دعوت ملک سلمان از سران کشورهای خلیج فارس برای حضور در نشست مشترک با ترامپ، همایشی با محورهای پنهان در کنار اهداف آشکار

ریاض، پایتخت عربستان سعودی، بار دیگر در آستانه میزبانی یک گردهمایی دیپلماتیک مهم قرار دارد. ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی، رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به نشستی مشترک با رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، فرا خوانده است. این رویداد بخشی از سفر منطقه‌ای ترامپ است که شامل توقف در عربستان، قطر و امارات متحده عربی خواهد بود.

به گزارش رویترز به نقل از بیانیه کاخ سفید دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا ۱۳ تا ۱۶ می (۲۳ تا ۲۶ اردیبهشت ماه) به عربستان سعودی، قطر و امارات سفر خواهد کرد.. این سفر به‌عنوان نخستین سفر خارجی ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش محسوب می‌شود و هدف اصلی آن نهایی‌سازی توافقی برای سرمایه‌گذاری حدود یک تریلیون دلار از سوی عربستان در صنایع آمریکا، از جمله خرید تجهیزات نظامی، است.

در این سفر، ترامپ همچنین قصد دارد با مقامات سعودی درباره مسائل منطقه‌ای، از جمله جنگ در اوکراین و وضعیت نوار غزه، گفتگو کند. این سفر در حالی انجام می‌شود که عربستان سعودی به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در دیپلماسی آمریکا با روسیه و اوکراین شناخته می‌شود.

در کنار عربستان، ترامپ برنامه‌ریزی کرده است که به قطر و امارات متحده عربی نیز سفر کند تا توافق‌های مشابهی در زمینه سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی امضا کند.

رسانه های عربی در گزارش های خود در باره این سفر نوشته اند: تحرکات دیپلماتیک و سیاسی گسترده ای در منطقه و در آستانه سفر ترامپ به کشورهای عربستان، قطر و امارات در حال انجام است.

به نوشته این پایگاه، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس می کوشند تا مواضع خود را در قبال تحولات و موضوعات منطقه ای و جهانی چه در سطح فیمابین و چه از طریق سازوکار شورای همکاری خلیج فارس، هماهنگ کنند.

در این راستا، «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان گفت وگوهای تلفنی با شیخ «مشعل الاحمد الجابر الصباح» امیر کویت، «حمد بن عیسی آل خلیفه «پادشاه بحرین درباره تحولات منطقه داشت.

تحرکات تازه در آستانه نشست

ترامپ در تلاش است از این سفر برای جذب حمایت اقتصادی و سیاسی کشورهای خلیجی بهره‌برداری کند. طبق گزارش رویترز، او به دنبال جلب سرمایه‌گذاری‌هایی به ارزش بیش از یک تریلیون دلار در صنایع زیرساختی و فناورانه در خاک آمریکا است—در طرحی که برخی آن را بازگشت به دیپلماسی «معامله‌محور» می‌دانند.

در همین حال، گاردین گزارش داده است که یکی از اهداف اعلام‌نشده این نشست، بررسی راه‌های احیای روند عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل است؛ طرحی که در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ آغاز شد، اما به دلیل پیچیدگی‌های مربوط به مسئله فلسطین، فعلاً در حالت تعلیق قرار دارد. منابع مطلع گفته‌اند که هرگونه پیشرفت در این زمینه منوط به ارائه امتیازاتی به فلسطینی‌هاست—موضوعی که هنوز در داخل عربستان حساسیت‌برانگیز است.

اهداف رسمی و محاسبات محتاطانه

اگرچه این نشست در ظاهر با هدف تحکیم روابط استراتژیک و دریافت تضمین‌های امنیتی از آمریکا برگزار می‌شود، اما در لایه‌های پنهان آن دغدغه‌هایی عمیق‌تر نهفته است. عربستان سعودی که خود را در جایگاه رهبری منطقه می‌بیند، تلاش دارد نقش محوری‌اش در نظم نوین منطقه‌ای را تثبیت کند؛ با این حال، نگاه محتاطانه ریاض نسبت به طرح‌های آمریکا برای ادغام امنیتی کشورهای عربی با اسرائیل، همچنان پابرجاست — به‌ویژه با توجه به پیامدهای احتمالی آن بر افکار عمومی جهان عرب و جایگاه مسئله فلسطین در سیاست داخلی و خارجی عربستان.

اواخر آوریل، ترامپ در مصاحبه‌ای با مجله تایم ابراز اطمینان کرد که عربستان سعودی اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت. با این حال، ریاض همچنان تأکید دارد که هرگونه عادی‌سازی روابط با اسرائیل منوط به تشکیل کشور مستقل فلسطین است؛ شرطی که با مخالفت دولت بنیامین نتانیاهو روبه‌روست.

در سال ۲۰۲۰، کشورهای امارات، بحرین و مراکش در چارچوب ‌توافق‌نامه‌های ابراهیم روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کردند. اما عربستان سعودی تاکنون به صورت رسمی از پیوستن به این روند خودداری کرده است.

دغدغه‌های امنیتی و ترس از بی‌ثباتی

برای کشورهای کوچک‌تر خلیج فارس، این نشست فرصتی برای تضمین حمایت نظامی و سیاسی ایالات متحده در برابر تهدیدات منطقه‌ای است؛ با این حال، آن‌ها نیز نسبت به هرگونه رویکرد تنش‌زا، به‌ویژه در قبال جمهوری اسلامی ایران، با احتیاط برخورد می‌کنند. افزایش فشارها بر تهران یا نزدیک شدن علنی‌تر به اسرائیل می‌تواند خطر درگیری مستقیم یا نیابتی را افزایش دهد — موضوعی که نه‌تنها امنیت داخلی این کشورها، بلکه کل ساختار ثبات منطقه‌ای را تهدید می‌کند.

اهداف واشنگتن و نقش غیررسمی اسرائیل

در سوی دیگر، دولت ترامپ با هدف بازتعریف روابط ایالات متحده با متحدان سنتی خود به منطقه بازگشته است. واشنگتن در پی تشکیل یک ائتلاف منطقه‌ای علیه آنچه “نفوذ ایران” و “افراط‌گرایی” می‌نامد، و همچنین فروش تسلیحات بیشتر و تقویت مشارکت امنیتی است. در این چارچوب، همکاری‌های امنیتی میان برخی کشورهای عربی و اسرائیل، هرچند هنوز غیررسمی و اغلب پشت درهای بسته، بخشی از معادله‌ای حساس شده‌اند. یکی از محورهای مورد بحث می‌تواند توسعه سامانه دفاع هوایی منطقه‌ای باشد که مشارکت اسرائیل را نیز به‌طور غیرعلنی در بر می‌گیرد — موضوعی که برای عربستان به‌ویژه از منظر موقعیت آن در جهان اسلام، چالشی پیچیده است.

چشم‌انداز مبهم در افق ریاض

این نشست بالقوه می‌تواند به شکلی نمادین نقطه آغازی برای بازآرایی امنیتی خاورمیانه باشد، اما موانع همچنان پابرجا هستند؛ از اختلافات میان اعضای شورای همکاری گرفته تا نگرانی از واکنش ایران و افکار عمومی نسبت به هرگونه نزدیکی با اسرائیل. در این شرایط، عربستان و دیگر کشورهای خلیج ترجیح می‌دهند مسیر تقویت همکاری با آمریکا را با گام‌هایی سنجیده و با در نظر گرفتن حساسیت‌های منطقه‌ای دنبال کنند — به‌ویژه در زمانی که هر اشتباه محاسباتی می‌تواند شعله‌های یک بحران جدید را در منطقه برافروزد.