والدین مهاجر و چالش علاقه‌مند‌کردن فرزندان به فراگیری زبان مادری (۱) نیلوفر کشـــتیاری

در سال‌های اخیر «مهاجرت» به پدیده‌ای بسیار فراگیر تبدیل شده است. خانواده‌های زیادی با فرزندان خردسالشان به سرزمینی جدید مهاجرت می‌کنند و یا پس از مهاجرت صاحب فرزند می‌شوند. فراگیری زبان جامعه‌ی میزبان برای مهاجران کوچک (و والدین آن‌ها) یک ضرورت است. اما زبان مادری چطور؟ آیا فراگیری زبان مادری هم برای کودکان مهاجر امری ضروری است؟

پس از مهاجرت «زبان جامعه‌ی میزبان» برای کودکان مهاجر تبدیل می‌شود به زبان اصلی: زبان تحصیل در مدرسه و تعامل در جامعه. برخی از کودکان مهاجر برای برقراری ارتباط در خانه با خانواده از زبان مادری کمک می‌گیرند و بسیاری ترجیح می‌دهند در خانه هم به زبان جامعه‌ی میزبان گفت‌وگو کنند. البته کم نیستند والدینی که دوست دارند فرزندشان زبان‌مادری را هم یاد بگیرد، اما شِکوِه می‌کنند که فرزندشان چندان تمایلی به استفاده از زبان مادری نشان نمی‌دهد و هنگام گفت‌وگو گرچه کم‌وبیش مفهوم آن‌چه به زبان‌ مادری به او می‌گویند را می‌فهمد، اما به زبان جامعه‌ی میزبان پاسخ می‌دهد.

این نوشتار مطلب مختصری است درمورد ضرورت فراگیری زبان مادری پس از مهاجرت و شیوه‌ی علاقمند کردن کودکان مهاجر به فراگیری زبان‌ مادری.

کمتر از یک قرن پیش اگر فردی یک زبان خارجی بلد بود از میانگین جامعه یک سروَگردن بالاتر می‌رفت و به‌سبب این توانایی خاص درهای زیادی در جامعه به رویش گشوده می‌شد. اما امروز دانستن یک زبان خارجی نه تنها یک توانایی خاص به حساب نمی‌آید، بلکه امری کاملا عادی و پیش‌پاافتاده است و اگر کسی چنین توانایی‌ای را نداشته باشد، از میانگین جامعه چند پله عقب‌تر خواهد رفت. براین‌اساس ضروری است که کودکانِ امروز (چه مهاجر و چه غیرمهاجر) زبان دومی بیاموزند تا بتوانند در دنیای رقابتی امروز حداقل به میانگین جامعه برسند.

حال در نظر بگیرید که متخصصان علوم اعصاب در دانشگاه‌های مختلف دنیا با کمک فناوری‌های پیشرفته دریافته‌اند که مغز انسان در بازه‌ی تولد تا حوالی پنج سالگی ویژگی‌ها و توانایی‌های خاصی دارد و درست به‌دلیل وجود این ویژگی‌ها کودکان می‌توانند در این بازه‌ی سنی  بسیار سریع‌تر و با تلاش بسیار کمتر از یک بزرگسال چند زبان را فرا بگیرند (کاری که در بزرگسالی بسیار وقت‌گیر و پُرزحمت است).

پژوهشگرانِ حیطه‌های مختلف با مطالعات گسترده نشان داده‌اند که دانستن بیش از یک زبان مزایای بسیاری دارد. مزایایی که بر تمامی جوانب زندگی انسان از ذهنی و جسمی گرفته تا اجتماعی و فرهنگی اثر مثبت می‌گذ‌رد. اما فقط با درنظر گرفتن دو نکته‌ای که پیش‌تر به آن اشاره کردم، می‌توان گفت که یکی از ارزشمندترین هدایایی که یک والد می‌تواند در دنیای امروز به فرزندش بدهد این است که شرایطی را فراهم کند تا فرزندش در همان اوان کودکی بیش از یک زبان را به‌درستی فرا بگیرد.

پس‌از تولد و پیش‌از مهدکودک کودک تمامِ وقت خود را در خانه و با خانواده‌اش می‌گذراند. درست در همین دوره پایه‌های زبان در ذهن کودک شکل می‌گیرد. اگر والدین در این بازه‌ی زمانی هوشمندانه عمل کنند، می‌توانند در این فرصت طلایی تکرارناپذیر نه‌تنها پایه‌های فراگیری زبان مادری را در ذهن فرزندشان به‌خوبی مستحکم کنند، بلکه می‌توانند بستری فراهم کنند تا فرزندشان به زبان مادری علاقمند شود و با شور و اشتیاق به سمت فراگیری آن پیش برود.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چطور می‌توان چنین بستری را برای «کودکِ مهاجر» فراهم کرد؟

زمستان ۱۴۰۲