سناریوهای احتمالی در صورت خروج آمریکا از خاورمیانه ولید فارس

در پی حملات مکرر شبه‌نظامیان حشدالشعبی عراق علیه مواضع و پایگاه‌های آمریکایی در منطقه، پاسخ نیروهای ائتلاف به حملات شبه‌نظامیان نیابتی ایران، خسارات قابل‌ توجهی به آن‌ها وارد کرد. این گروه‌های شبه‌نظامی نیز متعاقبا از بسیج همه‌جانبه در دو سوی مرز عراق و سوریه به‌هدف شکست آمریکایی‌ها و بیرون‌راندن آنها از دو کشور خبر دادند. اگرچه در طول سال‌های اخیر، حوادث مشابه بسیاری در عراق رخ داده و نیروهای آمریکایی بارها با تهدید مواجه شده و زیر فشار گروه‌های شبه‌نظامی نیابتی ایران قرار گرفتند، معادلات سیاسی هیچگاه تا سرحد درخواست دولت عراق برای خروج نهایی نیروهای آمریکایی از این کشور یا اخراج آن‌ها از سراسر کشورهای «هلال حاصل‌خیز» نرسیده بود.

ظواهر امر اما گویای آن است که موضع راهبردی ایران، بنا به‌دلایلی دستخوش تغییر شده است.

اگر چنین باشد، آیا جنگی علیه نیروهای ائتلاف درخواهد گرفت؟ آیا دولت عراق قصد دارد کاملا به اردوگاه ایران بپیوندند؟ به عنوان یک سوال فرضی، در صورت خروج نیروهای آمریکایی از هلال حاصل‌خیز، چه اتفاقی در منطقه رخ خواهد داد؟

تصمیم بغداد

دولت‌های عراق در سال‌های اخیر و حتی در زمان دولت نوری مالکی، چهره نزدیک به تهران، بارها تهدید کردند که از واشینگتن خواهند خواست تا نیروهایش را از عراق خارج کند. رژیم بشار اسد نیز از نخستین روز حضور نیروهای ائتلاف در خاک سوریه، مخالفت خود را با حضور این نیروها برای حمایت از شبه‌نظامیان «نیروهای دموکراتیک سوریه» اعلام کرد ولی تهاجم «داعش» و گسترش نفوذ آن تا نزدیکی بغداد و دمشق، متحدان تهران را به وحشت انداخت و باعث شد با مداخله آمریکا برای «نابودی داعشی‌ها» موافقت کنند.

سیاست واشینگتن اما در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ تغییر کرد و رویارویی با شبه‌نظامیان نیابتی ایران آغاز شد. در نتیجه، مطالبات مربوط به عقب‌نشینی آمریکا از عراق، کاهش یافت و تا زمان روی‌ کار‌ آمدن جو بایدن و بازگشت سیاست تفاهم با تهران در سال 2021، از عقب‌نشینی آمریکا سخنی به میان نیامد.

به دنبال از سرگیری مذاکرات میان واشینگتن و تهران و آزادسازی میلیاردها دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، اوضاع ایجاب می‌کرد که گروه‌های شبه‌نظامی به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه حمله نکنند و منتظر دستیابی به یک راه‌حل همه‌جانبه بمانند تا بر اساس آن، آمریکا از منطقه عقب‌نشینی کند. این معادله به نفع دولت‌های متوالی عراق بود که از یک سو خواهان استفاده از کمک‌های کلان آمریکا بودند و از سوی دیگر نمی‌خواستند با شبه‌نظامیان حشدالشعبی درگیر شوند.

این معادله ناپایدار که بارها به دلیل حملات شبه‌نظامیان، پاسخ‌های آمریکا و مخالفت‌های نمایندگان مجلس عراق، با «ناکامی‌های تحت کنترل» مواجه شده، به‌مدد توافق‌های میان دو طرف به‌منظور پایان دادن به درگیری برای بازگشت وضعیت عادی، سال‌ها پابرجا ماند.

از سوی دیگر رخدادهای اخیر، به‌ویژه از هفتم اکتبر گذشته و تشدید حملات شبه‌نظامیان وابسته به ایران علیه اسرائيل، اولویت‌های تهران را در حوزه منطقه «هلال حاصل‌خیز»، تغییر داد.

به نظر می‌رسد رژیم تهران به جای درگیری‌های محدود با نیروهای ائتلاف در شرق و شمال عراق و کنترل تحرکات آن‌ها، تصمیم به اخراج نیروهای آمریکایی گرفته و از دولت عراق خواسته است از دو گزینه پیوستن به «جمهوری خمینی» یا هم‌پیمانی با آمریکا، یکی را انتخاب کند. به همین دلیل، محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، اعلام کرد که رسما از واشینگتن خواسته مذاکرات برای خروج نهایی از این کشور را آغاز کند.

در اینجا سه پرسش مطرح می‌شود که پاسخ به آن‌ها دشوار است: دولت آمریکا در واکنش به «موضوع عقب‌نشینی» چه تصمیمی خواهد گرفت؟ بغداد تا چه اندازه نیروهای آمریکایی را برای خروج از عراق تحت فشار خواهد گذاشت؟ ایران در تهاجم برنامه‌ریزی‌شده‌اش به مناطق هلال حاصل‌خیز تا کجا پیش خواهد رفت؟

در حال حاضر، نمی‌توان به این پرسش‌ها پاسخ داد، اما سرنوشت این موضوع در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آینده مشخص خواهد شد.

سناریوهای احتمالی

تحلیلگران سناریوهای ژئوپلیتیک در نهادهای تصمیم‌گیری در واشینگتن و غرب، توجه خود را به سناریوهای احتمالی پس از خروج آمریکا از منطقه در صورت تحقق عملی آن، معطوف کرده‌اند زیرا آمریکا وارد سال انتخابات شده و سیاست خارجی آن به بخشی دینامیک از سیاست داخلی تبدیل شده است. بدین ترتیب با توجه به نزدیک‌شدن زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، احتمال عقب‌نشینی از منطقه با احتمال مقابله با شبه‌نظامیان، دو احتمال هم‌ارز و برابر هستند.

اگر جناح انزواطلب، فشار شدیدی بر نامزدها وارد کند، دولت آمریکا چه‌بسا دست به عقب‌نشینی بزند، اما اگر مخالفت‌ها با رژیم ایران افزایش یابد و نهادهای تصمیم‌گیری تحت فشار قرار گیرند، واشینگتن ممکن است به قاطعیت و سختگیری روی آورده و ایران را از ادامه رفتار کنونی خود در منطقه بازدارد.

تا این لحظه رویکرد غالب، قابل تشخیص نیست اما تحلیل‌های راهبردی دفاعی و اطلاعاتی به سناریوهای احتمالی مخاطره‌آمیزی اشاره دارند که عقب‌نشینی ایالات متحده ناشی از فشار ایران را شامل می‌شود. تصور این موضوع دشوار است و بلافاصله پرسش‌هایی در مورد نتایج ژئوپلتیک فاجعه‌آمیز نحوه اجرای چنین عقب‌نشینی را پیش می‌کشد که با عقب‌نشینی دراماتیک از افغانستان در تابستان 20121 مشابه خواهد بود. متحمل‌ترین سناریوها را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

در صورت عقب‌نشینی آمریکا از منطقه هلال حاصل‌خیز، مسیر گسترش نفوذ پروژه «امپراتوری خمینی» در منطقه هموارتر خواهد شد. جزئیات این سناریو را در نوشتارهای آینده مورد کنکاش قرار خواهیم داد.

منبع: «ایندیپندنت عربی»

ترجمه:‌ العربیه فارسی