در سال ۱۸۶۸ کارگرانی که در نزدیکی دهکده‌ی له‌زِزی‌ دو‌ تایاک سیروی (Les Eyzies-de-Tayac-Sireuil) در جنوب غرب فرانسه به کار مشغول بودند، غاری سنگی را گشودند و در آن استخوان‌های حیوانات، سنگ چخماق و از همه جذاب‌تر، جمجمه‌های انسان یافتند. کار ساخت راه متوقف شد و جغرافی‌دانی به نام لویی لارته Continue reading →

بهترین کلمه برای توصیف لحظه‌ی کنونی چیست؟ شاید تصور کنید «بی‌سابقه» یا «استثنایی» واژگان مناسبی باشند. اما صفت دیگری هم برای توصیف دوران کنونی وجود دارد که احتمالاً کمتر به گوشتان خورده است: «نقطه‌ی عطف». شاید واژه‌ی چندان برازنده و ظریفی نباشد اما توصیفگر ایده‌ای ژرف است: یعنی این ایده که ما احتمالاً در تأثیرگذارترین دوران زندگی می‌کنیم. و این تأثیرگذاری به اموری فراتر از همه‌گیری Continue reading →

مقدمه :اعتصاب گسترده کارگران صنعت نفت ایران، امروز شنبه ۵ تیر ۱۴۰۰ – ۲۶ جون ۲۰۲۱، وارد هشتمین روز  شده است.  اعتصاب کارگران نفت تمام توجه‌ها را به خود جلب کرده است. پیمان‌کاران کارگران روزمزد را اخراج کرده‌اند. یک نمونه خبرساز آن اخراج ۷۰۰ کارگر در پالایشگاه نفت تهران است. Continue reading →

ژول ژوی شاعر معروف فرانسوی در مورد گورستان کموناردها چنین سروده است: معبدی بدون صلیب و بدون محراب، بدون نیلوفرهای طلایی و بدون پنجره‌های آبی آسمانی، کلیسا معبدی که وقتی مردم از آن صحبت می‌کنند، آن را «دیوار» می‌نامند. Continue reading →

استبداد دینی، بحران مشروعیت، فساد همه‌گیر، گرانی، تحریم، تهیدستی، دهها هزار جان باخته کرونایی در اثر بیماری خامنه‌ای به تئوری توطئه و بی‌کفایتی و بی‌تدبیری حکومت و تبعیض نهادینه شده، نیاز به کشتی‌بان دیگری است. این کشتی‌بان کیست و چگونه خواهد آمد؟ برخی در انتظار ظهورند و شماری در آروزی اقتدارگرایی همچون رضا شاهند. آیا انتظار ظهور “امام” و یا دل بستن به اقتدارگرایان کارگشاست؟ رهبر سیاسی سده بیست و یکم این مرزو بوم کیست و رویکردهایش چگونه است؟ داوری درباره رویکردهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی رضا شاه تنها در متن (context) شرایط تاریخی آن زمان و ویژه گیهای محیط زندگی وی امکان پذیر است. Continue reading →

مهم است که در بهترین زمان، بهترین مکان، بهترین کار را کرد! فاتحان تاریخ در این نقطه ایستاده‌اند؛ درست همچون بیژن مفید! او محصول زمانه‌ی خویش است و زمانه محصول رفتار او. بیژن مفید با راه انداختن «آتلیه تئاتر» باعث‌وبانی دو جریان مهم تئاتر مدرن ایران می‌شود: «کارگاه نمایش» و «مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان». آتلیه تئاتر تحت تأثیر همان شیوه و منش دیویدسن و جرج کویین‌بی (دو استاد آمریکایی تئاتر در برنامه‌های فوق‌برنامه‌ی دانشکده‌ی هنرهای زیبا) در استعدادیابی و استفاده از غیرتئاتری‌ها شکل می‌گیرد. تجربه‌ی دستیار کارگردانی و بازیگری برای دیویدسن در به Continue reading →

مهم است که در بهترین زمان، بهترین مکان، بهترین کار را کرد! فاتحان تاریخ در این نقطه ایستاده‌اند؛ درست همچون بیژن مفید! او محصول زمانه‌ی خویش است و زمانه محصول رفتار او. بیژن مفید با راه انداختن «آتلیه تئاتر» باعث‌وبانی دو جریان مهم تئاتر مدرن ایران می‌شود: «کارگاه نمایش» و «مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان». آتلیه تئاتر تحت تأثیر همان شیوه و منش دیویدسن و جرج کویین‌بی (دو استاد آمریکایی تئاتر در برنامه‌های فوق‌برنامه‌ی دانشکده‌ی هنرهای زیبا) در استعدادیابی و استفاده از غیرتئاتری‌ها شکل می‌گیرد. تجربه‌ی دستیار کارگردانی و بازیگری برای دیویدسن در به Continue reading →

میراث فرهنگی تنها بناها و یادمان‌های گذشته نیست. این میراث همچنین در باره‌ی سنت‌های غنی که در میان نسل‌های گذشته جان گرفته‌، نیز هست. به این ترتیب، ضروری است میراث فرهنگی ناملموس به عنوان محرک و پیشران ِ هویت و انسجام اجتماعی،حفاظت و ارتقاء یابد. تحسین و سپاس برای بیانیه‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید و هم اکنون بطور گسترده در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده است.  اهمیت پاسداری از کنش‌های بالنده، بیان‌های حسی و تفکری، مهارت‌ها و دانش که اجتماعات محلی (کامیونیتی ها) آن را به عنوان میراث فرهنگی، گرامی می‌دارند و Continue reading →

آرون گرونبرگ، در سخن‌رانی‌ای که در مراسم یادبود جنگ جهانی دوم به زبان آلمانی ایراد کرد، می‌گوید برای اینکه به هویت خود پی‌بریم باید گذشته را بپذیریم. او در این سخن‌رانی به نحو نیشداری از کسانی یاد می‌کند که با فریادِ «نه» و خودداری از اطاعت و پیروی، جان باختند. یادبودها و مراسمی از این دست، همواره سبب حیرت من بوده است. آیا این فقط رسم و آیین است که ما را وامی‌دارد چنین مراسمی برپا کنیم یا قصد و نیت دیگری هم در کار است؟ Continue reading →

از اواخر سال 2018 به این طرف، گزارش‌‌‌هایی منتشر شده است مبنی بر این که چین مشغول ساختن شبکه‌ی وسیعی از اردوگاه‌‌‌ها در منطقه‌ی خودگردان اویغور در استان سین‌کیانگ (شین‌جیانگ) است. این اردوگاه‌‌‌ها برای نگهداری صدها هزار ــ و بر اساس بعضی حدسیات، میلیون‌‌‌ها ــ نفر از مسلمانان اویغور ساخته می‌شود؛ کسانی که مظنون به حمایت از تظاهرات علیه نهادهای دولتی یا حمله به آن‌‌‌ها هستند. مقامات چینی در آغاز منکر وجود چنین برنامه‌‌ای بودند اما سرانجام به برپایی این اردوگاه‌‌‌ها اعتراف کردند و مدعی شدند که این اردوگاه‌ها مراکزی برای آموزش اویغورها و انتقال آن‌‌‌ها به عرصه‌ی کار و فعالیت مفیدند. Continue reading →

بدیهی است که کسی که از گذشته درس نگیرد محکوم به تکرار آن است. اما به ندرت توضیح داده می‌شود که دقیقاً تاریخ چگونه می‌تواند در ساختن آینده‌ای بهتر به ما کمک کند. البته این امر مانع از آن نمی‌شود که تاریخ‌نگارانی چون یووال نوح هراری نتوانند به رهبران جهان در داووس توصیه‌هایی ارائه کنند یا دانشمندانی مانند جِرد دایموند کتاب‌های پرفروشی درباره‌ی فروپاشی جوامع سنتی ننویسند. اما سازوکارهایی که می‌تواند باعث شود اطلاع از گذشته کنش‌های کنونی ما را تغییر دهد به ندرت آشکار و واضح‌اند. تاریخ‌نگارانی که گستره‌ی عظیم تاریخ را در اختیار خوانندگانی پرشمار قرار می‌دهند، یعنی روایت‌های متعدد Continue reading →

فرض کنید فردا مهم‌ترین روز زندگی‌تان است. مثلاً روزی که قرار است امتحانی سرنوشت‌ساز بدهید یا ازدواج کنید. احتمالاً تمام فکر و ذکرتان این است که آیا برای فردا آماده‌اید؟ آیا همه چیز مرتب است؟ اما اگر به شما بگویند تا مهم‌ترین روز زندگی‌تان ده سال فاصله دارید، بعید است به این زودی نگران آن روز شوید. حالا این ماجرا را در ابعاد کلِ تمدن بشری ببینید: اگر این روزها مهم‌ترین روزهای گونۀ بشر بر روی زمین باشد، آیا به اندازۀ کافی به فردای تاریخی‌مان اندیشیده‌ایم؟ Continue reading →

دکتر فاطمی در خانواده ای سنتی زاده شد ، در جوانی به روزنامه نگاری روی آورد ، در اواخر دوران رضا شاه به زندان رفت ، و بارفتن رضا شاه و اشغال ایران از سوی متفقین از زندان رها یافت . در سیاست نو آور و در نوشتن و گفتار بی پروا بود . فرازهایی از زندگانی سیاسی و اندیشه های برجسته وی آموزنده و ارزشمند است : Continue reading →

بیش‌ از چهار سال است که من به خواندن شاهنامه پرداخته ام. البته بخش‌های حماسی و پهلوانی شاهنامه ‌را از روزگار نوجوانی بارها ‌خوانده بودم، اما همیشه در پی فرصتی بودم که بتوانم کل متن را به‌دقت بخوانم. این فرصت چهار-پنج سال پیش به پیشنهاد دوست‌ام رضا دانشور پیش آمد. اما، دریغا که بیماری او را امان نداد. با این‌همه این Continue reading →

آخرین باری که آناتول لارّابِیتی والدین‌اش را دید، چهار ساله بود، 26 سپتامبر 1976، یک روز پس از تولدش. او تیراندازی، برق رگبار گلوله و پیکر زخمی و بی‌جان پدرش را که بیرون خانه‌ی آنها در حومه‌ی بوئنوس آیرس، پایتخت آرژانتین، کنار مادرش روی زمین افتاده بود به یاد می‌آورد. نیروهای مسلح پلیس او و خواهر 18 ماهه‌اش، ویکتوریا اِوا، را با خود بردند. این دو کودک زندانی شدند. ابتدا آنها را در تعمیرگاه کثیفی که به یکی از شکنجه‌گاه‌های مخفی تبدیل شده بود، حبس کردند. این شکنجه‌گاه در بخش دیگری از بوئنوس آیرس قرار داشت، شهری که والدین‌شان در ژوئن 1973 به آن نقل مکان کرده بودند. آنها بخشی از هزاران Continue reading →

بدیهی است که کسی که از گذشته درس نگیرد محکوم به تکرار آن است. اما به ندرت توضیح داده می‌شود که دقیقاً تاریخ چگونه می‌تواند در ساختن آینده‌ای بهتر به ما کمک کند. البته این امر مانع از آن نمی‌شود که تاریخ‌نگارانی چون یووال نوح هراری نتوانند به رهبران جهان در داووس توصیه‌هایی ارائه کنند یا دانشمندانی مانند جِرد دایموند کتاب‌های پرفروشی درباره‌ی فروپاشی جوامع سنتی ننویسند. اما سازوکارهایی که می‌تواند باعث شود اطلاع از گذشته کنش‌های کنونی ما را تغییر دهد به ندرت آشکار و واضح‌اند. تاریخ‌نگارانی که گستره‌ی عظیم تاریخ را در اختیار خوانندگانی پرشمار قرار می‌دهند، یعنی روایت‌های متعدد Continue reading →

اگر هویدا و امثال او اعدام نشوند، مردم قیام می‌کنند/ هویدا را امریکایی‌ها می‌خواستند هرچه زودتر سر به نیست شود/ ما سهم مجاهدین خلق را قائل هستیم، ولی کمتر. تاریخ ایرانی: ۴۰ سال پس از پایان کار شورای انقلاب یکی از سایت‌های خارج از کشور، صورت‌جلسات این شورا از اسفند ۵۷ تا تیر ۵۸ را منتشر کرد. شورای انقلاب اساسی‌ترین رکن قدرت سیاسی و اجرایی انقلابیون بود که روز ۲۲ دی ۱۳۵۷ به فرمان امام خمینی تشکیل و آخرین جلسه آن در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. Continue reading →

پس از انتشار اسناد محرمانه و از رده خارج شده سازمان ام‌آی۶ انگلیس در رابطه با افسر اطلاعاتی و امنیتی شوروی «ولادیمیر کوزیچکین» و در پی آن سرکوب حزب توده ایران و افزون بر این مصاحبه علی خاوری واکنش‌های متفاوتی در خانواده‌های سیاسی و روشنفکری ایرانی برانگیخت. شاید یکی از سؤال‌های اساسی این باشد که حزب توده ایران افزون بر وابستگی ایدئولوژیک تا چه حد آلوده به کار‌های جاسوسی با اتحاد جماهیر شوروی بوده است؟ چگونه می‌توان در درستی و یا نادرستی پدیده جاسوسی ایران منصفانه داوری کرد؟ به نظر می‌رسد هنوز هم بر سر این موضوع در نشریات داخل و خارج کشور به سبب رد و بدل Continue reading →

حافظه تاریخی قدرت سهمگینی دارد که “گذشته” را زنده می‌کند و به آسانی هم اجازه فراموشی یک فاجعه را نمی‌دهد.[۱] به بیانی، حافظه یک رابطه “بی‌واسطه” بین گذشته و امروز است؛ حال آنکه آگاهی تاریخی پیوند باواسطه بین گذشته و حال است. در ایران کدام فاجعه تاریخی را اهمیت دهیم و کدام را فراموش کنیم؟ یادآوری Continue reading →