چرخش خامنه‌ای مجتبی دهقانی

از «مذاکره نمی‌کنیم» به «موقع معامله مواظب باشید»… علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی روز سه‌شنبه ۹ بهمن‌ماه در یک سخنرانی در حسینیه‌اش در تهران با چرخشی آرام از مواضع پیشین‌اش، باب مذاکره احتمالی با دولت دونالد ترامپ را «نیمه‌باز» گذاشت. بخش قابل توجهی از مقام‌های جمهوری اسلامی در بدنه دولت و خارج از آن در هفته‌های منتهی به آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ از ضرورت مذاکره و معامله با آمریکا سخن گفته‌اند. موضع رهبر جمهوری اسلامی در مورد این تحول احتمالی تاکنون روشن نبوده است.

روز سه‌شنبه، خامنه‌ای در بخشی از صحبت‌هایش خطاب به کارگزاران نظامش گفت که پشت لبخند‌های دیپلماتیک «باطن خبیث و دشمنی‌ها و کینه‌های» آمریکا را ببینید و در عین حال از ممنوعیت مذاکره و معامله با آمریکا صحبت نکرد و تنها توصیه کرد که «باید مراقب باشیم که با چه کسی مواجهیم و با چه کسی معامله می‌کنیم و حرف می‌زنیم.»

تلفیق چراغ‌ سبز دادن با ذکر سوابق منفی، شیوه‌ای معمول در موضع‌گیری‌های رهبر جمهوری اسلامی در مورد موضوعات حساس است که به نحوی سخنش را بیان می‌کند که در صورت لزوم، راه برای شانه‌ خالی کردن خودش از بار مسئولیت فراهم باشد.

علی خامنه‌ای در دور نخست ریاست‌جمهوری ترامپ در دو مقطع پیش و پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، حدود ۲۳ بار نظرش را در مورد مذاکره با آمریکا به صراحت گفته بود. در تمامی این ۲۳ نوبت، او به بیان‌های مختلف هر نوع مذاکره با ترامپ را رد کرده بود. مشهورترین آن در مرداد ۱۳۹۷ و در فاصله اعلام خروج آمریکا از برجام تا اجرایی شدن فرمان ترامپ در آبان همان سال بود که گفت:

«آمریکایی‌ها درباره‌ی ما هم حالا حرف می‌زنند؛ همین‌ها با همین لحنِ مزخرفِ چرندِ این‌جوری، درباره‌ی جمهوری اسلامی حرف هم می‌زنند؛ چه می‌گویند؟ حالا غیر از مسئله‌ تحریم که می‌گویند تحریم می‌کنند و فلان، دو موضوع را هم مطرح می‌کنند؛ یکی مسئله‌ جنگ را، یکی مسئله‌ی مذاکره را…به‌طور خلاصه در دو کلمه به ملت ایران بگویم: جنگ نخواهد شد و مذاکره نخواهیم کرد.»

اما از زمان اعلان نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ تا اکنون او هیچ صحبت صریحی در مورد مذاکره با آمریکا انجام نداده است. حتی در سخنرانی روز سه‌شنبه ۹ بهمن هم او به نحوی سخنش را بیان کرد که بیشتر دوپهلو باشد. او به طور کلی هشدارهایی در مورد استعمار و تاریخ استعمار گفت و تلویحا رابطه مطلوب آمریکا با ایران را شکل نوین استعمار تفسیر کرد:

«تاریخ استعمار نشان‌دهنده سه مرحله‌ی «غارت منابع طبیعی»، «غارت فرهنگی و تخریب فرهنگ‌های اصیل» و «غارت و تصرف هویت ملی و دینیِ» ملت‌ها است و امروز نیز دستگاههای قدرتمند و شیطانی عالم در حال تحمیل هر سه مرحله استعمار علیه ملت‌ها هستند.»

او در ادامه از این گفت که آمریکایی‌ها به فرمانده ناوی که هواپیمای مسافری ایران را در دهه ۶۰ خورشیدی سرنگون کرد مدال داده‌اند و البته از مدال دادن خودش به امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه که مسئول سرنگونی هواپیمای مسافری اوکراینی با ۱۷۶ سرنشین در دی ۹۸ بود، چیزی نگفت.

مذاکره با ترامپ؟ هرگز!

خرداد ۱۳۹۸، شینزو آبه، نخست‌وزیر وقت ژاپن با نامه‌ای محرمانه از دونالد ترامپ راهی تهران شده بود. متن تمام صحبت‌های طرف ژاپنی در این دیدار هنوز منتشر نشده و ما نمی‌دانیم آبه دقیقاً چه چیزهایی به خامنه‌ای منتقل کرده بود.

اما در بخشی از روایت وبسایت رهبر جمهوری اسلامی از این دیدار آمده است که آبه به خامنه‌ای می‌گوید که با ترامپ مذاکره کنید و موانع پیشرفت کشورتان را از میان بردارید. پاسخ خامنه‌ای چنین بود: «ما به لطف خداوند، بدون مذاکره با آمریکا و با وجود تحریم هم به پیشرفت خواهیم رسید… ما معتقدیم از طریق مذاکره با آمریکا، مشکلات ما حل نخواهد شد و هیچ ملت آزاده‌ای، مذاکره زیر فشار را قبول نخواهد کرد.»

پنج سال پس از آن دیدار، جمهوری اسلامی در بزرگترین تنگنای اقتصادی و سیاسی تاریخ‌اش قرار گرفته است. قیمت ارز هر روز رکوردهای جدیدی ثبت می‌کند، کمبود برق، گاز، بنزین و منابع ارزی، جمهوری اسلامی را در کام گرفتاریهایی شبیه دوران جنگ با عراق انداخته است و چشم‌اندازی برای خروج از این وضعیت هم وجود ندارد. حال مقام‌های جمهوری اسلامی و کارگزاران نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی از فرصت‌های مذاکره با ترامپ سخن می‌گویند.

به نظر می‌رسد علی خامنه‌ای هم مانند وزارت خارجه جمهوری اسلامی و نهاد ریاست‌جمهوری در مورد نحوه مواجهه با دومین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ سردرگم است. او نه توش و توان خط و نشان کشیدن مشابه دور نخست ترامپ را دارد و نه به اندازه کافی دلار در خزانه ذخیره کرده است که بتواند از مقاومت دم بزند.

او دو سال پیش هم که متعاقب جنبش سراسری مردم ایران پس از قتل مهسا امینی نظام‌اش در وضعیت خطیری قرار داشت، مذاکره با آمریکا را به صراحت رد کرده بود. اما در آن زمان این کار را چنین توجیه کرد که آمریکا زیاده‌خواه است و احتمالا از او خواهد خواست که «برنامه هسته‌ای» و «محور مقاومت» را تعطیل کند:

«مشکل ما را با آمریکا یک چیز حل می‌کند؛ چه چیزی؟ به آمریکا باج بدهیم؛ نه یک بار؛ آمریکایی‌ها به یک بار باج هم قانع نیستند؛ امروز باج بدهیم، فردا می‌آیند یک باج دیگر می‌خواهند، [باز باید] باج بدهیم؛ پس‌فردا می‌آیند یک باج دیگر می‌خواهند، [باز باید] باج بدهیم. امروز می‌گویند هسته‌ای را تعطیل کنید ــ اول می‌گویند بیست درصد را تعطیل کنید، بعد می‌گویند پنج درصد را تعطیل کنید، بعد می‌گویند بساط هسته‌ای را برچینید ــ بعد می‌گویند قانون اساسی را عوض کنید، بعد می‌گویند شورای نگهبان را بردارید؛ آمریکایی‌ها باج می‌گیرند. اگر بخواهید مشکلتان با آمریکا حل بشود، باید این کار را بکنید؛ مرتب باج بدهید. آمریکا اینها را می‌خواهد: پشت مرزهای خودتان، خودتان را محبوس کنید، دستتان را خالی کنید، صنایع دفاعی‌تان را تعطیل کنید.»

حال که با کشته شدن حسن نصرالله و سرداران سپاه در لبنان و سوریه، سقوط بشار اسد و خلع سلاح احتمالی حشد‌الشعبی، محور مقاومت ویران شده است، خامنه‌ای نگران است که دومین دارایی‌ راهبردی یعنی «برنامه هسته‌ای» را هم از دست بدهد. به همین دلیل او شاید «فرمان مدارا» و «انتظار برای معجزه» به کارگزارش داده باشد. مدارا با ترامپ نسخه ۲ به این امید که معجزه‌ای رخ دهد و جمهوری اسلامی از مرکز توجه او خارج شود.

هنوز در تهران بر سر نحوه رویارویی با ترامپ اتفاق نظر وجود ندارد. چهره‌های تندروتر نظام می‌گویند که با «قاتل سردار سلیمانی» مذاکره نمی‌کنیم و سزای او را هم می‌دهیم. چهره‌های کمتر تندرو می‌گویند باید «عقب‌نشینی تاکتیکی» کرد تا شر ترامپ از سر نظام کنده شود.

خامنه‌ای اما به نظر می‌رسد دیگر اعتماد به نفس مرداد ۱۳۹۷ را ندارد. فعلاً حلقه‌های جانبی رهبر جمهوری اسلامی از در آشتی وارد شده‌اند و می‌خواهند ببینند که آیا می‌شود ترامپ را با وعده مذاکره نرم کرد یا نه.

Posted in خانه