اختلالی که پاندمیک ویروس کورونا در زندگی انسان‌های قرن بیست و یکم پدید آورده است، نگاه‌ها ‏را متوجه عواقب اقتصادی و سیاسی این‌گونه بلاهای طبیعی کرده است.‏ این که موجودی که با میکروسکوپ هم قابل‌دیدن نیست بتواند چنین کشتاری به راه بیندازد و چرخ ‏زندگی روزمره بشر را فلج کند، موجب گردید که نگارنده این سطور به بازخوانی بخشی از تاریخ ‏ایران در Continue reading →

مقدمه^[۱]: این مصاحبه که نخستین‌بار پاییز سال ۱۹۷۹ در مجله‌ی دیالکتیک^[۲] – مجله‌ی چپ‌ کمونیسم اروپایی – به چاپ رسید، یکی از آخرین اظهارنظرهای نظری (و تجربی) مهم نیکوس پولانزاس است، و اختلافی را که بین دیدگاه او و دیدگاه متأخر لوئی آلتوسر در مورد ماهیت دولت سرمایه‌داری و مسیر استراتژی انقلابی به وجود آمده است به‌‌خوبی نشان می‌دهد. همان‌طور که مصاحبه‌کنندگان هم اشاره می‌کنند دو گفت‌وگوی Continue reading →

با ورود دین اسلام به ایران، و آمیزشش با فرهنگ ایرانی، در طی دوره هایی ، ادبیاتی شکل می‌گیرد که هم آمیخته به تاریخ و اساطیر ایران باستان بود و هم متأثر از فرهنگ اسلامی؛ شاید بهترین نمونه ی این اختلاط، ادبیاتی است که توسط حافظ به وجود آمده است. Continue reading →

«توده مردم هرگز علم را نخواهند پذیرفت ، مگر آنکه علم برای ایشان یک بهشت زمینی بسازد . تا فقر و تهیدستی هست ، خدایان هم هست » ( ۱ ). در ایران معاصر و در این لحظه (۱۳۹۸ ـ ۱۳۹۹) ، به نظر می‌رسد باور و «دلمشغولی» به «بهشت و دوزخ» ، به منزله مرجع اعمال و گفتار در قلمرو روزمره ، نزد برخی و از جمله طبقه متوسط مدرن و تحصیل کرده، کارایی اش را از دست داده است ؛ بدین معنی که صرف نظر از ایدئولوژی Continue reading →

تصاویری آرمانی (اتوپیایی) در «آبادگری انسانِ منظومه بابلی» ؛ «زِبَر مردِ نیچه» و «چهارگانه ی هایدگر» اما اکنون می‌باید به دوگانه ی اگزیستانسیالیستیِ «نحوه ی زندگی» در اندیشه هایدگر بپردازیم . شاید بتوان گفت، «آخرین مردِ» نیچه، به نوعی می‌تواند «نحوه ی وجود روزانه» Continue reading →

نزدیک به دو دهه است که سومین پنج‌شنبه‌ی نوامبر هر سال «روز جهانی فلسفه» خوانده می‌شود. امسال این‌ روز مصادف با ۱۹ نوامبر است و به این مناسبت به دیدگاه‌های یکی از صاحب‌نظران ترکیه‌ای در مورد فلسفه‌ی معاصر در این کشور می‌پردازم. زینب دیرک استاد کنونیِ فلسفه در دانشگاه کوچ استانبول و استاد پیشین دانشگاه گالاتاسارای این شهر است. او متخصص فلسفه‌ی اروپای قاره‌ای قرن نوزدهم و بیستم، Continue reading →

حدود سال های بعد از دوهزار میلادی بود که آقای جواد مجابی را در خانه محمد عدیلی در واشنگتن ملاقات کردم. آنروز آقای عدیلی خوراک آب گوشت درست کرده بود و ما سه نفر، مخصوصاً آقای مجابی بسیار از کار نقد سخن گفت و از هدفش که می خواهد نقدها و طنزهایی که در ادب فارسی هستند، را جمع آوری کند توضیحاتی داد. او گفت تاریخ بیهقی و دیوان حافظ و بسیاری از آثار کهن ادب فارسی مشحون از نقدهای دل انگیزند و نمونه های کوتاهی از آنها به دست داد که برای من آموزنده بود. نمی دانم از آن سال ها تا کنون، آقای مجابی با این همه مشغله که برسر راه همه کس افتاد، توانستند به جمع آوری چنان آثار Continue reading →

هیئت داوران جایزۀ بوکر، داگلاس استوارت را برای رمان شاگی بین، به‌عنوان برندۀ جایزۀ ‌بوکر سال ۲۰۲۰ اعلام کردند. استوارت طراح لباسی اسکاتلندی است که در آمریکا زندگی می‌کند و شاگی بین اولین رمانی است که نوشته است. رمانی که به گفتۀ خودش عمیقاً از خاطرۀ مادر الکلی و تنهایش متأثر بوده است. در این یادداشت، همۀ شش نامزد نهایی جایزۀ بوکر امسال، در چند پاراگراف داستان نوشته‌شدنِ رمانشان را توضیح داده‌اند. Continue reading →

بخش بسیار بزرگی از مارکسیست‌های ایرانی اگرچه از گذشته خود بریده‌اند و دیگر خود را مارکسیست-لنینیست نمی‌نامند، ولی آن نگاه سنگواره‌گون و ایدئولوژیک مارکسیستی را همچون ویروسی واگیردار به درون گرایش نوین خویش آورده‌اند. این‌چنین است که این ویروس سخت‌جانِ نگاه ایدئولوژیک که در پی فروپاشی سوسیالیسم اردوگاهی و شکست جهانی مارکسیسم چهره دیگرگون کرده و در درون دانشگاهها (مارکسیسم آکادمیک) و رسانه‌ها (مارکسیسم رسانه‌ای) لانه گزیده است، در کشور دین‌زده ما برخی اندریافت‌های مدرن را نیز به خود آلوده و از آنها چهره‌ای زشت و ناپذیرفتنی به دست داده است. Continue reading →

می‌گویند هر کتابی به یکبار خواندن می‌ارزد. اما از خواندن کتاب ‏‏۷۰۰صفحه‌ای «ردّ پای من، میراث جنگ سرد» (خاطرات دکتر مصطفی دانش) ‏پشیمان شدم. زیرا معمولاً کسانی خاطرات خود را می‌نویسند که زندگی ‏پرباری پشت سر دارند و می‌کوشند با اشاره به موفقیت‌ها و اشتباهات خود ‏درس عبرتی به نسل آینده بدهند. اما جنبش چپ ایران چیزی نبوده، جز جریانی، که از شکستی به شکستی و از ‏حرمانی به خیانتی درغلطیده و برای سه نسل از جوانان ایرانی جز فاجعه‌ ‏نیافریده است. چپ‌های ما، دربند فرهنگ شیعی، به تنها چیزی که ‏نمی‌اندیشند، همانا برخوردی تجربه‌آموز به گذشته است و صرفنظر از یکی دو ‏تن Continue reading →

در کوران بحران مالی سال‌ ۲۰۰۸، خیلی‌ها فکر می‌کردند دوران اقتصاد نئولیبرال به پایان رسیده است و اصلاحات اقتصادی عظیمی در راه خواهد بود. اما به‌هر‌روی، چنین اتفاقی نیفتاد. حالا، همه‌گیری کرونا آزمون جدیدی پیش پای این اقتصاد گذاشته است. مقایسۀ عملکرد کشورها نشان می‌دهد دولت‌هایی که بیشترین تعهد را به الگوی نئولیبرالی داشته‌اند بیشترین مشکلات را در مواجهه با این بحران از سر گذرانده‌اند، و از همین جهت است که دو جامعه‌شناس آمریکایی پرسیده‌اند: چگونه می‌توان اقتصاد سیاسی‌ای متناسب با این بحران تدوین کرد؟ Continue reading →

درنگی بر تجربه و عملکرد جنبش اعتراضی مردم ایران، دست‌کم در بیست سال گذشته، نشان می‌دهد که جامعه‌ی ما ‏برای گذار از جمهوری اسلامی به نظامی دموکراتیک و مردمی، بیش و پیش از هر چیز از پراکندگی و بی‌انسجامی رنج ‏می‌برد. به‌بیان‌دیگر، مشکل جنبش رهایی خواهانه‌ی میهن ما، نه نداشتن آلترناتیو، بلکه نداشتن Continue reading →

کره‌ای‌ها بعد از جنگ جهانی دوم، تکنیک بسیار کارآمدی را برای شکنجه اختراع کردند که طی آن قربانی را مجبور می‌کردند تا کاری را که برایش اندکی ناخوشایند است، برای مدتی بسیار بسیار طولانی انجام دهد. مثلاً لبۀ صندلی بنشیند یا با زاویه‌ای ناراحت به دیوار تکیه دهد. با طولانی‌شدن زمان، قربانی حاضر می‌شد به هر چیزی اعتراف کند تا از این عذاب خلاص شود. دیوید گریبر، انسان‌شناس آمریکایی، می‌گوید این شبیه تکنیکی است که اسرائیل روی کل یک ملت به کار بسته است. Continue reading →

کانت روزگاری متافیزیک را «ملکۀ علوم» خوانده بود، اما از نظر اعضای پرشور حلقۀ وین، متافیزیک ملکه‌ای بود شبیه به ماری آنتوانت. تاریخ مصرف‌گذشته، متکبر و آمادۀ جان دادن زیر گیوتین. اعضای این حلقه که به اندیشه‌های ویتگنشتاین علاقه‌مند بودند، می‌خواستند زبان را از هر چیز بی‌معنا و مبهم پاک کنند و از این طریق منطق را نجات دهند. اگرچه دربارۀ این گروه زیاد نوشته‌اند، اما کتابی جدید، قتلِ رهبر آن‌ها، موریتس شلیک را بهانه کرده است تا سرگذشت این گروه را از منظری تازه بازگوید. Continue reading →

مقدمه رهروان سوسیالیسم خواهان گذار از نظام سرمایه داری و امپریالیسم به نظام اقتصادی سیاسی اجتماعی عاری از بهره کشی و استثمار انسان از انسان میباشند. لذا، استراتژی محوری پیروان سوسیالیسم بر پایه های نفی تاریخی دیالکتیکی امپریالیسم و حاکمیت نظام سرمایه داری و استقرار نظام مدیریتی اقتصادی و سیاسی مردم سالارانه می باشند. در حالیکه، احزاب و نحله های سیاسی که “دموکراسی ” را محور اصلی و استراتژیک گذار تاریخی خویش تعیین کرده اند، استراتژی محوری خویش را بر پایه های نفی و گذار از “دیکتاتوری” تنظیم می نمایند. Continue reading →

دویست و پنجاه سال پس از تولد بتهوون، با نوعی تناقض مواجه‌ایم: موسیقیِ او شهره‌ی آفاق است و، احتمالاً بیش از هر موسیقی‌دان دیگری، در قلب مردم جای دارد، به‌رغم اینکه عامه‌ی مردم عمدتاً از اهمیت واقعیِ این آثار که تنها در مطالعات انتقادی به آن اشاره می‌شود خبر ندارند. به نظر می‌رسد که آشناییِ ظاهریِ مردم با این آثار نه به بی‌اعتنایی بلکه به جهل انجامیده است. ما ملودی‌های مشهورِ سمفونی‌های سوم، پنجم، ششم یا نهم یا کنسرتو پیانوها و سونات‌ها یا قطعات موسیقیِ مجلسی بتهوون را برای هزارمین بار در فیلم‌ها، آگهی‌های تجاری یا کنسرت‌ها می‌شنویم. اما تیغ بُرنده‌ی این موسیقی به علت مصرف Continue reading →

هدف این جستار کوتاه نقد و بررسی جامعه‌شناختی رمان کوری اثر ژوزه ساراماگو و ارائه تحلیلی اجمالی از منظر جامعه‌شناختی با اشاراتی به نظریه کنش متقابل نمادین، نظریه گیدنز و مکتب فرانکفورت از این رمان است. کوری[۱] به پرتغالی (Ensaio sobre a Cegueira) رمانی از ژوزه ساراماگو[۲] که نخستین بار در سال ۱۹۹۵ منتشر شد. ساراماگو که در سال ۱۹۹۸ به واسطه ی این کتاب جایزه نوبل ادبیات را به‌دست ‌آورد، در این رمان از کوری (جهل و بی بصیرتی) آدم‌ها سخن گفته ‌است. Continue reading →

ظهور بحران‌ها در تعیین سرنوشت جوامع و یا دولتها به مراتب از استدلال و برنامه‌ریزی مهمتر هستند. جنگ جهانی دوم که جان حدود ۵۰ میلیون نفر را گرفت برای آلمان و آلمانی‌ها سرنوشت‌ساز بود. آلمانی‌ها چهار درس کلیدی به واسطۀ فاجعۀ جنگ جهانی دوم آموختند: Continue reading →

انتشارات وان‌ورلد (One World)، نشر مستقلی که توسط یک زوج ایرانی–بریتانیایی در لندن اداره می‌شود، در سال‌های اخیر به نامی پرآوازه در بازار نشر تبدیل شده و بسیاری از کتاب‌هایش به موفقیت‌های درخشانی دست یافته‌اند که از آن جمله می‌توان به دریافت جایزه‌ی بوکر به صورت پیاپی در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ اشاره کرد.‌ نوین دوستدار و ژولیت میبی در نیمه‌ی دهه‌ی ۸۰ میلادی وان‌ورلد را با این نیت راه‌اندازی کردند که بتواند موضوعات مهم اجتماعی را در قالب کتاب‌هایی غیرتخصصی به زبان ساده و روشن برای مخاطب عام ارائه دهد، در این میان موضوعات مرتبط به ادیان، معنویت و گفتگوی بین مذهب‌ها برای Continue reading →