گزیده‌‌ بیانیه پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس آذر جوادزاده

میراث فرهنگی تنها بناها و یادمان‌های گذشته نیست. این میراث همچنین در باره‌ی سنت‌های غنی که در میان نسل‌های گذشته جان گرفته‌، نیز هست. به این ترتیب، ضروری است میراث فرهنگی ناملموس به عنوان محرک و پیشران ِ هویت و انسجام اجتماعی،حفاظت و ارتقاء یابد. تحسین و سپاس برای بیانیه‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید و هم اکنون بطور گسترده در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده است.  اهمیت پاسداری از کنش‌های بالنده، بیان‌های حسی و تفکری، مهارت‌ها و دانش که اجتماعات محلی (کامیونیتی ها) آن را به عنوان میراث فرهنگی، گرامی می‌دارند و تصدیق می‌کنند، بایستی با کنشگری، مشارکت کامل و خودبه‌خودی ِ اجتماعات محلی (کامیونیتی‌ها) بدست آید.

بیانیه‌ی ۲۰۰۳ چارچوبی برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در قوانین بین المللی و کلیدی مرجع و برجسته برای امضای کشورها در طراحی موردنیاز ِ قوانین و سیاست های عمومی به شمار رفته و هم اکنون در سراسر جهان بیش از نود درصد اعضای یونسکو این بیانیه را به رسمیت شناخته و به عضویت آن درآمده‌اند.

تجربیات کشورها برای بیش از پنجاه سال نشاندهنده‌ی تجلی ِ بهترین شکل ِ حفاظت شده از خلاقیت ِ بشری است که به عنوان میراث فرهنگی ناملموس مرتبا خود را با محیط زیست ِ در حال ِ تغییر سازگار کرده است. میراث ناملموس وقتی با ابزار لازم و مجال ِ خلاقیتی مجهز می‌شود ، درخت بارور میراث فرهنگی ناملموس نه تنها میراث زنده‌ی بشری را صیانت می‌کند بلکه شیوه‌های پاسداری زندگی باهم را در جهش ِ تغییر،  همه شمول و  صلح ِجوامع ارتقاء می‌دهد . به عبارت دیگر، بیانیه ۲۰۰۳ در تقاطع ِ میراث ناملموس و خلاقیت ،پافشاری کرده و به عنوان بخشی از دستیابی به توسعه‌ی پایدار نقش مهمی ایفا می‌نماید.

در پیوست، متون پایه ویراست ۲۰۱۸ شامل نتایج کلی چارچوب برای بیانیه، که در ژوئن ۲۰۱۸  به تصویب مجمع عمومی دولت‌های کشورها رسیده، ارائه می‌شود. این چارچوب می‌باید در جهت  قوانین و رصد ِاقدامات و الزامات بیانیه در سطوح مختلف و سایر رهنمودهای مربوطه، اهتمام ورزد. در اینجا اعلام  می‌کنم که این ویراست متون پایه، مکمل مهم برای بسیاری دولت‌ها است که می‌کوشند زیست پذیری ِ میراث زنده و دستیابی توسعه‌ی جامع برای سودمندی نسل‌های کنونی و آینده را تضمین کنند.

اُدری آزولای[۱] – دبیرکل یونسکو – اکتبر ۲۰۱۸

متون پایه‌ی بیانیه‌ی ۲۰۰۳ برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس  در هفت بخش و یک پیوست در ۱۴۸ صفحه به شرح زیر تنظیم شده:

1. بیانیه‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس
2. خط مشی عملکردی (در شش فصل شامل: پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در بعد بین المللی، صندوق میراث فرهنگی ناملموس، مشارکت در عملیاتی سازی بیانیه، آگاهی افزایی در باره‌ی میراث فرهنگی ناملموس، گزارش‌دهی به کمیته، پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس و توسعه‌ی پایدار در بعد کشوری)
3. آیین کار مجمع عمومی کشورهای عضو بیانیه
4. آیین کار کمیته‌ی بین دولتی
5. مقررات مالی حساب ویژه‌ی صندوق
6. اصول اخلاقی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس
7. چارچوب نتایج کلی برای بیانیه پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس
8. پیوست‌ها

بخش یک: بیانیه‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس

این بخش در چهل ماده تنظیم شده که ماده ی ۱۴ و ۱۵ آن به شرح زیر است:

ماده‌ی ۱۴: آموزش، آگاهی افزایی، و ظرفیت سازی

هر کشور عضو از طریق روش های مناسب کوشش نماید تا :

(الف): شناخت، احترام و ارتقاء میراث فرهنگی ناملموس در جامعه، به ویژه  :

یک:  برنامه‌های آموزشی، افزایش آگاهی، و اطلاع رسانی به عموم مردم، به ویژه نسل جوان

دو: برنامه‌های آموزشی و تربیتی ویژه در اجتماعات (کامیونیتی ها) و گروه‌های مرتبط

سه: ظرفیت‌سازی برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، به ویژه در حوزه‌ی مدیریت و تحقیق علمی

چهار: مسیرهای غیر رسمی انتقال دانش

(ب): حفظ آگاهی  عمومی نسبت به تهدیدها و خطرهای مرتبط با میراث، و نیز در ارتباط با فعالیت‌های انجام شده در پی‌گیری بیانیه

(ج): ترویج آموزش در زمینه‌ی پایش فضاهای طبیعی و مکان‌های خاطره‌ای برای بقا و بیان میراث فرهنگی ناملموس

ماده‌ی ۱۵: مشارکت اجتماعات، گروه ها و افراد

هر کشور عضو کوشش نماید تا در چارچوب فعالیت‌های پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس ، بیشترین مشارکت ممکن از سوی اجتماعات، گروه ها و افرادی که این میراث را می‌آفرینند، حفظ و منتقل می‌نمایند؛ محقق شود و همگان فعالانه در مدیریت میراث ناملموس حضور موثر داشته باشند.

بخش شش: اصول اخلاقی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس

مصوب دهمین نشست کمیته‌ی بین دولتی برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، (نامیبیا، دسامبر ۲۰۱۵)

مجموعه‌ی اصول اخلاقی برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس بر اساس بن‌مایه‌ی بیانیه‌ی ۲۰۰۳  و همچنین با توجه به الزامات موجود هنجاری بین‌المللی در حوزه‌های صیانت از حقوق بشر و نیز حقوق اقوام بومی، تنظیم شده است. این مجموعه حاوی پاره‌ای اصول آرمانی فراگیر است که جملگی اذعان دارند، ابتکارات بدیعی را به دولت‌ها، سازمان‌ها، و افراد معرفی می‌کند، که مستقیم یا غیر مستقیم با میراث فرهنگی ناملموس سروکار دارند. با امید به این‌که پایایی ِ میراث ناملموس تحقق یافته، و به تبع آن نقش این میراث در استقرار صلح و تثبیت توسعه‌ی پایدار بر همگان آشکار گردد. مجموعه‌ی اصول اخلاقی مکملی برای کنوانسیون ۲۰۰۳  پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، خط مشی عملکردی برای عملیاتی‌سازی کنوانسیون، افزونه‌ای مناسب به چارچوب‌های قانون‌گذاری کشوری، و نیز فراهم آوردن زمینه‌ی مناسب برای تجلی ابزارها و نظام نامه‌های اخلاقی ویژه‌ی سازگار با اوضاع محلی و بخشی است.

(۱): اجتماعات، گروه‌ها، و افراد بایستی نقش اصلی در پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس خود داشته باشند.

(۲): حق اجتماعات، گروه‌ها، و افراد در تداوم کنش ها، بازنمایی‌ها، بیان‌ها، دانش‌ها، و مهارت‌های لازم برای تضمین ِ پایایی ِ میراث فرهنگی ناملموس که تصدیق یافته، محترم شمرده شود.

(۳): احترام متقابل و نکوداشت میراث فرهنگی ناملموس بر تعاملات مابین کشورها، و همچنین بر تعاملات در میان اجتماعات، گروه ها و افراد حاکم باشد.

(۴): کلیه‌ی تعاملات با اجتماعات، گروه ها، و افرادی که میراث فرهنگی ناملموس را می‌آفرینند، پاس می‌دارند، حفظ می‌کنند، و انتقال می‌دهند، بر بنیاد همکاری، گفت و گو، مذاکره، و مشاوره‌ی شفاف قرار گرفته، و مشروط به رضایت آزادانه، اُولا، پایدار، و آگاهانه باشد.

(۵): دسترسی اجتماعات، گروه ها، و افراد به ابزار، اشیاء، مصنوعات، فضاهای فرهنگی و طبیعی، و مکان ِ رخدادهایی که وجودشان برای بیان میراث فرهنگی ناملموس ضروری است، از جمله در وضعیت درگیری مسلحانه، تضمین گردد. کنش‌های مرسوم ناظر بر نحوه‌ی دسترسی به میراث فرهنگی ناملموس به طور کامل مورد توجه قرارگرفته، حتی اگر این کار دامنه‌ی دسترسی عمومی را محدود کند.

(۶): هر اجتماع، گروه و یا فردی ارزیاب میزان ارزشمندی میراث فرهنگی ناملموس خود باشد و این میراث به سوژه ای برای داوری خارجی از جنبه‌ی برآورد ارزش و بها تبدیل نشود.

(۷): اجتماعات، گروه ها و افرادی که میراث فرهنگی ناملموس راخلق می‌کنند، از منافع حاصل از صیانت این میراث، بهره مند شوند، به ویژه هنگامی که میراث ناملموس توسط دیگران، خواه اعضایی از همان اجتماع و یا افرادی خارج از آن، بهره گیری، پژوهش، مستند سازی، ترویج یا اخذ می‌شود.

(۸): ماهیت پویا و زنده‌ی میراث فرهنگی ناملموس به طور مستمر مطمح نظر باشد. در این ارتباط، شایسته نیست اصالت گرایی و انحصارطلبی به دغدغه و مانعی در مسیر پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس تبدیل شود.

(۹): اجتماعات، گروه‌ها، سازمان‌های محلی، کشوری، فرامرزی و افراد؛ اثرات مستقیم و غیرمستقیم، کوتاه مدت و دراز مدت، بالقوه و بالفعل هر عملی که بر پایداری میراث فرهنگی ناملموس یا بر وضعیت اجتماع موثر است، به دقت ارزیابی کنند.

(۱۰): اجتماعات، گروه‌ها و افراد نقشی بارز در تبیین تهدیدهای مبتلا به میراث فرهنگی ناملموس ایفا می‌نمایند. به عنوان مثال پدیده‌هایی همچون بافت‌زدایی، تجاری‌سازی، یا سوء بازنمایی از میراث ناملموس، شیوه‌های پیش‌گیری و یا کاهش اثر چنین تهدیدهایی مورد نظر است.

(۱۱): گوناگونی فرهنگی و هویت اجتماعات، گروه‌ها و افراد به طور کامل مورد احترام واقع شود. در راستای محترم شمردن ارزش‌های اجتماعات، گروه‌ها، افراد و حساسیت نسبت به هنجارهای فرهنگی، لازم است در طرح‌ریزی و عملیاتی‌سازی اقدامات پاسدارانه توجه ویژه‌ای به برابری جنسیتی، مشارکت جوانان، و احترام به هویت‌های قومی معطوف گردد.

(۱۲): مقوله‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس منزلتی فراگیر نزد بشریت دارد و بنابراین، در حوزه‌های همکاری دوجانبه، زیرمنطقه‌ای، منطقه‌ای، و بین‌المللی در جمع طرف‌های ذی‌ربط  بایستی مورد توجه قرار گرفته، و هیچ‌گاه تعاملات مانعی برای بیگانه‌شدن اجتماعات گروه‌ها و افراد با میراث فرهنگی ناملموس نباشد.

منبع:

UNESCO, 2018, Basic Texts of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, 2018 Edition, www.ich.unesco.org

[۱] Audrey  Azoulay, Director- General of UNESCO