جدال بر سر شیر طلایی و اشک‌های ونیز؛ «صدای هند رجب» قربانی فشارهای سیاسی شد؟

پایان جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۵ با شگفتی همراه شد. هیأت داوران به ریاست الکساندر پین، شیر طلایی را به فیلم تازه جیم جارموش با عنوان «پدر، مادر، خواهر، برادر» اهدا کردند؛ فیلمی آرام، شوخ‌طبع و دلنشین که تنها شش دقیقه تشویق ایستاده گرفت. اما همه نگاه‌ها به مستند ـ داستانی تکان‌دهنده «صدای هند رجب» اثر کوثر بن هانیه دوخته شده بود؛ فیلمی که بر پایه تماس واقعی یک دختر پنج‌ساله فلسطینی ساخته شده است. او در لحظات پایانی زندگی‌اش از محاصره و آتش‌ اسرائیل کمک می‌خواست. نمایش این اثر سالن را به گریه انداخت و با ۲۳ دقیقه تشویق ایستاده رکورد زد، تا بسیاری شیر طلایی را حق مسلم آن بدانند.

به گزارش گاردین این تصمیم داوران موجی از خشم در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. منتقدان گفتند هیأت داوران «تاریخ‌ساز نشدند» و در برابر فشارهای سیاسی عقب نشستند. اما برخی تحلیلگران تأکید می‌کنند که همه تصمیم‌های داوری حاصل «معامله، مصالحه و انتخاب گزینه دوم» است. حتی محمد رسول‌اف، کارگردان ایرانی عضو هیأت داوران، خود تجربه‌ای مشابه در کن داشته و می‌داند چگونه فیلم‌های بزرگ قربانی معادلات پشت‌پرده می‌شوند.

در نشست خبری پایانی، الکساندر پین با پرسشی درباره تهدید به استعفای فرناندو تورس، یکی از اعضای داوران، روبه‌رو شد. او با لحنی خسته پاسخ داد: «یکی از داوران تهدید به استعفا کرد؟ … نه. فکر نمی‌کنم باید همه آنچه را که آنلاین می‌خوانیم باور کنیم.» پاسخی که نه تأیید بود و نه انکار.

در کنار این دو رقیب اصلی، فیلم «ماشین کوبنده» به کارگردانی بنی سَفدی با بازی دواین جانسون جایزه بهترین کارگردانی را برد، «لا گراتزیا» پائولو سورنتینو جایزه بهترین بازیگر مرد برای تونی سِرویو را به دست آورد و بازیگر زن چینی، شین ژی‌لی، برای «خورشید بر همه ما طلوع می‌کند» برنده شد.

با این حال، بسیاری در ونیز همچنان معتقدند «صدای هند رجب» فراتر از یک فیلم است؛ سندی علیه جنگ و بی‌رحمی است که فراتر از مدال‌ها و جام‌ها خواهد ماند. همان‌طور که یکی از منتقدان نوشت: «اگر فیلم بن هانیه سال‌ها بعد همچنان دیده و بحث شود، آن وقت جایزه مهم‌تری را برده است.»

در نهایت، ونیز ۲۰۲۵ نشان داد که جشنواره‌ها نه فقط میدان رقابت سینمایی بلکه صحنه بازتاب سیاست جهانی‌اند؛ جایی که حتی اشک‌های تماشاگران هم گاه نمی‌توانند معادلات پشت‌پرده را تغییر دهند.

تقدیر از بهرام بیضایی در جشنواره ونیز؛ «باشو، غریبه کوچک» در چهل‌سالگی برنده شد

«باشو، غریبه کوچک» ساخته بهرام بیضایی، کارگردان و نویسنده شهیر ایرانی، چهل سال پس از فیلمبرداری روز شنبه ششم سپتامبر جایزه بهترین فیلم ترمیم شده را در بخش کلاسیک جشنواره فیلم ونیز به خود اختصاص داد.

محمد رسول‌اف، کارگردان ایرانی و عضو هیات داوران هشتاد و دومین جشنواره ونیز روز شنبه با حضور در اختتامیه این جشنواره و پیام آقای بیضایی را قرائت کرد.

به گزارش یورو نیوز بیضایی در پیام خود گفت: «درست چهل سال از فیلمبرداری “باشو، غریبه کوچک” در شمال و جنوب ایران می‌گذرد. تابستان گرمی بود، مثل همین روزها و هر حرفی که در آن روزها جنگ را نمی‌ستود به تهدید و قویا ممنوع بود. ولی آیا پناه دادن به یک کودک مهاجر جنگ‌زده هم ممنوع بود؟ با این فیلم همکاران ریشه کار مرا در کانون زدند. فیلم نزدیک به چهار سال کنار گذاشته شد، ولی امروز بعد از چهل سال با کمال فروتنی به همه قربانیان آن جنگ هشت‌ساله بی‌معنا درود می‌فرستم و نفرین می‌ماندم به همه سودبران هر جنگی.»

آقای رسول‌اف در معرفی آقای بیضایی گفت: «دامنه فعالیت‌های بهرام بیضایی به سینما محدود نمی‌شود. او هنرمند، پژوهشگر و اندیشمندی است که با وجود سانسور و محدودیت‌های شدید آثاری را خلق کرد که امروز بخش مهمی از گنجینه فرهنگ و هنر معاصر ایران است.»

باشو، غریبه کوچک

«باشو، غریبه کوچک» داستان پسرک جنوبی به نام «باشو» با بازی «عدنان عفراویان» است که در جریان جنگ ایران و عراق خانه و خانواده‌اش را از دست می‌دهد و خود را به بار کامیونی می‌اندازد و سر از گیلان در می‌آورد.

در گیلان با زنی به نام نایی با بازی «سوسن تسلیمی» آشنا می‌شود که در غیاب شوهرش با دو فرزند خردسالش زندگی و مزرعه را می‌چرخاند.

باشو در ابتدا به علت ظاهر و زبان متفاوت کاملا غریبه است، اما نایی کم‌کم او را می‌پذیرد، به او آب و نان می‌دهد و تلاش می‌کند که زبانش را بفهمد. اما باشو عربی حرف می‌زند و زبانش برای نایی قابل فهم نیست. گویش محلی نایی هم برای باشو غریب است. با این حال در طول فیلم باشو کم‌کم جای خود را در زندگی نایی و فرزندانش پیدا می‌کند، گیلکی می‌آموزد و در کارهای خانه و مزرعه کمک می‌کند.

این فیلم که یکی از مهم‌ترین آثار سینمای ایران است با نمایش تضاد فرهنگی، در نهایت پیام وحدت و همزیستی در دل ایران چندقومیتی را منتقل می‌کند.

«باشو، غریبه کوچک» در سال ۱۳۶۴ ساخته شد، اما تا سال ۱۳۶۸ اجازه نمایش نگرفت. این فیلم آخرین اثر بهرام بیضایی برای «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» بود. او پیش‌تر فیلم‌های «عمو سیبیلو» و «سفر» را برای کانون ساخته بود.

آقای بیضایی در طول فعالیت خود در ایران به رغم سانسور گسترده، نمایش‌ها و فیلم‌های بسیاری ساخت که از آثار مهم هنر نمایشی ایران به شمار می‌روند. آخرین اثر او در ایران فیلم «وقتی همه خوابیم» بود که در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۸) بر پرده سینما رفت.

بهرام بیضایی در سال ۲۰۱۰ به آمریکا مهاجرت کرد و به عنوان استاد مدعو در دانشگاه استنفورد مشغول تدریس شد.

آخرین اثر آقای بیضایی نمایش «داش‌آکل به گفته مرجان» است که در تابستان سال جاری در برکلی کالیفرنیا روی صحنه رفت.

درخشش سینمای ایران در جشنواره ونیز

بهرام بیضایی تنها کارگردان ایرانی نبود که در اختتامیه جشنواره ونیز مورد تقدیر قرار گرفت.

نگار متولی، کارگردان ایرانی که با انیمیشن «کمتر از پنج گرم زعفران» که از کشور فرانسه در این جشنواره شرکت کرده بود، در بخش فراگیر جایزه ویژه هیات داوران را کسب کرد.