سنجار، یازده سال پس از ژنوساید؛ حافظه زخمی، مسئولیتی فراموش شده – ایوب دباغیان

یازده سال از تابستان خونین ۲۰۱۴ می‌گذرد؛ زمانی که داعش، به‌عنوان یکی از وحشیانه‌ترین گروه‌های تروریستی تاریخ معاصر، به شنگال (سنجار) یورش برد و فاجعه‌ای انسانی را رقم زد که جهان هنوز نتوانسته به‌درستی آن را پاسخ دهد. ایزدی‌ها، جامعه‌ای کوچک اما با پیشینه‌ای هزار ساله، قربانی یک نسل‌کشی سیستماتیک شدند؛ جنایتی که سازمان ملل آن را «جنوساید» خواند. اکنون، در یازدهمین سالگرد آن جنایت، ایستادن در کنار بازماندگان و یادآوری حقیقت، نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یک مقاومت سیاسی و انسانی است.

ایزدی‌ها: هویت، تاریخ و مظلومیت تاریخی

ایزدی‌ها از اقوام بومی خاورمیانه‌اند، با ریشه‌هایی عمیق در سرزمین میانرودان. دین ایزدی، که آمیزه‌ای از باورهای باستانی، زرتشتی، میترائیسم و عرفان شرقی‌ است، قرن‌ها مورد سوءتفاهم، انگ‌زنی و سرکوب قرار گرفته. در عراق، سوریه، ترکیه و بخش‌هایی از ایران و ارمنستان، ایزدی‌ها بارها قربانی تبعیض، کوچ اجباری و کشتار شده‌اند.

در عراق، مخصوصاً در منطقه‌ی سنجار، آن‌ها با وجود فقر، بی‌دولتی، و فشار اجتماعی، هویت خود را حفظ کردند. اما حاکمیت‌های متوالی در بغداد، چه در دوره‌ی صدام و چه پس از آن، امنیت و کرامت ایزدی‌ها را هرگز تضمین نکردند.

فاجعه‌ی سنجار: جزئیات جنایت علیه بشریت

در ۳ اوت ۲۰۱۴، نیروهای داعش با اشغال سنجار، دست به یکی از فجیع‌ترین نسل‌کشی‌های قرن زدند. در عرض چند روز:

ــ  بیش از ۵۰۰۰ مرد ایزدی قتل‌عام شدند.

ــ  حدود ۷۰۰۰ زن و دختر ربوده شدند و به‌عنوان غنیمت جنگی به بازارهای برده‌داری جنسی داعش در موصل، رقه و سایر نقاط منتقل شدند.

ــ  ده‌ها هزار نفر مجبور به فرار به کوه‌های سنجار شدند، جایی که بسیاری بر اثر تشنگی، گرسنگی و گرما جان دادند.

ــ  هزاران کودک ایزدی ربوده، شست‌وشوی مغزی داده شدند و در خدمت نظامی داعش قرار گرفتند.

این اقدامات نه تنها جنایت جنگی، بلکه مطابق با کنوانسیون ۱۹۴۸ سازمان ملل، مصداق کامل «نسل‌کشی» بود.

نقش نیروهای منطقه‌ای و جهانی

سقوط سریع سنجار و غیبت آشکار نیروهای نظامی عراق و حکومت اقلیم کردستان در دفاع از ایزدی‌ها، جای پرسش‌های مهمی دارد. چرا پیشمرگه‌ها شبانه سنجار را ترک کردند؟ چرا دولت عراق با وجود اطلاع از تهدید داعش، اقدامی پیشگیرانه نکرد؟ این غفلت‌ها بخشی از مسئولیت این فاجعه را متوجه ساختارهای حاکم می‌کند.

از سوی دیگر، واکنش جهانی بسیار کند و ناکارآمد بود. هرچند در هفته‌های بعد برخی حملات هوایی توسط ائتلاف به رهبری آمریکا صورت گرفت و نیروهای ی.پ.گ (یگان‌های مدافع خلق) و پ.ک.ک با فداکاری راه نجات را برای ایزدی‌ها باز کردند، اما عملاً حمایت بین‌المللی در سطحی نبود که مانع این جنایت شود یا سریعاً به بازسازی کمک کند.

پیامدهای نسل‌کشی: بازماندگان و رنج مداوم

پس از یازده سال، هنوز بیش از ۲۷۰۰ زن و کودک ایزدی مفقود هستند. بسیاری از آن‌ها به کشورهای دیگر قاچاق شده‌اند یا سرنوشت‌شان نامعلوم مانده. زنان و کودکانی که بازگشته‌اند، با آسیب‌های عمیق روانی و اجتماعی روبه‌رو هستند.

از سوی دیگر، بیش از ۲۰۰ هزار ایزدی هنوز در اردوگاه‌های موقت زندگی می‌کنند، درحالی‌که منطقه‌ی سنجار با تخریب گسترده، مین‌گذاری، و نبود خدمات اولیه، قابل بازگشت نیست. همچنین، درگیری میان نیروهای حشد الشعبی، ارتش عراق و نیروهای کرد وضعیت امنیتی شکننده‌ای پدید آورده است.

مقاومت، سازمان‌یابی و مبارزه برای عدالت

ایزدی‌ها نه‌تنها تسلیم این فاجعه نشدند، بلکه بسیاری از بازماندگان، به‌ویژه زنان، به نیروهای مقاومت پیوستند. تشکیل یگان‌های مدافع ایزدی (ی.ب.ش/YBŞ) یکی از نمودهای این مقاومت است. زنان ایزدی با الهام از جنبش زنان کردستان، مانند نیروهای ی.پ.ژ (یگان‌های مدافع زنان)، وارد صفوف مبارزه مسلحانه شدند و نقش کلیدی در آزادسازی مناطق خود ایفا کردند.

در دیاسپورا، نیز زنان ایزدی مانند نادیا مراد، که خود از بازماندگان اسارت داعش است، با افشاگری و تلاش‌های بین‌المللی، صدای قربانیان شدند. اما عدالت هنوز محقق نشده است: تعداد اندکی از جنایت‌کاران محاکمه شده‌اند و بخش زیادی از ساختارهای بین‌المللی، تنها به ابراز همدردی اکتفا کرده‌اند.

مسئولیت ما و جهان: از یادآوری تا اقدام

نسل‌کشی ایزدی‌ها، بخشی از تراژدی بزرگ خاورمیانه است؛ جایی که بنیادگرایی مذهبی، قوم‌ستیزی، و نظام‌های فاسد، زمینه‌ساز فجایع انسانی شده‌اند. مبارزه برای عدالت تنها محدود به بازماندگان نیست؛ بلکه وظیفه‌ی تمام نیروهای مترقی، چپ، فمینیست و ضدجنگ است که با صدای بلند این حقیقت را زنده نگه دارند و پیگیر دادخواهی شوند.

ــ  تا زمانی که عاملان جنایت محاکمه نشده‌اند،

ــ  تا زمانی که آوارگان ایزدی به سرزمین خود بازنگشته‌اند،

ــ  تا زمانی که جامعه‌ی ایزدی از حق حیات و کرامت برخوردار نشده،

یادآوری این فاجعه، یک وظیفه‌ی مبارزاتی است.

سخن پایانی: شنگال زنده است، چون ایستاده است

سنجار زخمی است که بر پیکره‌ی وجدان انسانی نشسته. نسل‌کشی ایزدی‌ها نه یک رویداد تاریخی، بلکه پدیده‌ای زنده است که باید هر سال، با عزمی تازه، بازخوانی و پیگیری شود. جهان نباید دوباره این جنایت را فراموش کند، زیرا فراموشی، زمینه‌ساز تکرار است.

یازده‌مین سالگرد ژنوساید ایزدی‌ها را با گرامیداشت یاد قربانیان، حمایت از بازماندگان، و تاکید بر مبارزه‌ی پیوسته علیه بنیادگرایی، فرقه‌گرایی و تبعیض گرامی می‌داریم.