از پیروزی تا استحاله!؟ (۷) علی محمد جهانگیری

سخنان آیت الله خمینی و اقدامات دولت موقت برای تشکیل مجلس مؤسسان: آیت ‏الله خمینی رهبر انقلاب ضد استبدادی مردم شهر نشین ایران، قبل از پیروزی انقلاب در کشور فرانسه، در مشاوره با اطرافیان خود (حواریون) طی حُکمی از تشکیل شورای انقلاب خبر داد که فرازهایی از متن آن که در رابطه با مجلس مؤسسان بود از این قرار است:«…از جمله وظایف این شورا بررسی و مطالعه شرایط تاسیس دولت انتقالی و تهیه مقدمات اولیه آن و تشکیل مجلس مؤسسان و انجام انتخابات است…»[1] آیت الله خمینی، چند روز بعد در مصاحبه با خبرنگار کانال یک تلویزیون فرانسه، در پاسخ این عبارت که اهداف شورای انقلاب چیست؟ نیز گفت:«…هدف این است که شورای انقلاب یک حکومت موقتی ایجاد کند که آن حکومت موقت، مجلس مؤسسان را تاسیس کند برای تصویب قانون اساسی و بعد بقیه کارها…»[2] به دنبال آن، آیت الله خمینی در اولین روز ورود به خاک وطن و در اولین سخنرانی عمومی خود در قطعه ‏ی ۱۷ بهشت زهرای تهران در پایتخت ایران نیز گفت:«…بر همة‌ ما واجب‌ است‌ كه‌ اين ‌نهضت‌ را ادامه‌ بدهيم‌ تا آن‌ وقتي‌ كه‌ اينها ساقط‌ بشوند و ما به‌ واسطة‌ آراي‌ مردم‌، مجلس‌ سنا (= مؤسسان) درست‌ بكنيم‌…»[3] وی در آخر همین سخنرانی با تذکر در گوشیِ یک روحانی به آیت الله خمینی، توضيح‌ دادند كه‌:«مقصود من‌ از مجلس‌ سنا، مجلس‌ مؤسسان‌ بود نه‌ مجلس‌ سنا، مجلس‌ سنا اصلش‌ يك‌ حرف‌ مزخرفي‌ است‌، هميشه‌ بوده.»[4] آیت الله خمینی در فرمان و حُکم مکتوب خود [دستخط خود که به وسیله اکبر هاشمی بهرمانی، مشهور به هاشمی رفسنجانی، در مدرسه علوی خوانده شد] در رابطه با انتصاب مهندس مهدی بازرگان به نخست وزیری دولت موقت همچنین نوشت:«..تشکیل مجلس مؤسسان از منتخبین مردم جهت تصویب قانون اساسی نظام جدید و…»[5] وی در همین روز در سالن دبیرستان علوی تهران و در حضور 400 خبرنگار و خبرنگار عکاس ایرانی و خارجی که شرکت داشتند، طی سخنانی نیز گفت:«…به اتکای آرای عمومی که با ماست و ما به احتساب آراء عمومی (و شما می بینید که آراء عمومی با ملت که ما را به عنوان وکالت یا بعنوان رهبری قبول دارند) یک دولتی را معرفی می کنیم. رئیس دولتی را معرفی می کنیم موقتاً دولتی تشکیل بدهد که هم به این آشفتگی ها خاتمه بدهد و هم این مساله کنونی که مجلس مؤسسان است. یعنی ترتیب انتخابات مجلس مؤسسان را بدهد و مقدمات آن را درست کند. و مجلس مؤسسان تأسیس بشود. و انتخابات مجلس هم انجام بشود. و آن ها دولت قانونی را انتخاب کنند. و مجلس مؤسسان که تشکیل شد، جمهوری اسلامی را به رفراندوم بگذارد…»[6] آیت الله خمینی بعد از پیروزی انقلاب ضد استبدادی مردم شهرنشین ایران و پس از شرکت در رای گیری رفراندوم جمهوری اسلامی در گفتگویی کوتاه نیز گفت:«…جمهوری اسلامی برای ما سرنوشت آزاد و خوشبختی و استقلال هدیه می آورد و دشمنان اسلام می خواهند اخلال در امر کنند و ملت ما باید پافشاری کند و رای خودشان را به جمهوری اسلامی بدهند. البته بعد از این مرحله باز مراحل دیگر داریم و آن تاسیس مجلس موسسان است که باید به قانون جدید اساسی رای بدهد و بعد از آن انتخابات است که آنها باید نمایندگان خود را به مجلس بفرستند…»[7] آیت الله خمینی در هنگام اعلام رسمی جمهوری اسلامی در ایران نیز گفت:«…جمهوری اسلامی را رسماً اعلام می کنم…قدم های بعدی فرستادن طبقه فاضله به مجلس مؤسسان و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی است.»[8] و ایشان در دیدار با دانشجویان دانشسرای شهمیر زاد و دانش آموزان دختر دزفول هم گفت:«…شما در قضیه مجلس مؤسسان، در قضیه مجلس شورا رای بدهید و رای به وکلای متعهد، مسلم و امین، وکلای امین بفرستید در مجالس …»[9] و در ملاقات با دانشجویان دانشکده‏های وابسته به دانشگاه اصفهان هم گفت:«…ما از اول به مهندس بازرگان مأموریت دادیم تا سه مطلب را تشکیل دهد و آن این بود که رفراندوم را به انجام برساند و بعد هم مجلس مؤسسان و پس از آن مجلس شورا، وقتی این کارها تمام شد ایشان هم کنار می ‏رود…»[10] و سر انجام آیت الله خمینی طی سخنانی در جمع دانشجویان رشته‏ ی حقوق دانشکده دانشگاه تهران در تاریخ 31 اردیبهشت 1358 نیز چنین گفت:«… الان همه شما ـ خودم و همه شما ـ مسئول هستیم، مسئول خدا هستیم، مسئول ملت هستیم، مسئول نسلهای آینده هستیم. ما دستمان الان به جایی رسیده است که می ‏توانیم کار بکنیم. الان ما ـ قبلاً محال بود که بشود این سد را شکست لاکن شکسته شد ـ الان ما جوری هستیم که می ‏توانیم کار انجام بدهیم، می ‏توانیم با این وحدت کلمه مجلس مؤسسان درست کنیم، مجلس شورا درست بکنیم، حکومت مستقر درست کنیم، الان می توانیم این کار را کنیم و ان شاء الله می شود این کار…»[11] و در همین حال اعضای دولت موقت به میدان آمدند و در راستای زمینه سازی مجلس مؤسسان، سخنانی ایراد کردند. ابتدا احمد مدرسی مشاور وزیر کشور در رفراندوم در یک گفتگوی کوتاه اعلام داشت:«…انتخابات مجلس مؤسسان ظرف دو ماه آینده آغاز می شود و هر گروه و طبقه سیاسی و احتماعی می تواند نماینده خود را به مجلس بفرستد. مدرسی اضافه کرد؛ قانون اساسی ایران تحمیلی نخواهد بود و نمایندگان می توانند هر نوع تغییر و اصلاح و حتی تغییر در پیش نویس آن به وجود آورند…»[12] به دنبال آن دکتر احمد صدر حاج سید جوادی وزیر کشور دولت موقت مهندس بازرگان گفت:«…حداکثر تا حدود یک ماه و نیم دیگر انتخابات مجلس مؤسسان انجام می‏ شود و همه احزاب، گروه‏ هایی از مردم می ‏توانند افراد مورد اعتماد خود را نامزد نمایندگی در مجلس مؤسسان کنند و حتی هر شخصی می ‏تواند خود را برای این مسؤولیت نامزد کند. وزیر کشور در مورد شرایط نامزدها گفت: به این منظور آیین ‏نامه ‏ای تدوین شده است که پس از طرح در هیات دولت و تصویب شورای انقلاب منشر خواهد شد. در این آیین نامه علاوه بر چگونگی برگزاری انتخابات، شرایط نامزدهای انتخاباتی از قبیل، میزان سن، یا میزان سواد و دیگر شرایط مورد نیاز قید شده است. وی اضافه کرد: در مجلس مؤسسان اقلیت‏ های مذهبی نیز نماینده خواهند داشت…»[13] به دنبال آن باز آقای احمد مدرسی مشاور ایشان در رابطه با تعداد نمایندگان مجلس مؤسسان هم،گفت:«…طبق قانون اساسی قدیم این عده به تعداد مجموع نمایندگان مجلس سنا و شورا باید باشند ولی ما چون مجلس سنا را به رسمیت نمی ‏شناسیم امکان دارد از هر صد هزار نفر یک نفر برای عضویت در مجلس مؤسسان انتخاب شود…»[14] و در ادامه دکتر یدالله سحابی وزیر مشاور در طرح های انقلاب، ضمن اعلام این خبر (قانون برگزاری انتخابات و تشکیل اولین مجلس مؤسسان تا دو هفته آینده انتشار خواهد یافت) گفت: طرح تشکیل شوراهای ایالتی و ولایتی نیز پس از بررسی و تصویب شورای عالی انقلاب اعلام خواهد شد. قبلا قرار بود که قانون تشکیل مجلس مؤسسان در این هفته منتشر شود. وانگهی انتخاب تشکیل هیات نظارت انتخابات نیز از سوی وزارت کشور به آگاهی همگان برسد. قانون تشکیل اولین مجلس مؤسسان در 9 فصل و حدود 60 ماده تهیه و از تصویب هیات وزیران دولت موقت جمهوری اسلامی گذشته است و برای تصویب نهایی به شورایعالی انقلاب داده شد. خبرنگار اطلاعات در گزارشی می نویسد که تصویب نامه های هیات وزیران که جنبه قانونی دارد پس از تصویب هیات وزیران، از تصویب شورایعالی نیز باید بگذرد اولین مجلس مؤسسان دولت جمهوری اسلامی موظف است، طرح پیشنهادی قانون اساسی جدید کشور را که از سوی دولت موقت ارائه می شود بررسی و تصویب کند. خبرنگار اطلاعات در گزارشی می نویسد بر اساس یک سنت پارلمانی محدوده اختیار نمایندگان مجلس مؤسسان در انجام کاری که به عهده دارند، در آگهی برگزاری انتخابات و لزوم اتخاذ تصمیم و اقدام مجلس مؤسسان برای این امر نیز اعلام می شود. دکتر یدالله سحابی وزیر مشاور در طرح های انقلاب در یک مصاحبه اعلام کرد که آیین نامه داخلی مجلس مؤسسان برای سرعت بیشتر در کار این مجلس به تصویب رسیده است. گفته شده در مجلس مؤسسان نمایندگان همه گروههای اجتماعی از جمله نمایندگان روحانیون، کارگران، کشاورزان، دانشگاهیان، پزشگان، قضات، معلمان، بازاریان و سایر طبقات شرکت خواهند داشت.»[15]