ما برای اظهارنظرهای مشاوران خامنه ای ارزشی قائل نیستیم؛ گزارش کامل گفتگوی الهام علی اف با العربیه

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، در گفت‌وگویی اختصاصی با شبکه‌ی العربیه به موضوعات مهم منطقه‌ای از جمله پیمان صلح با ارمنستان، وضعیت کریدور زنگزور و روابط کشورش با تهران، واشنگتن، مسکو و تل‌آویو پرداخت. او با تأکید بر حفظ تمامیت ارضی و منافع ملی به‌عنوان خطوط قرمز آذربایجان، نقش کشورش را در ثبات خاورمیانه و همکاری‌های انرژی با کشورهای منطقه، کلیدی دانست.
علی‌اف همچنین بی‌پرده اعلام کرد که از تحسین‌کنندگان دونالد ترامپ است، او را شایسته‌ترین نامزد برای دریافت جایزه‌ی صلح می‌داند و مانند بسیاری از طرفداران ترامپ، شکست او در انتخابات پیشین را حاصل توطئه‌ی مخالفان تلقی می‌کند. ترجمه‌ی کامل این گفت‌وگو، که روز سه‌شنبه چهارم شهریور انجام شده، در ادامه می خوانید:

خبرنگار: بینندگان عزیز شبکه العربیه، از پایتخت جمهوری آذربایجان، شهر زیبای باکو، به شما خوش‌آمد می‌گوییم. امروز مفتخرم که گفت‌وگویی ویژه با رئیس‌جمهور آذربایجان، جناب آقای الهام علی‌اف، داشته باشم. این دیدار در مقطعی انجام می‌شود که پس از توافقنامه‌ای است که با حمایت رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، بین ارمنستان و آذربایجان امضا شده است. اکنون ما در روزهای تاریخی زندگی می‌کنیم و درباره همین موضوع صحبت خواهیم کرد. همچنین نقش آذربایجان در ارتباط میان شرق و غرب و در منطقه قفقاز جنوبی را بررسی خواهیم کرد. آقای رئیس‌جمهور، به شبکه العربیه خوش آمدید.

الهام علی‌اف: از دیدن شما خوشحالم. به آذربایجان خوش آمدید.

خبرنگار: سپاسگزارم آقای رئیس‌جمهور. با اجازه شما، می‌خواهم به توافق تاریخی امضا شده میان ارمنستان و آذربایجان اشاره کنم که با میانجی‌گری دونالد ترامپ صورت گرفت. دیدگاه کلی شما درباره این توافق چیست؟ این روند تا چه اندازه ادامه خواهد یافت؟

الهام علی‌اف: آنچه در واشنگتن در ۸ اوت رخ داد، در واقع پایان تقابل و رویارویی است. ما برای مدت طولانی با ارمنستان در جنگ بودیم. ارمنستان از اوایل دهه ۹۰ میلادی سرزمین‌های آذربایجان را اشغال کرده بود. در آن زمان، آذربایجان بسیار ضعیف بود، ارتش نداشتیم و ارمنستان از حمایت‌های خارجی برخوردار بود.

در نتیجه، حدود ۲۰ درصد از سرزمین‌های ما اشغال شد و یک میلیون آواره داشتیم. در آن زمان، نسبت آوارگان به جمعیت یکی از بالاترین‌ها در جهان بود؛ از جمعیت ۸ میلیونی کشور، یک میلیون بی‌خانمان شدند.

جنگ اول قره‌باغ در سال ۱۹۹۴ با آتش‌بس پایان یافت و ما وارد مذاکرات بی‌پایانی شدیم که تا سال ۲۰۲۰ ادامه داشت — زمانی که جنگ دوم قره‌باغ آغاز شد و ما سرزمین‌های به رسمیت شناخته‌شده بین‌المللی خود را آزاد کردیم. در آن جنگ ۴۴ روزه، آذربایجان عدالت، قانون بین‌الملل و عزت خود را بازگرداند و سرزمین‌های خود را پس گرفت.

پس از آن خلأیی در روند صلح به وجود آمد، زیرا میانجی‌ها نمی‌دانستند باید چه کنند. بار دیگر، این آذربایجان بود که پیشنهاد آغاز روند صلح را داد. ما پیش‌نویس توافق‌نامه صلح را معرفی کردیم. آنچه در واشنگتن امضا شد، بر اساس دیدگاه ما درباره روابط میان دو کشور تنظیم شده بود.

در نتیجه مذاکرات چندساله، این توافق با حمایت قوی رئیس‌جمهور ترامپ و تیمش به نتیجه رسید. این به معنای پایان جنگ است. البته، توافق رسمی صلح هنوز امضا نشده، چون در قانون اساسی ارمنستان هنوز بندی وجود دارد که تمامیت ارضی آذربایجان را زیر سؤال می‌برد. پس از اصلاح این بند، توافق‌نامه رسمی امضا خواهد شد.

امضای این سند در کاخ سفید، در حضور ترامپ، به معنای پایان جنگی است که بیش از ۳۰ سال ادامه داشت، و این مسیر جدیدی برای همکاری در قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و خاورمیانه باز می‌کند.

خبرنگار: آقای رئیس‌جمهور، شما به اصلاح قانون اساسی ارمنستان اشاره کردید. آیا ممکن است تغییرات سیاسی داخلی در ارمنستان، روند صلح را مختل کند؟

علی‌اف: نمی‌توان با قطعیت گفت، ولی امیدوارم هیچ مانعی ایجاد نشود. البته تضمینی ندارم، چون از سیاست داخلی ارمنستان اطلاع کامل ندارم. سال آینده قرار است در آنجا انتخابات پارلمانی برگزار شود و بر روی قانون اساسی جدیدی کار می‌کنند. اگر دخالت‌های خارجی قوی صورت گیرد، احتمال دارد توافق نقض شود، که به ضرر خود ارمنستان خواهد بود.

اگر دولتی در آینده از توافق امضا شده عقب‌نشینی کند، روابطش با آمریکا و جامعه جهانی به شدت آسیب خواهد دید. این توافق نه فقط بین من و پاشینیان، بلکه بین دو کشور بوده است. اگر ارمنستان تمامیت ارضی ما را زیر سؤال ببرد، ما هم همین کار را خواهیم کرد — و چه کسی برنده خواهد بود؟ پاسخ مشخص است.

خبرنگار: درباره بازسازی قره‌باغ و بازگشت آوارگان چه اقداماتی صورت گرفته؟ همچنین آیا با امضای این توافق، گروه مینسک به کار خود پایان داده است؟

علی‌اف: بله، پایان گروه مینسک یکی از شروط اولیه ما بود. این گروه در سال ۱۹۹۲ برای رسیدگی به مناقشه قره‌باغ تشکیل شد، اما وقتی ارمنستان رسماً قره‌باغ را بخشی از آذربایجان شناخت، وجود گروه مینسک بی‌معنا شد. با همکاری ایالات متحده، ما و ارمنستان به سازمان امنیت و همکاری اروپا نامه نوشتیم و خواستار انحلال گروه شدیم.

در مورد آوارگان، در جنگ اول فقط آذربایجان آواره داشت، چون ما خاک کسی را اشغال نکردیم. از زمان پایان جنگ دوم قره‌باغ، برنامه “بازگشت بزرگ” را آغاز کرده‌ایم. بیش از ۵۰ هزار نفر به سرزمین‌های آزادشده بازگشته‌اند.

ما با دو مانع مواجه بودیم:
اول، مین‌گذاری گسترده — بیش از یک میلیون مین که منجر به صدها کشته و زخمی شده است.
دوم، نابودی کامل زیرساخت‌ها. ما ابتدا روی بازسازی زیرساخت‌ها متمرکز شدیم، و اکنون وارد فاز ساخت مسکن و ایجاد شغل شده‌ایم.

خبرنگار: موضوع دیگری که مطرح شد، کریدور زنگزور است — یا آنچه «مسیر ترامپ» نامیده می‌شود. چرا این مسیر اهمیت دارد و در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

علی‌اف: برای پاسخ، باید کمی به تاریخ برگردیم. در دوران شوروی، زنگزور از آذربایجان جدا و به ارمنستان داده شد، و کشور ما به دو بخش تقسیم شد: سرزمین اصلی و نخجوان.

در دوران شوروی مشکلی نبود، ولی پس از تجاوز ارمنستان، مسیر نخجوان قطع شد. اکنون برای رسیدن به نخجوان یا باید پرواز کنیم یا از مسیر ایران یا حتی گرجستان و ترکیه برویم، که سخت است.

پس از جنگ دوم قره‌باغ، می‌توانستیم زنگزور را با قدرت نظامی بگیریم — اما این کار را نکردیم، چون ما اشغال‌گر نیستیم. ما ۵ سال با ارمنستان برای بازگشایی این مسیر مذاکره کردیم ولی آنها سازنده نبودند. پس از ورود ترامپ، ما تأکید کردیم که این مسیر باید با تضمین‌های امنیتی بین‌المللی برقرار شود.

به همین دلیل این مسیر به نام TRIPP (Trump Route for International Peace and Prosperity) شناخته شد. زیرساخت‌ها در خاک آذربایجان در حال ساخت هستند. در طرف ارمنستان هم اگر سرمایه‌گذاران آمریکایی حضور پیدا کنند، مشکلی نیست. برای ما مهم، تضمین امنیت عبور و مرور است.

این مسیر تنها برای ارتباط داخلی ما نیست، بلکه بخشی از کریدور بزرگ آسیای میانه به اروپا خواهد بود، با مزایایی برای ارمنستان به‌عنوان کشور ترانزیتی.

خبرنگار: ایران چه موضعی در قبال این کریدور دارد؟ رئیس‌جمهور ایران، که اصالت آذربایجانی دارد، به آذربایجان سفر کرد.

علی‌اف: بله، ایشان دو بار به آذربایجان آمدند، از جمله به شهر خانکندی در قره‌باغ آزادشده. روابط شخصی ما بسیار خوب و سازنده است. ایشان زبان آذربایجانی را کاملاً می‌داند و نیازی به مترجم ندارد، حتی شعر آذربایجانی را از حفظ می‌خواند. موضع رسمی دولت ایران — یعنی رئیس‌جمهور و وزیر خارجه — نسبت به تحولات اخیر، بسیار منطقی و مثبت بوده است.

خبرنگار: ولی برخی مشاوران نظر متفاوتی دارند…

علی‌اف: ما برای اظهارنظرهای مشاوران ارزشی قائل نیستیم. سیاست رسمی ما بر اساس روابط دولت با دولت است. شایعاتی که درباره تهدید مرز ایران-ارمنستان منتشر شده، بی‌اساس…شایعاتی که درباره‌ی قصد آذربایجان برای اشغال زنگزور یا قطع مرز ایران و ارمنستان منتشر می‌شود، کاملاً بی‌اساس است. اگر ما چنین نیتی داشتیم، می‌توانستیم در نوامبر ۲۰۲۰ آن را عملی کنیم. در آن زمان ارتش ارمنستان به‌شدت تضعیف شده بود، ۱۲ هزار فراری داشتند، در حالی‌که در ارتش آذربایجان هیچ مورد فرار وجود نداشت. از لحاظ نظامی، تصرف آن منطقه ۴۰ کیلومتری برای ما کار دشواری نبود، هم از سوی نخجوان و هم از سوی خاک اصلی آذربایجان.

خبرنگار: یعنی آذربایجان قدرت انجام این کار را داشت.

الهام علی‌اف: بله، صددرصد. و همه این را می‌دانند — حتی همان‌هایی که مشاوره‌های غلط می‌دهند هم می‌دانند. ولی ما این کار را نکردیم، چون ما کشوری اشغال‌گر نیستیم. ما ملتی هستیم که آزاد می‌کنیم، نه اشغال می‌کنیم. جنگ ما، جنگی عادلانه بود، جنگی برای آزادی سرزمین‌مان بود. جنگی برای احیای عدالت بود.

بنابراین، این شایعات که ما قصد داشتیم مرز ایران و ارمنستان را قطع کنیم، کاملاً بی‌اساس است. همه این را می‌دانند. و در این پنج سالی که ارمنستان باز کردن کریدور زنگزور را به تعویق انداخت، ما با دولت ایران توافق کردیم که یک مسیر جایگزین در خاک ایران ایجاد شود. این مسیر به نام کریدور ارس معروف است (بر اساس نام رود ارس). ما در حال ساخت پل روی رودخانه ارس هستیم و سرمایه‌گذاری زیادی روی آن کرده‌ایم.

اگر نقشه را نگاه کنید، خواهید دید که از مرز آذربایجان به سمت چپ می‌رویم، از روی رودخانه عبور می‌کنیم، حدود ۴۰ کیلومتر از خاک ایران عبور می‌کنیم و وارد نخجوان می‌شویم. این پروژه در حال اجراست. بنابراین، زمانی که مسیر زنگزور در خاک ارمنستان باز شود، ما دو مسیر برای انتقال کالا خواهیم داشت — یکی از طریق ایران، و دیگری از طریق ارمنستان.

ما همچنین با همکاران ایرانی خود درباره ساخت خط آهن در سمت ایرانی رودخانه نیز گفت‌وگو کرده‌ایم. اگر این پروژه در ایران اجرا شود، بخشی از بارها از طریق خاک ایران منتقل خواهد شد. و مهم‌تر از آن، چیزی است که برخی مشاوران نادیده می‌گیرند…

خبرنگار: باز هم مشاوران…

الهام علی‌اف: بله، زیرا این مسیر فقط به نفع آذربایجان نیست، بلکه به نفع کل منطقه است — نه فقط شرق و غرب، بلکه شمال و جنوب نیز.

خبرنگار: آیا زنگزور بر کریدور شمال–جنوب در خاک ایران تأثیر خواهد گذاشت؟

الهام علی‌اف: فقط کمک خواهد کرد. کریدور شمال–جنوب که به صورت سنتی طراحی شده بود، از شمال اروپا، روسیه، آذربایجان، ایران و سپس خلیج فارس عبور می‌کند — یک خط مستقیم از شمال به جنوب. این مسیر از طریق سواحل دریای خزر در آذربایجان عبور می‌کند. ما در آذربایجان تمام زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای بین مرز روسیه و مرز ایران را آماده کرده‌ایم. فقط بخش کوچکی در خاک ایران باقی مانده که حدود ۱۵۰ کیلومتر است. ساخت آن زمان خواهد برد، شاید چند سال.

اما اکنون مسیر دیگری از شمال به جنوب می‌تواند از طریق زنگزور نیز ایجاد شود. اگر به نقشه نگاه کنید، می‌بینید که این مسیر می‌تواند از اروپا به روسیه، سپس آذربایجان، از آنجا به زنگزور، نخجوان و سپس به ایران برسد. نخجوان هم اکنون دارای اتصال ریلی به ایران است که تا خلیج فارس ادامه می‌یابد.

پس کریدور زنگزور تنها یک مسیر شرق–غرب نیست، بلکه به مسیر شمال–جنوب نیز تبدیل خواهد شد. به این ترتیب، ما به جای یک مسیر شمال–جنوب، دو مسیر خواهیم داشت: یکی از روسیه به ایران از طریق آذربایجان، و دیگری از طریق آذربایجان، ارمنستان، نخجوان و سپس ایران.

این به معنای یک وضعیت برد–برد برای همه کشورهای منطقه خواهد بود. هیچ‌کس بازنده نخواهد بود. و من می‌دانم که دولت ایران این موضوع را درک می‌کند و آذربایجان نیز هر کاری خواهد کرد تا همکاری منطقه‌ای میان همه کشورهای همسایه تقویت شود.

خبرنگار: در حال حاضر، روسیه در طرف دیگر، همان‌طور که می‌دانیم هواپیمای غیرنظامی آذربایجانی سرنگون شد و روابط مانند گذشته نیست. آیا تلاشی برای بازنگری در روابط دیپلماتیک خواهد بود؟ این روابط چگونه پیش می‌رود؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: سرنگونی یک هواپیمای غیرنظامی آذربایجانی توسط روسیه و واکنش مسئولان روسی به این حادثه، ناامیدی و ناخرسندی بزرگی در آذربایجان ایجاد کرد. اول اینکه اصلاً نباید چنین شلیک انجام می‌شد، زیرا وقتی حملات پهپادی به فرودگاه‌های روسیه صورت می‌گیرد، یک رژیم ویژه اعلام می‌کنند. آن را به روسی «فرش» (کُوِر) می‌نامند و به تمام هواپیماها سیگنال می‌دهند که حمله پهپادی در جریان است و باید بازگردند. دو هفته قبل از این حادثه، همین اتفاق برای هواپیمای ما که به همان شهر روسیه پرواز می‌کرد، افتاد و هواپیما سیگنال را دریافت و برگشت. این بار این سیگنال داده نشد و بعد از اینکه هواپیما مورد اصابت قرار گرفت، این سیگنال صادر شد. آنها این کار را کردند تا کسانی که بررسی می‌کنند گمراه شوند. هواپیما دو بار هدف قرار گرفت. فقط حرفه‌ای‌گری و شجاعت خلبانان باعث شد که هواپیما فرود بیاید و خوشبختانه در قزاقستان فرود آمد نه در روسیه. در قزاقستان سقوط کرد، عده‌ای زنده ماندند و کسانی که آسیب دیده‌اند شهادت دادند. دو نفر در هواپیما بودند که از ترکش‌های وارد شده به بدنه هواپیما زخمی شدند. بقایای هواپیما را داریم و بلافاصله تیم ما اعزام شد. فاصله خیلی دور نبود، فقط ۴۰ دقیقه پرواز. تیم ما آنجا حاضر شد و همه چیز را فیلم‌برداری کرد، می‌توانید در اینترنت پیدا کنید. کل بدنه هواپیما پر از سوراخ‌های ناشی از ترکش بود. توسط سامانه دفاع هوایی روسیه آسیب دیده بود. بنابراین اصلاً نباید این شلیک اتفاق می‌افتاد، اما اشتباه فاجعه‌باری بود.

می‌توانم مثالی دیگر از جنگ دوم قره‌باغ بزنم؛ در آخرین روز جنگ، نهم نوامبر، به طور تصادفی یک هلیکوپتر روسی که به مرز آذربایجان نزدیک شده بود و نباید در آنجا می‌بود، توسط آذربایجان سرنگون شد. چرا که برای ۳۰ سال، هلیکوپترهای روسی هرگز از خاک ارمنستان به مرز آذربایجان نزدیک نشده بودند. پس برای کسانی که آن را سرنگون کردند، واضح بود که هلیکوپتر ارمنی وارد خاک ما شده، بنابراین آن را زدند. همان روز با رئیس‌جمهور روسیه تماس گرفتم و عذرخواهی کردم. بلافاصله به خانواده‌های خلبانان کشته شده و وزارت دفاع غرامت پرداختیم. تحقیقات آغاز شد و کسانی که آن اشتباه فاجعه‌بار را مرتکب شدند، محاکمه شدند. اما از طرف روسیه چنین کاری ندیدیم. پس آن واقعه تلخ نهم نوامبر و رفتار ما باعث شد آماده باشیم انتظار داشته باشیم همان برخورد نسبت به آذربایجان باشد، چون هر دو کشور خود را دوست می‌نامند. اما این یک تعجب بزرگ بود. تا امروز، روسیه چیزی درباره آنچه اتفاق افتاد نگفته است. این وضعیت بسیار جدی در روابط دوجانبه ماست، اما ما نمی‌خواستیم این روابط را وخیم‌تر کنیم. بله، مردم ما ناامید، عصبانی و سرخورده بودند. منتظر نتیجه تحقیقات بودیم و فکر می‌کردیم دیر یا زود پایان می‌یابد. سپس حملات بی‌دلیل علیه آذربایجانی‌ها در روسیه شروع شد. دو نفر کشته و شکنجه شدند و سپس اطلاع رسمی دادند که آنها بر اثر حمله قلبی فوت کرده‌اند. حتی اگر ۲۰ سال پیش جرم مرتکب شده باشند، اینها مردم هستند و نباید اینگونه با آنها رفتار شود. این چه نوع رفتاری است؟ در میان کشته‌شدگان شهروندان آذربایجانی و شهروندان روسی با اصل آذربایجانی وجود داشتند. این اقدام بی‌سابقه علیه مردم ما بود. ما مسئول وخامت روابط نیستیم. ما فقط به شکل سازنده و قانونی پاسخ می‌دهیم، اما هرگز هیچ نشانه یا تظاهری از تجاوز یا بی‌احترامی به خود را تحمل نخواهیم کرد.

خبرنگار: بعد از همه این‌ها، فقط یک سؤال کوتاه دارم؛ بعد از این همه رفتار، یعنی رفتار روسیه، آیا از هرگونه اقدام روسیه در منطقه برای توقف تلاش‌های آذربایجان می‌ترسید؟ منظورم از نظر جغرافیایی، کریدور و همه چیز است.

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: خب، آنها پایگاه نظامی در ارمنستان دارند با چند هزار نیروی نظامی. در عین حال، مرز ارمنستان با ایران و ترکیه توسط نیروهای مرزبانی روسیه محافظت می‌شود. هیچ سرباز روسی روی خاک آذربایجان وجود ندارد. بنابراین نمی‌دانم در ارمنستان چه اتفاقی ممکن است بیفتد، اما نمی‌خواهم به این سناریوی منفی فکر کنم.

خبرنگار: اجازه دهید به موضوعی در خاورمیانه برگردیم. شما نقش میانجیگری بین خاورمیانه و اسرائیل را ایفا کرده‌اید. شما برای انتقال گاز طبیعی به سوریه پشتیبانی می کنید. تحولات کنونی بین سوریه و اسرائیل و اقداماتی که بین آن‌ها صورت می‌گیرد تا چه حد پیش خواهد رفت؟ آیا چیزی امیدوارکننده بین این دو کشور وجود دارد؟

رئیس‌جمهور الهام‌علی‌اف: فکر می‌کنم شانس‌هایی برای عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و سوریه وجود دارد. اول، می‌خواهم به نظرات شما درباره گاز طبیعی به سوریه پاسخ دهم. می‌دانید، ما بیش از یک دهه با دولت بشار اسد رابطه‌ای نداشتیم. آنها در مواجهه با ارمنستان با آذربایجان بسیار ناعادلانه رفتار کردند و طرف ارمنستان را گرفتند، که برای ما خیلی عجیب بود. این به این دلیل بود که ما در سال‌های اشغال حمایت قوی از کشورهای مسلمان داشتیم و سازمان همکاری اسلامی همیشه از ما حمایت می‌کرد. آذربایجان کشوری است که اصول همبستگی اسلامی را بسیار ارج می‌نهد. پس همسویی با ارمنستان علیه آذربایجان، همسویی با کشوری که مسجدها را تخریب کرد و خوک و گاو در مسجد نگه داشت، برای ما غیرقابل قبول بود. بنابراین هر دو طرف، تیم بشار اسد و تیم ما، بیش از یک دهه تمام تماس‌ها را قطع کردند.

وقتی دولت جدید در سوریه به قدرت رسید، ما بسیار خوشحال شدیم و قطعاً از آن حمایت کردیم. من در آوریل امسال در ترکیه با احمد الشرع دیدار کردم و او را به بازدید رسمی از آذربایجان دعوت کردم که انجام داد. ما کمک‌های بشردوستانه به سوریه آغاز کردیم. تیم بزرگی به رهبری معاون نخست‌وزیر به سوریه فرستادم تا ببینیم چگونه می‌توانیم کمک کنیم و چه کاری می‌توانیم انجام دهیم. ما فقط صلح را برای این کشور و مردمی که سال‌ها رنج کشیده‌اند می‌خواهیم و می‌خواهیم آنها در صلح زندگی کنند و توسعه ببینند. این آغاز شد و سپس مسئله کمبود برق به ما رسید و شروع کردیم به فکر اینکه چگونه می‌توانیم کمک کنیم.

ما توافقات سه‌جانبه و حتی چهارجانبه بین آذربایجان، سوریه، ترکیه و قطر داشتیم تا به سوریه در زمینه گاز طبیعی برای تبدیل به برق کمک کنیم. مراسم آغاز این روند در دوم اوت برگزار شد. گاز آذربایجان از طریق ترکیه به سوریه می‌آید و دولت قطر نیز به طور سخاوتمندانه بودجه آن را فراهم کرده است. تا کنون، توافق کردیم حدود ۱.۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی به سوریه ارسال شود، اما درخواست‌های آنها بیشتر است. در آینده، می‌توانیم حجم گاز را افزایش دهیم تا کمبودها کاهش یابد.

در همین حال، مذاکراتی بین مقامات اسرائیل و سوریه با میانجیگری ما انجام شده است. ما صلح در اطراف خود می‌خواهیم. ما به عنوان کشوری و مردمی که از تجاوز و جنگ رنج برده‌ایم، می‌دانیم پناهنده بودن یعنی چه، یعنی بی‌خانمانی، یعنی نداشتن گاز، برق، آب یا غذا. ما در واقع سال‌هاست کشوری حامی هستیم. ما به بیش از ۸۰ کشور کمک مالی و بشردوستانه ارائه می‌دهیم. هدف ما فقط کمک بود، رسیدن به عادی‌سازی و ایجاد وضعیتی قابل پیش‌بینی بین اسرائیل و سوریه. اگر حتی کمی کمک کرده‌ایم، خوشحالیم. ما پتانسیل عادی‌سازی را می‌بینیم و این به خاورمیانه صلح و ثبات بیشتری خواهد آورد.

خبرنگار: آنها توافق کردند که این عادی‌سازی روابط در حالی انجام شود که وحدت سوریه رعایت شود؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: بله، قطعاً. آذربایجان به عنوان کشوری که خود از نقض تمامیت ارضی رنج برده، از تمامیت ارضی همه کشورها حمایت می‌کند و موضع ما در این زمینه کاملاً روشن است. و باز هم، در رابطه با بحثی که درباره روابط آذربایجان و روسیه داشتیم، ما از همان روزهای نخست تهاجم روسیه به اوکراین، از تمامیت ارضی اوکراین حمایت کردیم و همچنان از آن حمایت می‌کنیم. البته، وحدت و تمامیت ارضی سوریه شرط شماره یک برای هر نوع رابطه‌ای است، و نه تنها وحدت قانونی و کنترل مرزها، بلکه وحدت فیزیکی نیز مهم است. کشور باید یک سیستم متمرکز داشته باشد یا حداقل سیستمی که به نهادهای سیاسی احترام بگذارد و کار کند. ما قویاً مخالف هر نوع تجزیه‌طلبی هستیم، چه در قره‌باغ، چه در سوریه یا هر جای دیگری در جهان.

خبرنگار: می‌فهمیم که آذربایجان تحت رهبری شما نقش مهمی در این میانجیگری بازی می‌کند. در مورد ترکیه و اسرائیل، میانجیگری شما بین این دو کشور چگونه است؟ می‌دانید که مسئله کردها برای ترکیه یک موضوع مهم است. وضعیت میانجیگری فعلی بین اسرائیل و ترکیه چگونه است؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: خوب، ما تلاش می‌کنیم کمک کنیم وقتی ببینیم شانس عادی‌سازی وجود دارد. در مرحله اول عادی‌سازی روابط بین ترکیه و اسرائیل، نقش آذربایجان توسط هر دو کشور قدردانی شد. می‌دانید، رئیس‌جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ، به ترکیه سفر کرد و ما خوشحال بودیم که دو کشور دارند زمینه‌های مشترک پیدا می‌کنند. در حال حاضر، روابط بین ترکیه و اسرائیل از همیشه تنش‌زا‌تر است. بنابراین، اگر از ما خواسته شود که وارد عمل شویم، این کار را خواهیم کرد. اگر نه، سعی می‌کنیم از طریق دیپلماسی کمتر علنی کمک کنیم تا زمینه‌های مشترک پیدا شود. چون مهم‌ترین چیز امنیت و اطمینان است. ما ارزش امنیت را خیلی خوب می‌دانیم. ما بیش از ۳۰ سال در جنگ بوده‌ایم، در اشکال مختلف جنگ. پس این موضوع کاملاً ذهن ما را مشغول کرده است.

برای من به عنوان رئیس‌جمهور، در طول ۱۷ سالی که در این سمت بوده‌ام تا زمان آزادسازی قره‌باغ، این موضوع شماره یک، شماره دو و شماره ده بود. شب و روز کاملاً ذهنم را به خود مشغول کرده بود. بنابراین، این موضوع قطعاً نه تنها مرا بلکه کل تیم را از انجام بسیاری از کارهای دیگر که می‌توانست سریع‌تر و مؤثرتر انجام شود، منحرف کرده بود. بنابراین هر تهدید احتمالی، حتی تهدید فرضی برخورد فیزیکی، برای مردم، کشورها، اقتصاد، رتبه اعتباری آنها و همه چیز مضر است. ما تلاش می‌کنیم بر اساس تجربه خود حمایت کنیم، چون ما تجربه اشغال شدن را داریم، تجربه کشور پیروز بودن را داریم، تجربه جنگیدن را داریم و حالا تجربه رسیدن به صلح را داریم. می‌دانیم چگونه این کار را انجام دهیم. همچنین رویکرد دیپلماسی متنوع ما اجازه می‌دهد که آذربایجان در مرکز رویدادها باشد، چون امروز کشورهای زیادی نمی‌توانند به طور صادقانه با کسانی که در روابط دشواری هستند صحبت کنند. ما آماده‌ایم این کار را انجام دهیم. امیدواریم که جواب دهد. اما البته نمی‌خواهیم خودمان را به کسی تحمیل کنیم. فقط وقتی از ما خواسته شود، کاری که لازم است انجام می‌دهیم.

خبرنگار: آقای رئیس‌جمهور، دو سوال کوتاه دارم. در حال حاضر در خاورمیانه، نقش بزرگی را آذربایجان ایفا می‌کند و این نقش فقط به گاز طبیعی آذربایجان محدود نمی‌شود. گاز طبیعی آذربایجان به کشورهای اروپایی و شرقی می‌رود. آیا ممکن است گاز طبیعی آذربایجان به برخی کشورهای عربی هم برسد؟ آیا این موضوع به بهبود وضعیت کلی آن منطقه کمک خواهد کرد؟ روابط شما با کشورهای عربی چگونه است؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: در زمینه انرژی، بله، درست می‌گویید. مقصد اصلی گاز طبیعی ما اروپا است. ما به ده کشور اروپایی گاز تأمین می‌کنیم که هشت کشور عضو اتحادیه اروپا هستند. برای این کشورها، گاز آذربایجان نقش مهمی در امنیت انرژی دارد و این نقش همچنان رو به رشد خواهد بود. من قبلاً برنامه‌های خود را برای سال‌های آینده به‌صورت علنی اعلام کرده‌ام. تا سال ۲۰۳۰، ما تضمین کرده‌ایم که ۸ میلیارد متر مکعب اضافی گاز طبیعی، علاوه بر حجم فعلی، تولید کنیم. و سؤال این است که چگونه و در کدام جهت از این ظرفیت استفاده کنیم.

البته ورود به خاورمیانه با منابع طبیعی ما تجربه‌ای تازه است. همان‌طور که قبلاً گفتم، می‌توانیم حجم گاز به سوریه را افزایش دهیم و همچنین از طریق خط لوله گاز عربی یا روش‌های دیگر مانند معاوضه (swap)، به کشورهای دیگر گاز عرضه کنیم. ما همچنین به عنوان یک معامله‌گر بین‌المللی منابع انرژی فعالیت می‌کنیم، نه فقط فروش نفت و گاز خودمان. بنابراین پتانسیل ما بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شود. از این منظر، این یک عامل مهم است.

در مورد روابط با کشورهای خاورمیانه، به‌ویژه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، روابط بسیار خوب، دوستانه و نتیجه‌محور داریم. ما شراکت قوی با این کشورها داریم.

جالب است بدانید که اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران ما در انرژی‌های تجدیدپذیر شرکت‌هایی از امارات متحده عربی و عربستان سعودی هستند. آنها هم‌اکنون سرمایه‌گذاری می‌کنند. و پتانسیل انرژی تجدیدپذیر ما نباید دست‌کم گرفته شود. تا سال ۲۰۳۰، بر اساس قراردادهای امضا شده و سرمایه‌گذاری‌های عمدتاً از امارات، عربستان و چین، برنامه داریم که شش گیگاوات انرژی خورشیدی و بادی تولید کنیم.

همچنین نیروگاه‌های آبی در قره‌باغ فعالانه در حال ساخت هستند؛ تقریباً ۳۰۰ مگاوات تا کنون ایجاد شده است. این بخش مهمی از روابط ما با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است، زیرا ما هم منابع فسیلی داریم و هم به شدت در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر فعالیت می‌کنیم. با هم می‌توانیم پروژه‌های خوبی انجام دهیم. برای مثال، شرکت مهم انرژی ADNOC از امارات سهامدار یکی از بزرگ‌ترین میادین گاز ما در دریای خزر شده است. همزمان، شرکت دولتی ما، SOCAR، سهامدار یکی از پروژه‌های توسعه نفت در امارات شده است. ما اکنون در مرحله فعال کار روی یک پرتفوی گسترده سرمایه‌گذاری هستیم. روابط سیاسی عالی است. بنابراین ما تمرکز خود را روی پروژه‌های سرمایه‌گذاری عملی در حوزه انرژی، و نه فقط انرژی بلکه توریسم، گردشگری و کشاورزی گذاشته‌ایم. پروژه‌های زیادی در دست اجراست. به عنوان مثال، یکی از شرکت‌های پیشرو عربستان سعودی به عنوان شریک ما برای ساخت یک کارخانه شیرین‌سازی آب در ساحل دریای خزر انتخاب شده که فرصت‌های زیادی برای کشاورزی و مردم فراهم می‌کند.

این بخش بزرگی از دستور کار سیاست خارجی ما است — یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی ما — همکاری با کشورهای خلیج فارس می باشد.

خبرنگار: علاوه بر این، آقای رئیس‌جمهور، ما فکر می‌کنیم کشور شما نقش مهمی در فرآیندهای منطقه‌ای ایفا می‌کند. آیا اقدامی از سوی آذربایجان می‌تواند برای ایجاد رابطه خوب بین جوامع سنی و شیعه انجام شود؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: خوب، شما می‌دانید که در جامعه آذربایجان، مسلمانان با همه‌ی مذاهب به عنوان یک خانواده زندگی می‌کنند و هرگز هیچ نوع تقسیم‌بندی بین شاخه‌های مختلف اسلام نبوده است، من فکر می‌کنم بله.

خبرنگار: منظورم اینجا نیست، بلکه به طور کلی است.

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: بله.

خبرنگار: اینکه این را به عنوان یک سکوی ارتباطی و میانجیگری بین آنها قرار دهید.

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: کاملاً درست می‌گویید، اما این بر اساس تجربه ما است. این موضوع فقط شعار و اظهارنظر نیست، چون می‌تواند اظهارنظرهای زیادی وجود داشته باشد، بلکه باید به اصل موضوع و نحوه برخورد با این مسائل در آذربایجان نگاه کرد. برای ما، اساس هویت ملی و قومی است. دوم، شهروندی است، یا شاید شهروندی همراه با هویت قومی در اولویت است. و این مسئله فرقه‌ای برای اکثریت مطلق آذربایجان، اصلاً مسئله‌ای نیست، حتی در رتبه ۱۰۰ هم نیست. آذربایجانی‌ها به عنوان یک گروه قومی، شامل نمایندگان شاخه‌های مختلف اسلام هستند. اما همه ما با قومیت، زبان و دولت خود متحد هستیم. و نه تنها مسلمانان، بلکه نمایندگان سایر ادیان در آذربایجان نیز همین احساس را دارند.

آنچه که در دوره استقلال انجام داده‌ایم، تقویت این روندهای مثبت بوده است. آذربایجان یکی از معدود کشورهایی است که مسلمانان شیعه و سنی همزمان در یک مسجد نماز می‌خوانند. ما آنها را جدا نمی‌کنیم. و معتقدیم بزرگ‌ترین تهدید برای جهان اسلام، تقسیمات فرقه‌ای است. کسانی که چنین تقسیم‌بندی را ترویج می‌کنند، به جهان اسلام بیشترین آسیب را می‌زنند. ما باید متحد باشیم. ما مسلمانیم و این برای ما اولویت شماره یک است. باید کاملاً از هر گونه دخالت خارجی آزاد بمانیم. ما نه تنها از این ارزش‌ها حمایت کرده‌ایم، بلکه مجبور بوده‌ایم ایدئولوژیک خود را در برابر انواع نفوذ و تلاش برای کاشت بذر نفرت در میان مسلمانان محافظت کنیم.

این موضوع در جهان اسلام بسیار ارزشمند است و دیدارهای متعدد من با رهبران دینی برجسته جهان اسلام نشان می‌دهد که در جهان اسلام، چه در حوزه سیاسی و چه در حوزه دینی، نقش ما بسیار مورد تقدیر است. بنابراین، ما نشان می‌دهیم که این ممکن است و داستان موفقیتی را ارائه می‌دهیم و نشان می‌دهیم که صلح، ثبات و آرامش وجود دارد. این چیزی است که مردم نیاز دارند. مردم نیاز دارند در صلح زندگی کنند، فرزندانشان را بزرگ کنند، خوشحال زندگی کنند، کار داشته باشند و نگران نباشند که بمب بر سرشان بیفتد یا کسی بمب در محله‌شان بگذارد.

ما در گفت‌وگوی بین فرهنگی کارهای زیادی انجام می‌دهیم. هر دو سال یکبار کنفرانس‌های بین‌المللی گفت‌وگوی بین فرهنگی برگزار می‌کنیم که در آن به همه این مسائل مهم پرداخته می‌شود — نه تنها مسائل مهم برای مسلمانان، بلکه برای همه ادیان. از این منظر، نقش ما عمدتاً بر پایه آنچه در اینجا انجام داده‌ایم است و اینگونه می‌توان در سایر مناطق نیز عمل کرد. من فکر می‌کنم اکنون در محافل سیاسی اکثریت مطلق کشورهای مسلمان — و من تماس‌های زیادی با رؤسا دارم — این درک وجود دارد که مسلمانان باید متحد باشند و تقسیمات فرقه‌ای تهدیدی برای وحدت ما است.

خبرنگار: پس، شما از دیدگاه کشورهای خلیج مبنی بر «صلح برای رفاه» حمایت می‌کنید.

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: درست است.

خبرنگار: آقای رئیس‌جمهور، شما با رئیس‌جمهور ترامپ دیدار داشتید. من او را چهره‌ای استثنایی در میان رؤسای جمهور آمریکا می‌دانم. در این دیدار چه چیزی بیش از همه شما را تحت تأثیر قرار داد؟ آیا واقعاً قصد دارید او را برای جایزه صلح نوبل نامزد کنید؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: بله، درست است. همراه با همکار ارمنی‌ام، ما رئیس‌جمهور ترامپ را برای جایزه صلح نوبل نامزد کردیم. او واقعاً شایسته آن است. همان‌طور که چند ماه پیش در واشنگتن گفته‌ام، او در آفریقا، آسیا و قفقاز جنوبی معجزه‌ای انجام داد. این شخصیت اوست، این طبیعت اوست. او می‌خواهد صلح برقرار شود. او فردی کاملاً متفاوت از تصویر سنتی رهبران غربی است. بسیار دوستانه است و بسیار بخشنده. او خیلی بخشنده بود که همه هدیه‌هایش را داد، حتی بیشتر از آنچه برنامه‌ریزی شده بود. او واقعاً فردی است که باید به او احترام گذاشت. این اولین دیدار من با او بود، اما نظر من نسبت به او به عنوان یک سیاستمدار همیشه مثبت بود. حتی در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش، اگرچه در آن زمان فرصتی برای ملاقات نداشتیم، مخصوصاً وقتی که با تقلب انتخاباتی نمایندگان دولت عمیق از انتخاب شدن محروم شد. آنها پیروزی او را دزدیدند. و چیزی که او درباره پایان دادن به رأی‌گیری پستی می‌گوید، کاملاً درست است. چون دولت‌های آمریکا همیشه دوست دارند به تمام جهان درس بدهند که چگونه زندگی کنند، چگونه دموکراسی بسازند، همه ما این را می‌دانیم، چگونه انتخابات را اداره کنند، اما خودشان بزرگ‌ترین تقلب انتخاباتی را علیه رئیس‌جمهور ترامپ انجام دادند و او را از پیروزی محروم کردند. در آن دوران که رئیس‌جمهور نبود، رفتار بسیار شایسته‌ای داشت. شجاعت و عزت نفس بالایی نشان داد و برای بازگشت به آمریکا، با تمام این قورباغه‌ها در باتلاق، مثل USAID، رادیو آزادی، اخبار جعلی، مثل واشنگتن پست، نیویورک تایمز، وال استریت ژورنال، نیوزویک، همه علیه او بودند. همه آنها او را مانند من شیطان‌نمایی می‌کردند، مثلاً شاید نه به همان سطح، اما به همان شیوه، شایعاتی را پخش می‌کردند.

خبرنگار: این اتفاق در دوره بایدن افتاد…

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: بله…

خبرنگار: آنها اصرار داشتند که بخش ۹۰۷ حفظ شود…

رئیس‌جمهور الهام‌علی‌اف: بایدن دوباره بخش ۹۰۷ را اعمال کرد. بخش ۹۰۷ در سال ۲۰۰۱ برداشته شده بود. چرا؟ چون آنها به ما در افغانستان نیاز داشتند. به فضای هوایی ما، به دریای ما و به راه‌آهن ما نیاز داشتند. ما حمایت بسیار مهمی به لجستیک و حمل‌ونقل آمریکا دادیم. پس به محض اینکه بایدن از افغانستان فرار کرد، دوباره تحریم‌ها را بر ما اعمال کردند. پس می‌توانید اینقدر ناسپاس باشید؟ ما درباره شما چه فکر کنیم؟ ما تمام روابط‌مان را با آنها قطع کردیم. با دولت بایدن روابط صفر بود. این یک فاجعه بود. پس ترامپ کاملاً متفاوت است. او فردی است که مطمئنم نه تنها آمریکا را دوباره بزرگ خواهد کرد، بلکه آمریکا را دوباره قابل احترام خواهد کرد، همانطور که قبلاً در زمانی که آمریکا نماد رفاه، آزادی و توسعه بود، اینگونه بودیم. او این کار را خواهد کرد. مطمئنم اگر بتواند در شش ماه صلح را به این همه مکان بیاورد، این کار را خواهد کرد. اما مقاومت قوی‌ای وجود دارد؛ سیستم علیه اوست. و همچنین چیزی که می‌خواهم تأکید کنم، مخصوصاً چیزی که مرا تحت تأثیر قرار داد، رفتار او در هنگام تلاش ترور بود. این قابل بازی کردن نیست — هیچ نویسنده سخنرانی و هیچ مشاور سیاسی نمی‌تواند این را بسازد. این واکنش واقعی یک انسان است. او مرد شجاع و رهبر بزرگی است، و من واقعاً افتخار می‌کنم که او مرا دوست خود می‌داند.

خبرنگار: آقای رئیس‌جمهور، برای جمع‌بندی، آذربایجان نقش مهمی در میان کشورهای ترک‌زبان ایفا می‌کند. شما این نقش را چگونه می‌بینید؟ چشم‌اندازتان برای نقش آذربایجان در منطقه و همسایگی در آینده چیست؟

رئیس‌جمهور الهام علی‌اف: سازمان کشورهای ترک‌زبان پتانسیل بسیار بالایی دارد. آذربایجان همیشه در تقویت این نهاد صادق و جدی بوده است. این سازمان ابتدا به صورت گروه مشورتی شروع شد، اما حالا تبدیل شده است. روابط نزدیک ما با ترکیه اکنون با اعلامیه ائتلافی که در سال ۲۰۲۱ در شهر شوشا با رئیس‌جمهور اردوغان امضا کردیم، تحکیم یافته که ما را متحدان سیاسی و نظامی می‌کند. این ائتلاف نه تنها برای دو کشور ما، بلکه برای دنیای ترک‌زبانان اهمیت زیادی دارد. سال گذشته نیز توافقنامه‌های مشابهی با ازبکستان و دیگر اعضای سازمان کشورهای ترک‌زبان امضا کردیم و شراکت‌های راهبردی ایجاد کردیم.

ما به ریشه‌های مشترک‌مان، یعنی قوم ترک، پیوند خورده‌ایم که این سازمان را منحصر به فرد می‌کند. هرچند که مردمی متفاوت هستیم، اما میراث مشترک و جمعیت رو به رشد ما، به‌ویژه همراه با توسعه اقتصادی، یک مزیت بزرگ است. کشورهای ما منابع طبیعی زیادی دارند و ترکیه یکی از قدرت‌های نظامی جهانی است، با دومین ارتش بزرگ ناتو بعد از آمریکا. ارتش آذربایجان نیز خود را در میدان نبرد ثابت کرده است، نه فقط در رژه‌ها.

در زمینه ارتباطات و کریدورها، نمی‌شود از منطقه ما عبور نکرد؛ باید از سرزمین‌ها و زیرساخت‌های ما استفاده کرد. همه اعضا دارای ثبات سیاسی و روابط دوستانه با یکدیگر هستند که این سازمان را واقعاً منحصر به فرد می‌کند. ما باید این سازمان را با پروژه‌های مشخص، سرمایه‌گذاری، انرژی، حمل‌ونقل و فرهنگ تقویت کنیم.

در آینده، من این سازمان را به عنوان یک بازیگر جهانی مهم می‌بینم. هدف ما تبدیل آن به یک بازیگر بین‌المللی است که نه تنها به مسائل داخلی بپردازد بلکه نقش تثبیت‌کننده و مثبتی در عرصه جهانی ایفا کند؛ فرصت‌هایی برای همسایگان ایجاد کند و نشان دهد که در چنین جغرافیای وسیعی می‌توان وحدتی قوی ساخت که تهدیدی برای هیچ کس نیست بلکه فرصتی بزرگ برای همه است.

منبع: سایت رسمی ریاست جمهوری آذربایجان؛ برگردان برای اخبارروز: نوید اخگر