ترکیه نگران تهدید اسرائیل پس از حمله به قطر

حمله هوایی اسرائیل به نشست مقامات حماس در قطر، موجی از نگرانی فزاینده در سراسر ترکیه ایجاد کرده است مبنی بر اینکه این کشور می‌تواند هدف بعدی باشد. سخنگوی وزارت دفاع ترکیه، دریادار ذکی آکتورک، روز پنجشنبه در آنکارا هشدار داد که اسرائیل «همان‌گونه که در قطر عمل کرد، حملات بی‌پروا و گسترده‌تری را ادامه خواهد داد و کل منطقه، از جمله کشور خود را، به سوی فاجعه خواهد کشاند.»

اسرائیل و ترکیه زمانی شریکان منطقه‌ای قدرتمندی بودند، اما روابط میان دو کشور از اواخر دهه ۲۰۰۰ دچار تنش شد و با جنگ غزه که پس از حمله حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به جنوب اسرائیل آغاز شد، به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. همچنین پس از سقوط دولت بشار اسد در سال گذشته، رقابت برای نفوذ در سوریه نیز بر تنش‌ها افزوده است.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، سال‌هاست که از آرمان فلسطین و گروه شبه‌نظامی حماس حمایت کرده است. او از زمان آغاز جنگ غزه، بارها اسرائیل و به‌ویژه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، را با لحن تند مورد انتقاد قرار داده، اسرائیل را به نسل‌کشی متهم کرده و نتانیاهو را با آدولف هیتلر، رهبر نازی‌ها، مقایسه کرده است.

مقامات حماس به طور منظم به ترکیه سفر می‌کنند و برخی از آنان در این کشور اقامت گزیده‌اند. اسرائیل پیش‌تر ترکیه را متهم کرده بود که به حماس اجازه می‌دهد از خاک آن برای برنامه‌ریزی حملات، جذب نیرو و جمع‌آوری منابع مالی استفاده کند.

اردوغان رابطه نزدیکی با رهبران قطر دارد و ترکیه روابط نظامی و تجاری مستحکمی با این امیرنشین حفظ کرده است. او قرار است این آخر هفته برای شرکت در نشست سران عرب و مسلمان به قطر سفر کند.

پس از حملات اسرائیل به خاک ایران، سوریه، یمن و اکنون قطر، طبیعی است که آنکارا نسبت به توانایی اسرائیل در استفاده آزادانه از حریم هوایی کشورهای همسایه نگران باشد.

سرحت سها چوبوکچو اوغلو، مدیر برنامه ترکیه در اندیشکده «Trends Research and Advisory»، گفت: «توانایی اسرائیل در انجام حملات با نوعی مصونیت آشکار، که اغلب با دور زدن پدافند هوایی منطقه و نادیده گرفتن هنجارهای بین‌المللی صورت می‌گیرد، سابقه‌ای ایجاد کرده که عمیقاً آنکارا را نگران کرده است.»

او افزود: «ترکیه این حملات را بخشی از یک راهبرد گسترده‌تر اسرائیل برای ایجاد یک منطقه حائل تکه‌تکه از دولت‌های ضعیف یا مهار شده در اطراف خود می‌بیند.»

برتری نظامی ترکیه

اسرائیل با حمله به قطر ــ متحد نزدیک آمریکا که در مذاکرات آتش‌بس غزه نقش میانجی ایفا کرده بود ــ خط قرمزی را شکست که پیش‌تر غیرقابل تصور به نظر می‌رسید و این پرسش را مطرح کرد که تا کجا حاضر است برای تعقیب اهداف خود علیه حماس پیش برود.

ترکیه به دلیل عضویت در ناتو، ظاهراً از سطح بالاتری از حمایت در برابر حمله احتمالی اسرائیل برخوردار است؛ حمایتی که از پیوندهای نزدیک قطر با ایالات متحده نیز فراتر می‌رود.

ترکیه همچنین از نظر توان نظامی برتری قابل توجهی نسبت به قطر دارد. نیروهای مسلح ترکیه از نظر شمار نفرات، پس از آمریکا بزرگ‌ترین ارتش در میان کشورهای ناتو هستند و این کشور دارای صنایع دفاعی پیشرفته‌ای است.

با افزایش تنش‌ها، ترکیه دفاع خود را تقویت کرده است. هم‌زمان با حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن، اردوغان افزایش تولید موشک را اعلام کرد. او ماه گذشته به طور رسمی از سامانه یکپارچه پدافند هوایی «گنبد فولادی» ترکیه رونمایی کرد، و پروژه‌هایی همچون جنگنده نسل پنجم «قاآن» نیز با سرعت بیشتری دنبال می‌شوند.

اوزگور اونلو‌هیسارچیکلی، رئیس دفتر بنیاد مارشال آلمان در آنکارا، گفت: حمله هوایی اسرائیل به خاک یک عضو ناتو «بسیار بعید» است، اما احتمال انجام حملات کوچک‌تر با بمب یا سلاح گرم علیه اهداف احتمالی حماس در ترکیه توسط عوامل اسرائیلی می‌تواند وجود داشته باشد.

در همین حال، چوبوکچو اوغلو گفت که حمله به قطر می‌تواند موجب شود آنکارا حمایت خود از حماس را محکم‌تر کند.

او افزود: «این موضوع نگرانی‌های ترکیه را تشدید می‌کند که اسرائیل ممکن است در نهایت چنین عملیات‌هایی را به خاک ترکیه نیز گسترش دهد. دولت ترکیه بر این باور است که اگر اکنون حماس را رها کند، نفوذ منطقه‌ای خود را تضعیف کرده است، در حالی که با ایستادگی، نقش خود را به عنوان مدافع آرمان فلسطینی‌ها در برابر تجاوز اسرائیل تقویت می‌کند.»

احتمال گسترش تنش‌ها به سوریه

در حالی که توجه‌ها بر جنگ غزه و روابط ترکیه با حماس متمرکز شده است، اونلو‌هیسارچیکلی هشدار داد که خطر بزرگ‌تر ممکن است در سوریه باشد، جایی که او اسرائیل و ترکیه را «در مسیر برخورد» توصیف کرد.

او گفت: «اینکه تصور کنیم هدف گرفتن نیروهای ترکیه یا متحدان و نیروهای نیابتی آنکارا در سوریه فراتر از حد مجاز خواهد بود، خوش‌خیالی است.»

از زمان برکناری بشار اسد توسط مخالفان در دسامبر گذشته، تنش‌های رو به افزایش میان ترکیه و اسرائیل در سوریه آشکارتر شده است. آنکارا از دولت موقت جدید حمایت کرده و تلاش کرده نفوذ خود را، از جمله در حوزه نظامی، گسترش دهد.

اسرائیل با سوءظن به دولت جدید می‌نگرد. این کشور منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل در جنوب سوریه را به کنترل خود درآورده، صدها حمله هوایی به تأسیسات نظامی سوریه انجام داده و خود را به عنوان حامی اقلیت مذهبی دروزی در برابر مقامات عمدتاً سنی‌مذهب دمشق معرفی کرده است.

تنش‌ها همچنین می‌تواند به شرق مدیترانه گسترش یابد، جایی که اسرائیل ممکن است با نزدیکی بیشتر به یونان و قبرس یونانی‌نشین، چالش تازه‌ای علیه حضور نظامی ترکیه در قبرس شمالی ایجاد کند.

ترکیب بازدارندگی و دیپلماسی توسط ترکیه

به نظر می‌رسد ترکیه در سوریه راهبردی ترکیبی از بازدارندگی نظامی و دیپلماسی را دنبال می‌کند تا تنش‌ها را کاهش دهد و از درگیری مستقیم با اسرائیل پرهیز کند.

مقام‌های ترکیه و اسرائیل در ماه آوریل گفت‌وگوهایی برای ایجاد یک «سازوکار کاهش تنش» در سوریه برگزار کردند. این اقدام پس از حملات اسرائیل به یک پایگاه هوایی سوریه صورت گرفت که گفته می‌شد ترکیه قصد استفاده از آن را داشته است. نتانیاهو در آن زمان گفته بود پایگاه‌های ترکیه در سوریه «خطری برای اسرائیل» خواهند بود.

ماه گذشته، آنکارا و دمشق توافقی امضا کردند که بر اساس آن، ترکیه آموزش و مشاوره نظامی به نیروهای مسلح سوریه ارائه خواهد داد.

اردوغان همچنین ممکن است امیدوار باشد واشنگتن در برابر هرگونه تهاجم نظامی اسرائیل موضع سخت‌گیرانه‌ای اتخاذ کند.

در حالی که نتانیاهو در مواجهه با ترکیه به دنبال حمایت رئیس‌جمهوری آمریکا، دونالد ترامپ، بود، ترامپ در عوض از اردوغان برای «به دست گرفتن کنترل سوریه» تمجید کرد و از نتانیاهو خواست در تعامل با ترکیه «منطقی» باشد.

اما همان‌گونه که حمله به قطر نشان داد، داشتن روابط قوی با واشنگتن لزوماً مانع از اقدامات اسرائیل نمی‌شود.

اونلو‌ هیسار چیکلی گفت: «حمله به قطر نشان داد که هیچ حد و مرزی برای آنچه دولت اسرائیل می‌تواند انجام دهد وجود ندارد.»

اندرو ویلکس و ابی سوئل
آسوشیتدپرس / ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۵