بازگشت تلخ عراقی‌های اخراج شده از اروپا

محمد جلال، شهروند عراقی، ۱۰ سال از عمر خود را در جست‌وجوی پناهندگی در آلمان از دست داد، اما بی‌نتیجه. به جای اعطای پناهندگی، او به سرزمینی که از آن فرار کرده بود بازگردانده شد. اکنون با همان چالش‌هایی روبه‌روست که او را وادار به ترک منطقه کردستان در شمال عراق  کرد. بیش از یک سال گذشته است و او هنوز بیکار است.

جلال تنها یکی از هزاران عراقی و مهاجران دیگر کشورهاست که با تشدید سیاست‌های مهاجرتی اروپا تحت تأثیر رشد راست افراطی، از این قاره اخراج شده‌اند. کشورهای اروپایی اکنون با همکاری عراق، برنامه‌هایی را عمدتاً برای مقابله با بیکاری تأمین مالی می‌کنند تا بازگشت این افراد را تسهیل کنند. جلال در شهر رانیه در اقلیم کردستان، به آپارتمان کوچک دواتاقه پدر سالخورده‌اش بازگشته، جایی که روی تشک‌هایی روی زمین سرد بتنی می‌خوابند.

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «اگر می‌توانستم به اروپا برگردم، حتماً این کار را می‌کردم.» این مرد ۳۹ساله هنوز رویای روزی را در سر می‌پروراند که مقامات آلمانی به او پناهندگی دهند: «می‌توانستم قانونی شوم و در یک رستوران کردی کار کنم. اینجا اما شغلی ندارم.»

در سال ۲۰۱۵، جلال سفر پرخطر خود را از دریای مدیترانه و از شهر ازمیر ترکیه به یونان آغاز کرد. سپس به مقدونیه شمالی، صربستان و کرواسی رفت و نهایتاً به آلمان رسید. او در یک مرکز اسکان پناهندگان ساکن شد و ماهانه ۳۰۰ یورو (۳۸۵ دلار) دریافت می‌کرد. با وجود محدودیت‌های شغلی برای پناهجویان، جلال به شهرهایی مانند نورنبرگ و مونیخ سفر کرد و به‌صورت غیرقانونی کار می‌کرد، در حالی که باید مراقب می‌بود تا دستگیر نشود.

درخواست‌های پناهندگی جلال دو بار رد شد و آلمان در ژانویه سال گذشته او را اخراج کرد.

پس از بازگشت به خانه و یک تلاش ناموفق برای راه‌اندازی نانوایی، او دو ماه در یک کیوسک فلافل با دستمزد روزانه ۷ دلار کار کرد. اکنون که دوباره بیکار است، ماهانه ۱۵۰ دلار از خانواده‌اش در خارج از کشور دریافت می‌کند. او گفت: «با همین مبلغ ناچیز زندگی می‌کنم.»

در سه‌ماهه پایانی سال ۲۰۲۴، حدود ۱۲۵ هزار نفر از اتباع غیراروپایی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا اخراج شدند که ۱۶ درصد بیشتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۳ است. سفارت آلمان در بغداد به خبرگزاری فرانسه گفت: «آلمان به عنوان یک اصل، افرادی را که موظف به ترک کشور هستند، به کشورشان بازمی‌گرداند.»

سفارت آلمان افزود که این کشور «به میلیون‌ها نفر که از جنگ و خشونت در کشورهای خود گریخته‌اند، پناه داده است»، از جمله بسیاری از عراقی‌ها، به‌ویژه از مناطق شمالی. اما هشدار داد که «برای کسانی که به امید زندگی بهتر و بدون نیاز واقعی به حمایت، به صورت غیرقانونی وارد آلمان می‌شوند، هیچ چشم‌اندازی برای اقامت وجود ندارد.»

منطقه کردستان با وجود معرفی خود به عنوان واحه‌ای از ثبات در عراق آشفته، با چالش‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کند که جوانانش را به جست‌وجوی فرصت‌هایی در جای دیگر وادار می‌کند. بسیاری نیز در راه رسیدن به اروپا جان خود را از دست داده‌اند.

حردی احمد در سال ۲۰۲۱ از رانیه، شرق اربیل، پایتخت اقلیم کردستان، خارج شد. او سفر خود به بریتانیا را «مسیر مرگ» نامید، چرا که سه دوستش در این راه غرق شدند، از جمله یکی در کانال مانش بین فرانسه و بریتانیا.

او به محض ورود متوجه شد که مورد استقبال نیست. به فرانسه بازگردانده شد و سفارت عراق در آنجا به او کمک کرد تا به خانه بازگردد. حالا این مرد ۳۹ساله در کردستان بیکار است و معتقد است مقامات باید شغل فراهم کنند: «در غیر این صورت، جوانان مجبور خواهند شد… به اروپا بروند.»

عراق پس از دهه‌ها درگیری، از جمله حمله به رهبری آمریکا و ظهور گروه‌های جهادی مانند داعش، اکنون تا حدی ثبات یافته است. آژانس توسعه‌ای آلمان (GIZ) که وابسته به دولت این کشور است، از مراکزی در اربیل و بغداد حمایت می‌کند که به بازگشت‌کنندگان مشاوره می‌دهند، در یافتن شغل کمک می‌کنند و برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک آموزش و کمک مالی ارائه می‌دهند. این مراکز با بودجه آلمان، سوئیس و اتحادیه اروپا، بین ژوئن ۲۰۲۳ تا آگوست ۲۰۲۴ به ۳۵۰ نفر کمک کرده‌اند.

توماس زیلر، سفیر اتحادیه اروپا در عراق، به خبرگزاری فرانسه گفت: «برخی از کشورهای عضو با عراق در مورد توافقنامه‌های دوجانبه بازگشت و بازپذیرش به توافق رسیده‌اند» و اتحادیه اروپا نیز در حال نهایی کردن توافقی مشابه است. او هشدار داد که ظرفیت بسیاری از شهرها و روستاهای اروپایی «برای پذیرش و ادغام مهاجران مدتهاست به حد نهایی رسیده است» و «اکنون باید به‌وضوح از مهاجرت غیرقانونی جلوگیری کرد.»

زیلر گفت اتحادیه اروپا برنامه‌هایی را برای کمک به عراق در بازگشت اتباعش تأمین مالی می‌کند و همچنین ده‌ها میلیون یورو برای حمایت از ابتکاراتی اختصاص داده که هدفشان کمک به «عراقی‌ها برای ماندن در عراق» است.

با بودجه دانمارک و فنلاند، بنیاد روانگا در کردستان برنامه‌ای برای ادغام مجدد بازگشته‌ها راه‌اندازی کرده است. این بنیاد تاکنون به ۱۲۰ نفر آموزش راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک داده و به ۱۵ نفر از آنها تا ۵۶۰۰ دلار کمک مالی اعطا کرده است. کامران شیوان، رئیس برنامه‌های این بنیاد، گفت که حوزه‌های فعالیت این افراد شامل ساختمان‌سازی، نجاری، تعمیرات موبایل و الکترونیک، رستوران‌ها و سالن‌های زیبایی می‌شود.

بسیاری از عراقی‌ها با بدهی‌های ناشی از هزینه سفر به اروپا به خانه بازمی‌گردند. شیوان گفت: «آنها بدون منبع درآمد یا دارایی خاصی که بتوانند بدهی‌های خود را پرداخت کنند، بازمی‌گردند.»

محمد اسماعیل، ۲۹ ساله، در سال ۲۰۱۶ به آلمان رفت تا به دنبال زندگی بهتر و گذرنامه اروپایی باشد. اما پس از بیش از پنج سال، هیچ چیز برای او تغییر نکرد. آلمان درخواست‌های پناهندگی او را سه بار به این دلیل که اربیل منطقه‌ای امن تلقی می‌شود، رد کرد.

او پس از بازگشت به کردستان، کمک مالی از بنیاد روانگا دریافت کرد تا شریک یک کارگاه مکانیکی شود که ماهانه ۵۵۰ دلار برای او درآمد دارد — مبلغی که برای تأمین زندگی همسر و کودک سه‌ساله‌اش کافی است. او گفت: «دیگر به مهاجرت فکر نمی‌کنم. اگر روزی به اروپا برگردم، فقط به عنوان توریست خواهد بود.»

خبرگزاری فرانسه / ۸ مه ۲۰۲۵