درس‌های «پرونده روسالیا»؛ فشار فزاینده بر هنرمندان برای موضع‌گیری درباره جنگ غزه

یک پیام اینستاگرامی، «روسالیا» خواننده مشهور اسپانیایی را به مرکز بحثی داغ کشاند: آیا هنرمندان باید در برابر حمله اسرائیل به غزه موضع بگیرند یا سکوت کنند؟ از آغاز این جنگ که از اکتبر ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ هزار فلسطینی را به کام مرگ کشانده، فشار بر چهره‌های فرهنگی و هنری با نفوذ برای محکومیت این حملات، به‌ویژه پس از انتشار تصاویر تکان‌دهنده از مرگ کودکان بر اثر قحطی برنامه‌ریزی‌شده توسط دولت نتانیاهو، به‌طور مداوم افزایش یافته است.

ماجرا زمانی آغاز شد که «میگل آدروور» طراح مد، ایمیلی به استایلیست روسالیا منتشر کرد و اعلام داشت به دلیل سکوت او درباره غزه حاضر به طراحی لباس برایش نیست. چند روز بعد روسالیا در اینستاگرام خود – با بیش از ۲۶ میلیون دنبال‌کننده – واکنش نشان داد: «نمی‌بینم که شرمسار کردن یکدیگر بهترین راه برای ادامه مبارزه برای آزادی فلسطین باشد. دیدن کشته‌شدن بی‌گناهان هر روز و سکوت کسانی که باید جلویش را بگیرند، وحشتناک است.»

این تبادل پیام جرقه گفت‌وگویی گسترده‌تر شد که فراتر از جنجال‌های زودگذر فضای مجازی رفت. کارشناسان ارتباطات مانند «آنتونی گوتیرس-روبی» معتقدند هنرمندان – به‌ویژه موسیقی‌دانان – در جامعه نقش محوری دارند و اظهار نظرشان بر رابطه میان هنرمند، طرفداران و بازارهای فرهنگی اثر عمیق می‌گذارد. «آنتونیو کوآرترو» استاد دانشگاه مالاگا می‌گوید جوانان امروز مرجع فکری خود را در میان چهره‌های فرهنگی می‌یابند، زیرا ارتباطشان با رسانه‌های جریان اصلی و روشنفکران سنتی کاهش یافته است. به گفته «فرانکی پیزا» تحلیلگر فرهنگی، هر چهره عمومی امروز یک «بردار ایدئولوژیک» تلقی می‌شود و بی‌طرفی، که زمانی گزینه‌ای معتبر بود، حالا به «افسانه‌ای رو به انقراض» تبدیل شده است.

واکنش‌های صریح هنرمندان

در اروپا و به‌تدریج در آمریکا، شمار هنرمندانی که علیه حملات اسرائیل موضع می‌گیرند رو به افزایش است: از سخنرانی در کنسرت‌ها و انتشار بیانیه‌ها، تا امضای طومارها و حتی وارد کردن این پیام‌ها در آثارشان. «مانوئل کاراسکو» در کنسرتی در تنریفه ترانه‌ای اجرا کرد که خطاب به سیاستمداران می‌گفت: «برای پایان دادن به گریه کودکان فلسطینی چه چیز دیگری لازم است؟»

رقصنده و طراح حرکات «ناچو دوآتو» نیز در موضع‌گیری‌های صریح خود این جنگ را «نسل‌کشی» نامید و از هنرمندانی چون روسالیا به‌دلیل سکوتشان انتقاد کرد. وی یادآور شد که او در گذشته در مسائل اجتماعی چون دفاع از حقوق دگرباشان و امدادرسانی در بلایای طبیعی فعال بوده است.

در میان خوانندگان اسپانیایی، «بد گیال» نیز در جشنواره «آرنال ساوند» حمایت خود را از مردم فلسطین اعلام کرد. این جشنواره پس از اعتراضات و خروج گروه‌هایی چون «لا فومیگا» – به دلیل مالکیت شرکت برگزارکننده توسط صندوق سرمایه‌گذاری طرفدار اسرائیل KKR – آغاز شد.

سایر جشنواره‌ها هم با تحریم هنرمندان روبه‌رو شدند؛ از «سُنار» در بارسلونا تا «فستیوال بنیکاسیم» که چهره‌هایی مانند «رسیدنته» و «خودلینه» کناره‌گیری کردند. گروه کاتالانی «لا الیته» نیز با کناره‌گیری خود گفت: «یک نسل‌کشی است و ما به حقوق بشر باور داریم.»

فشار بر سکوت‌کنندگان

این فشار تنها متوجه روسالیا نیست. گوتیرس-روبی می‌گوید در شرایطی که جنگ و قحطی با تصاویر کودکان همراه است، «بی‌طرفی برای اکثریت افکار عمومی غیرقابل تحمل» می‌شود. حتی هنرمندانی که در جشنواره‌هایی چون سُنار ماندند، مانند «آلیز»، از کاهش دنبال‌کننده و فشارهای اجتماعی سخن می‌گویند.

گروه «لا هابیتاسیون روخا» که تصمیم گرفت در FIB بماند اما پیام ضدجنگ بدهد، تأکید کرد این تصمیم آسان نبود و برای اثربخشی بیشتر، تحریم باید جمعی و هدفمند باشد. به گفته آنان، بسیاری از هنرمندان به دلیل ترس از «لغو شدن» هیچ موضعی نمی‌گیرند.

سنت فرهنگی اعتراض

فرهنگ اعتراضی در هنر اسپانیا سابقه‌ای طولانی دارد. از آغاز جنگ، بیش از هزار هنرمند اسپانیایی خواستار توقف مبادله سلاح با اسرائیل شده‌اند و در تجمعی در «تئاترو دل بارریو» مادرید، نخست‌وزیر را به «همدستی فعال با نسل‌کشی» متهم کردند. بازیگر «کارلوس باردِم» نیز تأکید کرد: «هر که سکوت کند، شریک جرم است.»

گروه «هنرمندان برای فلسطین» متشکل از فعالان تئاتر، سینما، موسیقی و هنرهای تجسمی، در دو ماه گذشته کارزارهای اطلاع‌رسانی و جمع‌آوری کمک برای خانواده‌های غزه را به راه انداخته است.

هالیوود و تغییر رویکرد

در ماه ژوئن، با اوج گرفتن گزارش‌ها و تصاویر قحطی در غزه، بخشی از سکوت هالیوود شکسته شد. پیش‌تر، ۳۰۰ فعال فرهنگی در جشنواره کن هشدار داده بودند که «در برابر نسل‌کشی در غزه نمی‌توان ساکت ماند». «خاویر باردِم» این موضع‌گیری را در مصاحبه‌های جهانی خود ادامه داد و از رنج روزانه مردم غزه سخن گفت.

در آمریکا، بازیگرانی چون «بلا حدید»، «مارک رافالو»، «سوزان ساراندون» و «ملیسا باررا» علناً از فلسطین دفاع کردند؛ هرچند برخی با هزینه‌های شغلی و شخصی سنگین مواجه شدند. «ملیسا باررا» پس از اظهارنظرهایش از پروژه «جیغ ۷» کنار گذاشته شد، در حالی که «جنا اورتگا» همبازی او نیز با مواضع مشابه، از ادامه همکاری منصرف شد.

در بریتانیا، «هنرمندان برای فلسطین؛ انگلستان» شامل چهره‌هایی چون «تیلدا سوئینتن»، «برایان اینو» و «راجر واترز» علیه سانسور مستند «غزه: چگونه در منطقه جنگی زنده بمانیم» توسط بی‌بی‌سی اعتراض کردند.

مرز باریک میان شهرت، سیاست و مسئولیت

فرانکی پیزا در جمع‌بندی می‌گوید: «تصویر یک هنرمند درهم‌تنیده با حامیان مالی، نهادها و مخاطبان متنوع است. هر حرکت هزینه اعتباری دارد. اما سکوت هم بی‌هزینه نیست.»

منبع: ال پایس؛ برگردان و تنظیم: لیلا افتخاری