وعده‌های توخالی در اولین مناظره انتخاباتی

نخستین مناظره تلویزیونی نامزدهای چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، شامگاه دوشنبه ۲۸ خرداد برگزار شد. در این مناظره شش نامزدی که از فیلتر نظارت استصوابی شورای نگهبان عبور کرده‌اند، درباره مسائل اقتصادی، برنامه هفتم توسعه، اشتغال، سرمایه‌گذاری، تحریم‌ها، بورس و نرخ ارز صحبت کردند. شش نامزد موردتایید حکومت طی چهار ساعت مناظره، بدون اینکه برنامه‌ها و ایده‌هایشان را درباره مسائل اقتصادی تشریح کنند، با کلی‌گویی، انتقاد به مسئولان پیشین، وعده به‌ کار گیری مدیران کارآمد و حل مشکلات معیشتی، از پاسخگویی به یکی از مهم‌ترین مسائل ایران که حاصل عملکرد و رویکرد رژیم است، طفره رفتند.

محمدباقر قالیباف، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، مصطفی پورمحمدی، علیرضا زاکانی، سعید جلیلی و مسعود پزشکیان که با ماموریت‌های مشخص و مختلف در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری نامزد شده‌اند، به‌تناوب از علی خامنه‌ای نام بردند و تاکید کردند که خود را به اجرای دستورها و سیاست‌های رهبر جمهوری اسلامی متعهد می‌دانند.

در این مناظره نه از آن گفت‌وگوی داغ میان محمود احمدی‌نژاد و میرحسین موسوی در مناظرات سال ۱۳۸۸ خبری بود و نه آن پرده‌دری‌های محمدباقر قالیباف و حسن روحانی علیه یکدیگر در انتخابات ۱۳۹۲ تکرار شد. بلکه نامزدهای راه‌یافته به مرحله نهایی انتخابات زودهنگام دوره چهاردهم در جمهوری اسلامی، همان‌طور که خامنه‌ای دستور داده بود، روی صندلی‌های نه‌چندان داغ مناظرات قرار گرفتند و نقشی را که برایشان تعریف شده‌ است، ایفا کردند.

موضوع تحریم‌ها و مدیران ناکارآمد در جمهوری اسلامی و نقش آن‌ها در مشکلات اقتصادی و اتلاف منابع از محورهای اختلاف بین نامزدها بود.

ورود نامزدها با تشریفات نظامی به صداوسیما، ادای احترام به مقبره سربازان گمنام در این مجموعه، شرکت در نماز جماعت، اجرای یک موسیقی ملی‌گرایانه توسط چند پسر نوجوان، قرائت قرآن و یک قطعه موسیقی دیگر به یاد ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور پیشین ایران که در ماجرای سقوط بالگرد کشته شد، موجب شد که این مناظره با نیم‌ساعت تأخیر آغاز شود.

در این مناظره تلویزیونی برخلاف مناظره‌های دوره‌های گذشته انتخابات ریاست جمهوری پرسش‌ها نه از سوی مجری که در قالب پرسش‌های ضبط‌شده چند کارشناس و مقام پیشین در عرصه اقتصاد و دارایی طرح شد.

محمدباقر قالیباف، رئیس کنونی مجلس شورای اسلامی که حالا بیش از هر زمان دیگری تحقق رویایش برای رئیس‌جمهوری شدن را عملی می‌بیند، در نخستین مناظره تلویزیونی وعده‌‍‌های متعددی داد؛ از رفع تحریم‌ها گرفته تا افزایش حداقل حقوق کارگران متناسب با نرخ تورم اما درباره اینکه چرا طی چهار سال گذشته در مقام رئیس مجلس شورای اسلامی این موارد مهم را پیگیری نکرده است، توضیحی نداد.
شهردار سابق تهران که به‌ نظر می‌رسید کاملا در قالب نقشش به‌عنوان رئیس‌جمهوری آینده فرو رفته است، با زیرکی مانع از تکرار حوادث مناظرات دوره‌های قبل شد و با خطاب قرار دادن مردم و وعده حل مشکلات معیشتی کوشید آرای بیشتری برای خود دست‌وپا کند.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در این مناظره بر قصد و تلاش برای رفع تحریم‌ها تأکید کرد. او افزود که در دولت خود سعی خواهد کرد، سیاست‌هایی مانند “اقدام در برابر اقدام را” در پیش بگیرد. به گفته او، ایران به “مدیری قوی” نیاز دارد که “از ظرفیت‌های هدر رفته به درستی استفاده کند”.
قالیباف که از جناح اصولگرا در این انتخابات شرکت می‌کند ضمن تأکید بر تحریم‌ها گفت، در مناسبات جمهوری اسلامی با چین و روسیه “ظرفیت‌هایی موجود است که از آن‌ها استفاده نمی‌شود.”
به گفته او، “در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی باید به بریکس و سازمان شانگهای توجه شود”‌ که منظور دو مجموعه بین‌المللی است که چین و روسیه قدرتمندترین اعضای آن هستند.

مسعود پزشکیان که اصلاح‌طلبان به پیروزی‌ او در انتخابات امید بسته‌اند و سعی می‌کنند چهره‌ای متفاوت از او نشان دهند، در مناظره شامگاه دوشنبه بار دیگر تکرار کرد که خود را به اجرای سیاست‌های علی خامنه‌ای متعهد می‌داند. پزشکیان، تحریم‌ها را “فاجعه” خواند و گفت: «می‌گویند تحریم‌ها را دور می‌زنیم. در این مسیر کلی بخور بخور وجود دارد. در رتبه‌بندی فساد از آخر کشور پانزدهم جهان هستیم.»
او تحریم‌ها را “جنگی اقتصادی” دانست که “کشته‌های آن فقرا هستند”. پزشکیان بر خلاف قالیباف تصریح کرد که جمهوری اسلامی در شرایط فعلی قادر به “داشتن تجاری پایدار” نیست و حتی چین نیز تا زمانی که مشکل ” گروه ویژه اقدام مالی” (FATF) رفع نشود، در ایران سرمایه‌گذاری نخواهد کرد.
وزیر سابق بهداشت به دولت رئیسی و مجلس یازدهم نرم و زیرکانه‌ انتقاد کرد و گفت که در مسئله دور زدن تحریم‌ها، «کلی بخوربخور» وجود دارد و در ادامه افزود که تحریم را «جنگی» می‌داند که فقرا کشته‌های آن‌اند.
او ادعای ایجاد شغل با یک میلیون تومان را که در دولت رئیسی مطرح شده بود، «توهین به شعور انسان» خواند و خواستار محاکمه مدیران ناکارآمد شد. در پاسخ به این سخنان پزشکیان، زاکانی گفت آن‌ها که باید محاکمه شوند، اکنون در ستاد پزشکیان کار می‌کنند. پزشکیان هم در جواب تخلف‌های خبرساز شهرداری تهران در دوره زاکانی را یادآور شد.
این پاس‌کاری را شاید بتوان تنها بخش داغ مناظره شامگاه دوشنبه دانست که البته خیلی زود تمام شد و چهار ساعت مناظره نامزدهای تایید صلاحیت‌شده از نگاه عموم مردم و کارشناسان عملا هیچ حرف و نکته تازه‌ای نداشت و برخلاف انتظار حکومتی‌ها، نه‌تنها موجی ایجاد نکرد، بلکه بسیاری از مردم را به این نتیجه قطعی رساند که قرار نیست چیزی تغییر کند.

مصطفی پورمحمدی که عضویت در «هیئت مرگ» و نقش‌آفرینی در قتل‌های زنجیره‌ای را در کارنامه دارد، از دولت ابراهیم رئیسی و مجلس انتقادهایی را مطرح کرد و گفت که در دولت سیزدهم و مجلس یازدهم، مملکت بدون برنامه اداره شد.

وزیر سابق دادگستری بر رفع تحریم‌ها نیز تاکید کرد و خطاب به نامزدهای دیگر گفت که باید «اشتباهات» خود را بپذیرند و از «رویاپردازی» دست بردارند؛ چون پول اجرای برنامه‌هایی را که وعده‌ می‌دهند، ندارند. با این حال پورمحمدی به‌رغم انتقادهای نرم از مسئولان فعلی و سابق، آن‌طور که برخی فعالان سیاسی داخل ایران ادعا کرده بودند، به «پدیده» این مناظره تبدیل نشد.
او که در دولت روحانی وزیر دادگستری بود، تصریح کرد: «برخی می‌گفتند تحریم مسئله مهمی نیست الان هم همین را می‌گویند. دنیا علیه ما تحریم‌های فلج کننده‌ای اعمال کرده است. ما در لیست سیاه کشورها قرار گرفته‌ایم. وقتی تمام روابط تجاری و مالی ما قفل شده فعالان اقتصادی چگونه کار کنند؟»
از دید پورمحمدی، اقتصاد “تنها راه حل اقتصادی ندارد” و باید “برای رفع مشکلات اقتصادی مسائل فرهنگی، سیاسی و بین‌المللی نیز حل شود”.
وزیر دادگستری سابق جمهوری اسلامی از سعید جلیلی، علیرضا زاکانی و امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی که هر سه از نامزدان اصولگریان هستند، به خاطر “كم‌اهمیت جلوه دادن تحریم‌ها” انتقاد کرد.

سعید جلیلی، نامزدی که مذاکرات هسته‌ای نافرجام را در کارنامه دارد و با ایده «دولت سایه» از سال‌ها قبل در امور اجرایی دولت‌‌ها دخالت می‌کند، در مناظره شامگاه دوشنبه بر مواضع قبلی خود مبنی بر بی‌اثر بودن تحریم‌ها پافشاری کرد، به دولت حسن روحانی تاخت و آن‌ را به «نفهمیدن» متهم کرد و مدعی شد برای حل مشکلات کشور به «کارشناسان متخصص و موفق» تکیه می‌کند.
او که به‌ نظر می‌رسید صندلی برنامه مناظره‌ انتخاباتی را با تریبون یک کنفرانس اشتباه گرفته است، ادعا کرد که اکنون «فرصت‌های تاریخی» وجود دارد که با تکیه بر آن‌ها ایران به جایگاه «اقتصاد مولد در جهان» می‌رسد. البته رئیس «دولت در سایه» درباره اینکه چه چیزهایی را فرصت تاریخی می‌داند و چگونه و با چه برنامه‌ای می‌خواهد اقتصاد فروپاشیده ایران را به اقتصاد مولد تبدیل کند، توضیحی نداد و مجریان برنامه هم از او سوالی نکردند.
سعید جلیلی رشد اقتصادی را نیازمند “استفاده از فرصت‌ها” و “مشارکت جامعه” را مهمترین عامل رشد اقتصادی دانست. به گفته او: «نباید رشد اقتصادی را به جذب سرمایه خارجی منوط کرد.»
جلیلی که نماینده علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی است بدون ذکر جزییات گفت که “برای آوردن سرمایه و استفاده از دانشمندان جوان برنامه دارد”. او با اشاره به “وجود فرصت‌های تاریخی” در ایران گفت، اقتصاد جمهوری اسلامی با تکیه بر آنها باید به یک اقتصاد مولد تبدیل شود تا جایگاه خود را در اقتصاد جهان پیدا کند.

شایان ذکر است که به ویژه در طی سال‌های گذشته در پی سرکوب‌های گسترده دانشجویان در جریان اعترضات مردمی، ایران بیش از پیش با معضل فرار مغزها و مهاجرت نخبگان روبرو است و بسیاری‌ نیز به علت حبس و یا ممنوعیت از گردونه تحصیل خارج شده‌اند.
جلیلی در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ ریاست تیم‌ مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران را برعهده داشت. در آن دوران بود که سنگین‌ترین قطعنامه‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی با رأی مثبت چین و روسیه صادر شد.

زاکانی که امضای بیش از ۱۴۰ هزار شهروند را در کارزار جلوگیری از ساخت‌وساز در پارک قیطریه نادیده گرفت و با لجاجت مقابل خواست مردم ایستاد و گفت که در این پارک و پارک‌های دیگر «مسجد خوب» می‌سازد، در مناظره انتخاباتی شامگاه دوشنبه ادعای اهمیت دادن به رای و نظر مردم و مشارکت آنان را مطرح کرد.
شهردار کنونی تهران همچنین مدعی شد که مشکل اقتصادی ایران تحریم‌ها نیست بلکه «تجویزهای اقتصادی آمریکا» است و در پاسخ به پزشکیان که وضعیت جاده‌های ترکیه را با ایران مقایسه کرده بود، هم ادعا کرد که مردم آن کشور «دارند بیچاره می‌شوند».
زاکانی در بخشی دیگر از سخنانش، به دولت حسن روحانی بابت وارد نکردن واکسن کرونا تاخت و با اذعان به اینکه روزانه بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ نفر فوت می‌کردند، مدعی شد که دولت ابراهیم رئیسی مشکل واردات واکسن را حل کرد اما هنوز مناظره‌ تمام نشده بود که تصویر نامه‌ گروهی از پزشکان به حسن روحانی در دوران همه‌گیری کرونا منتشر شد که علیرضا زاکانی، دومین امضاکننده آن بود و از رئیس‌جمهور وقت خواسته بودند از واردات واکسن کرونا خودداری کند.
واردات واکسن کرونا در زمستان ۱۳۹۹ به دستور علی خامنه‌ای ممنوع شد تا فرصت تولید واکسن در انحصار ستاد اجرایی فرمان خمینی، نهاد اقتصادی زیرمجموعه علی خامنه‌ای، باقی بماند.

قاضی‌زاده هاشمی که در انتخابات سال ۱۴۰۰ به عنوان نامزد پوششی حاضر شد و در نهایت نیز با دریافت سمت ریاست بنیاد شهید و امور ایثارگران، دستمزد حمایتش از ابراهیم رئیسی را گرفت. او حالا در انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری هم نامزد شده و از فیلتر شورای نگهبان عبور کرده است تا نقش مدافع دولت ابراهیم رئیسی را بازی کند و شدت ضربه انتقادها به دولت سیزدهم را بگیرد.
قاضی‌زاده هاشمی که با شعار «دولت مردم» در انتخابات حضور یافته است، به‌صراحت گفت که خود را به ادامه برنامه رئیسی ملزم می‌داند. او ضمن انتقاد از دولت‌های قبل، از عملکرد دولت سیزدهم تمام‌قد دفاع کرد و چشم‌درچشم مردم مدعی شد که در سه‌ سال گذشته مشکلات معیشتی، تورم، مسکن و اشتغال حل شدند.
او مصطفی پورمحمدی را نیز به‌ دلیل انتقاد از دولت رئیسی به «نداشتن اعتماد به‌نفس» و «سیاه‌نمایی» متهم کرد و با تکرار ادعاهایش در کارزارهای انتخاباتی دوره قبل، گفت که مشکل بورس را «سه روزه» حل می‌کند. حال‌ آنکه بانک دی به عنوان نهاد اقتصادی زیرمجموعه بنیاد شهید در دوران مدیریت او به ورشکستگی و زیان‌دهی رسید.
رئیس کنونی بنیاد شهید بدون اشاره به اینکه رئیسی وعده داده بود سالانه یک میلیون مسکن می‌سازد، با دستاوردسازی برای رئیس دولت سیزدهم گفت که «ما الان وسط ساخت ۶۰۰ خانه‌ایم» و مذاکره با کشورهای خارجی برای رفع تحریم‌ها را هم «التماس» توصیف کرد.