نابینایان و میزبانی اجتماعی از گردشگران زهرا راجی

میزبانی اجتماعی را می‌توان یکی از روش‌های مدیریت گردشگری به شمار آورد که در آن با احتراز از نگاه‌های بالا به پائین در مدیریت گردشگری، جامعۀ محلی قادر به ایفای نقش‌های مهم و مؤثری در پیشبرد سیاست‌های گردشگری و مدیریت گردشگری می‌شوند. این سیاق از مدیریت به دلیل اثرگذاری بر توسعۀ پایدار و متوازن گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است. با این وجود باید توجه داشت که پیاده‌سازی این سیاق از مدیریت گردشگری، نیازمند در دست داشتن طرحی جامع و طی مراحلی ضروری است. بدین ترتیب در نوشتار حاضر تلاش شده است ضمن شرح اهمیت میزبانی اجتماعی به ارائۀ توضیحاتی مختصر در باب مراحل ضروری و الزامات پیاده‌سازی میزبانی اجتماعی با تمرکز بر نابینایان پرداخته شود.

میزبانی اجتماعی را می‌توان الگویی از مدیریت گردشگری دانست که در آن جامعۀ محلی به طور مستقیم در فعالیت‌های گردشگری از ایده‌پردازی و سیاستگذاری تا اجرا و نظارت مشارکتی حقیقی دارند و به مثابۀ میزبانان رسمی گردشگران ایفای نقش می‌کنند. میزبانی اجتماعی برآمده از رویکرد توسعۀ مشارکتی است که در آن از القای نسخ تجویز شده از بالا به پائین دوری می‌شود و هویت محلی، ابزار اصلی توسعۀ پایدار به شمار می‌رود. در این رویکردی مفاهیمی چون تمرکز‌زدایی^[۱]، خودگردانی، توانمندسازی، توسعۀ محلی، توسعۀ انسان‌محور و خودکفایی نهفته است. بنا بر شواهد موجود این سیاق از مدیریت گردشگری ( میزبانی اجتماعی) می‌تواند به توسعۀ متوازن و پایدار گردشگری در مقصد منجر شود. نمونه‌های موفقی از این الگوی مدیریت گردشگری را می‌توان  در روستای مای‌سونگ تایلند، کنیا، بندر ترکمن، خوزستان و…. مشاهده کرد. میزبانی اجتماعی جلوه‌ای از الگوهای مدیریت مشارکتی در گردشگری است که اثربخشی آن بر تحقق توسعۀ پایدار گردشگری به اثبات رسیده است. تقویت ارتباطات فرهنگی، پایداری اقتصادی، ارتقاء تصویر از مقصد، انتفاع برابر از مواهب گردشگری از دیگر مزایای پیروی از الگوی میزبانی اجتماعی به شمار می‌رود.  به طور کلی پیام آشکار طرح‌های توسعۀ مشارکتی گردشگری و میزبانی اجتماعی با محوریت مشارکت افراد دارای معلولیت از جمله روشندلان این بوده است که مشارکت این گروه، گردشگری را به شکلی متوازن و مطلوب بسط می‌دهد.

جایگاه خلاقیت و ابتکارات در میزبانی اجتماعی

میزبانی اجتماعی سیاقی منعطف از مدیریت گردشگری است که اساساً با استفاده از ابتکارات و خلاقیت‌های موثر امکان مشارکت مردمی در حوزۀ گردشگری را فرونی می‌بخشد. به عبارت دیگر باید گفت میزبانی اجتماعی فرصت به سزایی را برای ابتکارات و خلاقیت‌ها به ارمغان می‌آورد. به طور کلی این سیاق از مدیریت گردشگری به نحوی تنگاتنگ با گردشگری خلاقانه در ارتباط است و هر ایدۀ خلاقانه‌ و مبتکرانه‌ای که بتواند مشارکت حقیقی گروه هدف را در حوزۀ گردشگری محقق کند یا آن را تسهیل کند، می‌تواند در این سیاق از مدیریت گردشگری جایگاهی داشته باشد. به طور مشخص می‌توان گفت بهره‌گیری از روشندلان به عنوان راهبران و تسهیلگران تورهای خلاقانه و تجربه‌محور چون سفالگری، یادگیری خط بریل، کسب تجربه در موزه‌های مجسم، ساخت ماکت، حوزۀ گردشگری غذا، روایتگری و …. می‌تواند یکی از جلوه‌های خلاقیت و ابتکار در میزبانی اجتماعی باشد. از ابتکارات شایان توجه مشارکت نابینایان در عرصۀ گردشگری می‌توان به ایجاد تمهیداتی جهت میزبانی این گروه از مراجعینی به رستورانی در اهواز نام برد. بدون شک روشندلان از ظرفیت‌ها و استعدادهای پرشماری برخوردارند که بهره‌مندی از آن‌ها به توسعۀ متوازن و پایدار گردشگری یاری می‌رساند.

مراحل پیاده‌سازی این شیوه از مدیریت گردشگری چیست؟

الزامات و مراحل پیاده‌سازی این شیوه از مدیریت گردشگری در هر مقصد گردشگری با عنایت به شرایط آن مقصد، اهداف سیاستگذاران، ظرفیت‌های قانونی، زیرساخت‌های موجود و ….متفاوت است اما به طور مشخص آگاهی‌بخشی و توانمندسازی جامعۀ هدف، برنامه‌ریزی مشارکتی، جلب مشارکت مردمی، تقویت زیرساخت‌های میزبانی اجتماعی، پیشتیبانی از تعاملات میان میزبانان و میهمانان و پایش و ارزیابی از مهم‌ترین مراحل پیاده‌سازی این سیاق از مدیریت گردشگری به شمار می‌روند که در صورت سیاستگذاری واقع‌بینانه و مبتنی بر شرایط موجود،  تحقق آن‌ها دور از انتظار نیست. انتظار می‌رود تخصیص بودجه به مراکز آموزشی، گفتمان‌ساز و آگاهی‌بخش کشور در راستای آگاهی‌بخشی و توانمندسازی جامعۀ نابینایان در حوزۀ گردشگری در سطح کلان همسو با احکام ردیف۱۰ و  ۱۱ سند راهبردی توسعۀ گردشگری کشور مصوب۲۹/۴/۱۳۹۹ عملیاتی شود. همچنین انتظار می‌رود شناسایی جامع و یکپارچۀ شبکۀ متخصصین و فعالان حوزۀ گردشگری با استعانت از قوای علمی دستگاه‌های مربوطه و ساماندهی ایشان در قالب کارگروه‌ها در دستگاه‌های علمی و اجرایی در راستای  ارائه و طراحی طرح بومی توسعۀ  مشارکتی گردشگری همسو با بند هشتم اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار دستگاه‌های مرتبط قرار گیرد. جلب مشارکت این گروه‌ها با ارائۀ مشوق‌ها و حمایت‌های کارآمد به منظور ارتقاء میزان مشارکت‌های تشویق شده و خودجوش نیز از دیگر اقدامات مورد انتظار از سوی دستگاه‌های مرتبط است.  علاوه بر این باید توجه داشت که پایداری و عدالت فضایی از مهم‌ترین شاخصه‌های سیاست‌های مرتبط با میزبانی اجتماعی به شمار می‌روند. بدین ترتیب ضروری است این سیاق از مدیریت گردشگری در قالب الگوی جامع و بومی توسعۀ مشارکتی پیگیری شود و پایداری آن با طرح  لوایح، آئین‌نامه‌ها و مصوبات متقن تضمین شود.