سیاست خارجی، ورای انتخابات ریاست جمهوری مهدی مطهرنیا تحلیلگر روابط بین الملل

حضور هفت کاندیدای موجود در رقابت انتخابات ریاست جمهوری این سوال را تداعی می‌کند که با توجه به نگرش‌های سیاسی این افراد و عملکردشان در ادوار گذشته و مسئولیت‌هایی که برعهده داشتند، وضعیت وچشم انداز سیاست خارجی ایران به چه نحوی دنبال خواهد شد. برای پاسخ به این سوال باید اینگونه مطرح کرد که سیاست خارجی در ایران یک امر فرا قوه مجریه محسوب می‌شود. وقتی از رئیس جمهور سخن می گوییم یک تعریف نظری در قانون اساسی وجود دارد که رئیس جمهور را شخص دوم کشور و سخنگوی دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی در نظام بین الملل می‌داند اما در عمل رئیس جمهور، رئیس قوه مجریه و هماهنگ کننده دستگاه‌های اجرائی در چارچوب سیاست‌های کلان برگرفته از قوای حکومتی در نظام جمهوری اسلامی است که در رأس آن رهبری نظام جمهوری اسلامی به عنوان«ولی فقیه»حضور دارد. رهبری نظام جمهوری اسلامی، هم ولی فقیه از منظر دینی است، و هم از نظر سیاسی به عنوان رهبر و هم از منظر نظامی فرمانده کل قواست و در حوزه تصمیمات سیاسی به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی تصمیم گیرنده نهایی شخص رهبری است که بالطبع باید او را در این مسیر به عنوان فرمانده کل قوا یعنی سه قوه و درعین حال قوای نظامی و امنیتی دانست. لذا رئیس جمهوری تنها می‌تواند به عنوان هماهنگ کننده اصلی دستگاه‌های اجرائی در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… وارد عمل شده و وزراء منجمله وزیر امور خارجه درواقع مسئولیت اجرائی فرامین تنظیم شده در چارچوب رهبری نظام با مدیریت و نظارت رئیس جمهور را برعهده می گیرند. از این جهت در دستگاه سیاست خارجی نیز پارادیم‌ها و داکترین‌ها و سیاست‌های کلان و استراتژی‌ها در دست رئیس‌جمهوری یا قوه مجریه نیست و نهادهای فراقوه مجریه با مرکزیت رهبری و تصمیم ایشان عمل می‌کند. وزیر امورخارجه نیز در این مسیر به طور فعالانه می‌تواند وارد عملیات دیپلماتیک یعنی اجرای فرامین و برنامه‌های تنظیم شده شود. حال آنچه که اهمیت پیدا می‌کند توانمندی رئیس جمهور و تیم وی در دستگاه سیاست خارجی و به کارگیری دیپلمات‌های برجسته و صاحب سبکی است که می‌توانند به بخش اجرا و بهتر عمل کردن به سیاست‌ها با هزینه‌های کمتر در زمان کوتاه تر و دست یابی به فواید بیشتر را در عرصه دیپلماسی به دست آورد . باید گفت که با توجه به این معانی چارچوب‌های گوناگونی را در دولت‌های محتمل می‌توان در نظر گرفت. هفت کاندیدای کنونی با ایده‌هایی که در زمینه مدیریت اجرائی و تیمی که به جامعه معرفی می کنند می‌توانند نشان دهنده اثرگذاری در حوزه سیاست خارجی باشند. رئیس جمهوری که دارای ویژگی‌های معنادار و دارای سبقه اجرائی در زمینه سیاست خارجی باشد مسلماً از توانمندی بیشتری دراین حوزه برخوردار است. این درحالی است که رئیس جمهوری که بتواند با نهادهای فراقوه مجریه در زمینه های اجرای فرامین موجود در حوزه سیاست خارجی دقیق‌تر و هماهنگ‌تر عمل کند، دارای امتیاز است. اگر فردی در میان کاندیداها دارای این دو ویژگی باشد یعنی هم شخصیتی باشد که بتواند با نهادهای فراقوه‌ای و به‌ویژه هماهنگی بیشتر با رهبری عمل کند و هم خود دارای سابقه کار اجرائی در حیطه دیپلماتیک و فهم تحلیلی والا از آنچه که در نظام بین الملل جاری است، باشد، امتیاز مهمی برای وی و کشور محسوب می‌شود.