محمد رسول اف: همیشه وقت برای زندان رفتن هست، اول باید داستان مردم ایران را روایت کنم

محمد رسول اف کارگردان مشهور ایرانی با دور انداختن تمام دستگاه‌های الکترونیکی قابل ردیابی، از مناطق مرزی کوهستانی ایران عبور کرد و از کشور خارج شد. او به هشت سال زندان محکوم شده بود. رسول اوف بعد از خروج از ایران در یک گفتگوی اختصاصی با گاردین از فرار خود در ایران، چگونگی آن و برنامه های بعدی خود گفته است.

گاردین می نویسد به نقل از رسول اف می نویسد: با وجود اینکه در آلمان پناه گرفته و امیدوار است در هفته آینده همزمان با اولین نمایش فیلمی که به خاطر آن به هشت سال زندان محکوم شده، در جشنواره کن حضور یابد، همچنان انتظار دارد به زودی به کشورش بازگردد و دوران محکومیت خود را بگذراند.

رسول‌اف که پیش از اولین نمایش فیلم “دانه انجیر معابد” در جشنواره فیلم کن صحبت می‌کرد، گفت وضعیت قانونی او را مجبور کرده است جمهوری اسلامی ایران را ترک کند، زیرا مصمم است داستان مردم کشورش را در فیلم‌هایش روایت کند.

رسول‌اف در یک تماس ویدیویی از مکانی نامعلوم در آلمان گفت: “مأموریت من این است که بتوانم روایت‌هایی از آنچه در ایران می‌گذرد و وضعیت ما به عنوان ایرانی‌ها را منتقل کنم. این چیزی است که نمی‌توانم در زندان انجام دهم.”

رسول‌اف که یکی از برجسته‌ترین فیلم‌سازان زنده ایران است، دوبار در ایران زندانی شده و بخشی از دوران زندان خود را در سلول های انفرادی گذرانده است. او به خاطر فیلمبرداری بدون مجوز در سال ۲۰۱۰ و بار دیگر در سال ۲۰۲۰ به خاطر فیلم “لِرد” که مقامات ایرانی آن را “تجمع و تبانی علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام” عنوان کردند، محکوم شده بود.

گذرنامه رسول اوف در سال ۲۰۱۷ ضبط شد، او جایزه برتر جشنواره برلین ۲۰۲۰ را به خاطر فیلم “شیطان وجود ندارد” به صورت غیابی دریافت کرد.

فیلم “دانه انجیر معابد” که قرار است هفته آینده در کن به نمایش درآید، داستان یک قاضی تحقیقاتی را روایت می‌کند که با پارانویا در میان ناآرامی‌های سیاسی در تهران درگیر است.

جمهوری اسلامی ایران پس از مرگ مهسا امینی، زن جوان کرد ایرانی که در سال ۲۰۲۲ به دلیل پوشیدن نامناسب حجاب اسلامی بازداشت شده بود، شاهد اعتراضات گسترده‌ای علیه حکومت روحانیت بود.

رسول‌اف با تغییر تمرکز فیلم‌های اخیر خود از سیستم اجتماعی ایران به افرادی که پیچ‌های نظام سرکوب را محکم می‌کنند، می‌دانست که نسبت به فیلم های قبلی خود با محکومیت شدیدتری مواجه خواهد شد.

وکیل او بابک پاکنیا در ای میلی گفت: مقامات دادستانی او را به ساخت فیلم بدون مجوز متهم کردند، عدم رعایت حجاب از سوی بازیگران زن از جمله دیگر اتهامات اوست.

محکومیت وی که شامل زندان، جریمه نقدی، مصادره اموال و همچنین مجازات شلاق به خاطر بطری‌های شرابی که پلیس در یورش به آپارتمان او کشف کرده بود، شدیدترین محکومیتی است که تاکنون برای این کارگردان در ایران صادر شده است.

رسول‌اف گفت: “من پروژه‌های بسیاری را در زندان نوشتم و همیشه احساس می‌کردم اگر سال‌ها در زندان باشم امکان ساخت این فیلم‌ها را نخواهم داشت. بنابراین ابتدا باید آن‌ها را بسازم و سپس وقت برای بازگشت به زندان هست.”

رسول‌اف گفت: “من فکر می‌کنم که به زودی برمی‌گردم، اما فکر می‌کنم این شامل همه ایرانیانی است که کشور را ترک کرده‌اند. آن‌ها همیشه یک چمدان آماده دارند.”

رسول گفت با اینکه چهار ماه بین اعلام حکم زندان او توسط دادگاه تهران در ژانویه و اجرای آن در این ماه فاصله بود، او تنها چند ساعت فرصت داشت تا تصمیم بگیرد که در ایران بماند یا کشور را ترک کند.

به توصیه یکی از دوستانش، او تمام ارتباطات خود از طریق تلفن همراه یا کامپیوتر را قطع کرد و به طرف مرز رفت و با یک راهنمای مخفی پیاده از مسیری نامعلوم عبور کرد. رسول‌اف به یاد می‌آورد: “این یک پیاده‌روی چند ساعته، خسته‌کننده و بسیار خطرناک بود که باید با یک راهنما انجام می‌دادم.”

پس از عبور از مرز، او در یک خانه امن مخفی شد: “من مجبور شدم مدت زیادی آنجا بمانم تا بتوانند مرا به یک شهر منتقل کنند و از آنجا به مکانی که بتوانم با مقامات آلمانی در تماس باشم ببرند.”

مقامات فرهنگی در آلمان به تأیید هویت این فیلم‌ساز کمک کردند و وزارت امور خارجه این کشور اسنادی را فراهم کرد که به او اجازه سفر به اروپا را می داد. تنها پس از رسیدن به آلمان بود که فرار رسول‌اف توسط وکیلش علنی شد.

هنگامی که از یکی از مقامات وزارت خارجه آلمان پرسیده شد آیا این وزارتخانه به سفر رسول‌اف به اروپا کمک کرده است، او گفت نمی‌تواند در مورد موارد فردی اظهار نظر کند و افزود: «دولت فدرال تلاش‌های خود را برای حمایت از جامعه مدنی شجاع ایران کاهش نمی‌دهد.»

رسول گفت: با اینکه او همچنان بدون گذرنامه است، مقامات آلمان و فرانسه در حال مذاکره هستند تا به او اجازه دهند پیش از اولین نمایش «دانه انجیر معابد» که در بخش اصلی مسابقه این جشنواره شرکت دارد، به جشنواره فیلم کن برود.

رسول اف می گوید: دلیل اینکه دولت ایران برای جلوگیری از فیلم‌های او به این جا رسیده است، این است که «حکومت‌های دیکتاتوری یا توتالیتر نمی‌خواهند تصاویر یا محتوایی منتشر شود که واقعیت‌های ناپسند درباره آن‌ها را نشان دهد و سیستم آن‌ها را به چالش بکشد.»

او افزود: «آن‌ها فقط می‌خواهند همه را بترسانند و مانع هر کسی که تلاش می‌کند فیلم بسازد، خود را بیان کند یا از آزادی‌اش استفاده کند، بشوند. بنابراین پیام من به همکارانم و سایر فیلم‌سازان این است که همیشه راه‌هایی وجود دارد.»