنبال رسیدن به یک توافق دیپلماتیک نبوده‌اند.

مهدی محمدی، مشاور ارشد اصولگرا در مجلس شورای اسلامی، در پیامی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «آن‌ها تصمیم خود را گرفته‌اند، ما هم باید تصمیم خود را بگیریم. تنها راه این است که به سطحی از قدرت برسیم که تصور تسلیم ایران در برابر دشمن از بین برود.»

با این حال، اقتصاد ایران در سال‌های اخیر سقوط کرده و نه تنها از تحریم‌های آمریکا، بلکه از سوءمدیریت مزمن و فساد رنج برده است. روز شنبه، بازار ایران به سرعت به خبر تحریم‌های تازه واکنش نشان داد و ارزش ریال در بازار سیاه، که نرخ مرجع تورم و نرخ مورد قبول عمومی است، با سقوطی ۴ درصدی به رقم ناچیز یک میلیون و ۱۲۶ هزار تومان در برابر هر دلار رسید.

برای مردم عادی، این خبر سنگین بود. آن‌ها پیش‌تر نیز با تورم بیش از ۴۰ درصدی، بیکاری رو به افزایش و بی‌اطمینانی نسبت به آینده کشور دست‌وپنجه نرم می‌کردند. بسیاری از مردم از بازگشت جنگ با اسرائیل و آمریکا هراس دارند، زیرا رویارویی دولت با غرب ادامه دارد.

مهدی بستانچی، رئیس شورای صنایع ایران، در گفت‌وگویی از تهران گفت کسب‌وکارها و صنایع خود را برای کاهش تقاضا آماده می‌کنند و انتظار دارند موانع بیشتری در تأمین کالا از خارج و محدودیت‌های بیشتری در زمینه بیمه، بانکداری و کشتیرانی ایجاد شود.

بستانچی گفت: «این محدودیت‌ها اثرات سرایتی ایجاد می‌کنند.» به گفته او، بیشترین فشار بر دوش بنگاه‌های کوچک و متوسط خواهد بود، «که بیش از ۹۰ درصد واحدهای صنعتی ایران و حدود نیمی از اشتغال صنعتی را تشکیل می‌دهند.»

—-
* فرناز فصیحی، رئیس دفتر سازمان ملل در نیویورک تایمز است و پوشش خبری این سازمان را بر عهده دارد. او همچنین ایران را پوشش می‌دهد و بیش از ۱۵ سال است که درباره مناقشات خاورمیانه گزارش می‌نویسد.

فرناز فصیحی / نیویورک تایمز / ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵