آیا «فرقی نمی‌کند» چه کسی رییس‌جمهور آمریکا باشد؟ مهسا محمدی

سران جمهوری اسلامی در ابتدا با ژست بی‌تفاوتی با انتخابات ایالات متحده مواجه شدند، با این ادعا که برای آنان فرقی ندارد چه کسی در آمریکا رییس‌جمهور شود و سیاست ایران در برابر این کشور مشخص است. همه‌ی طیف‌های درون حاکمیت، از رهبر جمهوری اسلامی و سپاه گرفته تا روحانی و ظریف هم بر آن تاکید کردند.

حالا اما با انتخاب جو بایدن، نامزد حزب دموکرات، به ریاست جمهوری ایالات متحده خوشحالی آنان از این اتفاق، دست‌کم در بعضی از سطوح حاکمیت، قابل کتمان نیست.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، روز گذشته زمانی که احتمال پیروزی بایدن بسیار بالا بود گفت که «امیدوار» است که آمریکایی‌ها «متوجه شده باشند که راهشان راه نادرست و ناصحیحی بوده و به هیچ عنوان به اهداف خود دست نخواهند یافت.»

او همچنین ابراز امیدواری کرد که دولت آینده آمریکا «به تعهدات خود در قبال توافق هسته‌ای ایران برگردد» تا «مردم پاداش صبر و مقاومت و ایستادگی خود را لمس کنند و ببینند.» این در حالی بود که پیش از این در ‌روز چهارشنبه، ۱۴ آبان، در جلسه هیئت دولت درباره انتخابات ریاست ‌جمهوری آمریکا گفته بود که مهم نیست در آمریکا چه می‌گذرد و چه کسی انتخاب می‌شود.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه اما با وضوح بیشتری به این اتفاق واکنش نشان داد و تاکید کرد «معلوم است» که میان ترامپ و بایدن تفاوت هست. او درباره رییس‌جمهور آینده آمریکا و مواجهه احتمالی او با برجام گفت: «معلوم است که تفاوتی میان این دو مورد وجود دارد. آمریکا حق نداشت از برجام خارج شود چراکه این توافق یک توافق دوجانبه میان ایران و آمریکا نبود و یک قطعنامه شورای امنیت است. اگر آمریکا می‌خواست از تعهدات این توافق رهایی یابد، باید از سازمان ملل خارج می‌شد، نه فقط از یک توافق.»

محمد جواد ظریف، با وضوح بیشتری به این اتفاق واکنش نشان داد و تاکید کرد «معلوم است» که میان ترامپ و بایدن تفاوت هست.

پیش از این هم ظریف  در مصاحبه با شبکه سی‌بی‌اس آمریکا در پاسخ به سوال مجری درباره مواجه ایران با رییس جمهوری آینده ایالات متحده ابتدا بر حرف آیت‌الله خامنه‌ای صحه گذاشت که «بین ترامپ و بایدن فرقی وجود ندارد» اما در ادامه تلویحا افزود که «موضع‌گیری‌های تیم آقای بایدن بهتر است اما به هر حال بایست منتظر ایستاد و دید.»

در روز ۱۳ آبان و همزمان با آخرین روز را‌ی‌گیری انتخابات آمریکا، آیت‌الله خامنه‌ای گفته بود برای حکومت در تهران فرقی نمی‌کند که جو بایدن برنده انتخابات ریاست جمهوری آمریکا باشد یا دونالد ترامپ و: «اینکه چه کسی رئیس جمهوری آمریکا بشود در سیاست ما تاثیری نمی‌گذارد».

ظریف در همان گفتگو با سی‌بی‌اس تاکید کرده بود که ایران «تحت هیچ شرایطی» حاضر به مذاکره مجدد بر سر مفاد توافقی (برجام) نیست که پس از ماه‌ها مذاکره در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما به امضاء رسید. او افزود اگر ایران خواستار مذاکره مجدد بود این کار را چهار سال پیش با دونالد ترامپ انجام می‌داد.

در مهرماه سال جاری هم مجید تخت روانچی، نماینده ایران در سازمان ملل، در مصاحبه ای با بخش جهانی بی‌بی‌سی گفته بود که در صورت پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا و تمایل واشنگتن برای بازگشت به برجام، ایران شرایطی خواهد داشت.  به گفته او اولین شرط ایران برای مذاکره مجدد با این کشور این است که دولت جدید آمریکا تعهد کند نقض برجام  تکرار نخواهد شد. دیگر اینکه به آنچه که او «خسارات» ایران «از نظر مالی و رنج انسانی به خاطر تحریم‌ها» خوانده‌است «رسیدگی» شود.

بایدن و برجام

جو بایدن، رییس جمهور برگزیده ایالات متحده که با احتمال خیلی زیاد تا دو ماه دیگر ساکن کاخ سفید خواهد شد هم  تابحال درباره برجام و تصمیمات احتمالی‌اش در مقابل ایران برنامه دقیق و مدونی نداده و به اظهارنظرهای کلی بسنده کرده است.

او در یکی از مناظره‌های پیشاانتخاباتی از تصمیم دونالد ترامپ درباره خروج از توافق برجام انتقاد کرده بود و ایراد این کار هم از نظر وی آن بود که «حالا ایران به در اختیار داشتن مواد کافی برای ساخت بمب نزدیک‌تر شده است.»

باید پیش از آن هم طی یادداشتی در مجله ForeignAffairs درباره برجام نوشته بود: «تهران باید به پایبندی دقیق توافق هسته‌ای برگردد. اگر این کار را انجام دهد، من به توافق هسته‌ای باز می‌گردم و از تعهدمان به دیپلماسی برای همکاری با متحدانمان در جهت قوی‌تر کردن و تمدید این توافق استفاده خواهم کرد و همزمان به نحو موثرتری با سایر اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران مقابله خواهم کرد.»

در همان زمان «نیکلاس برنز» از مشاوران ستاد انتخاباتی بایدن در توضیح شرایط مورد اشاره رییسش برای بازگشت به برجام گفته بود :«اگر آنها (ایرانی‌ها) این کار را انجام ندهند (به تعهداتشان برنگردند) و تصورشان این باشد که می‌خواهند همین مسیر را ادامه دهند و برنامه هسته‌ایشان را تقویت کنند، این نقطه مناسبی برای شروع نیست.»

آنتونی بلینکن، مشاور  دیگر بایدن هم بارها در مصاحبه‌هایش گفته بود که بایدن در صورت پیروزی در انتخابات به دنبال «توافقی قوی‌تر» با ایران خواهد بود. به گفته او «ایران باید به پایبندی کامل برجام برگردد. در غیر این صورت- و تا زمانی که [ایران] این کار را انجام دهد- واضح است که همه تحریم‌ها پابرجا خواهند ماند.»

جمهوری اسلامی و برجام

از این سو اما یک روز پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا در مجلس ایران یک فوریت طرحی با عنوان «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» مصوب شد. این طرح که مفاد آن هم منتشر شد  در راستای کاهش تعهدات برجامی است و بر اساس آن سازمان انرژی اتمی ملزم به احیای غنی‌سازی ۲۰ درصد، افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده و احیای قلب راکتور اراک می‌شود.

مجلس می‌خواهد که دولت نه تنها از زیر باز تعهدات برجام بیرون بیاید، بلکه پا را از آن هم فراتر گذاشته و پیشنهاد توقف تعهدات پروتکل الحاقی را هم می‌دهد.

به گفته ابوالفضل عموئی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، زمان ارائه این طرح هم پیام خاص خود را داشت و یک فوریت این طرح پیش از انتخابات آمریکا به تصویب رسید تا اعلام کنند که برای جمهوری اسلامی «تفاوتی ندارد چه کسی ساکن کاخ سفید شود» و راه مواجهه ایران با این قضیه مشخص است.

در این طرح چنانچه به نظر می‌رسد، مجلس می‌خواهد که دولت نه تنها از زیر باز تعهدات برجام بیرون بیاید، بلکه پا را از آن هم فراتر گذاشته و پیشنهاد توقف تعهدات پروتکل الحاقی را هم می‌دهد.

به نظر می‌رسد طرح پیشنهادی مجلس ایران همان «سیاست» مورد تاکید آیت‌الله خامنه‌ای باشد یا به عبارت بهتر سیاستی است که لااقل هسته سخت قدرت در ایران ادعای تعقیب آن را دارد.

از این رو به نظر نمی‌رسد با وجود موضع تهاجمی مجلس ایران درباره برنامه هسته‌ای و تاکید ظریف بر اینکه «تحت هیچ شرایطی» حاضر به مذاکره مجدد نیستند از یک سو  و اتمام حجت‌ تیم بایدن مبنی بر باقی ماندن تحریم‌ها تا بازگشت کامل ایران به برجام از سوی دیگر، رسیدن به توافقی زودهنگام در چشم‌انداز باشد.

برای چه کسی فرق می‌کند؟

بر مبنای گزارش‌های اعلام شده طی ۴ روز اخیر، ایران بعد از کوبا و ایرلند، سومین کشور دنبال کننده اخبار انتخابات آمریکا بود. روز اول با پیش افتادن ترامپ قیمت ارز در ایران افزایش یافت و در ادامه با بالا آمدن بایدن دلار تا مرز ۲۲ هزار تومن در روز گذشته پایین آمد. فارغ از اینکه قاطبه افکار عمومی در ایران، ریاست جمهوری چه کسی را در ایالات متحده می‌پسندد، با اطمینان می‌توان گفت که برعکس اظهارات سران جمهوری اسلامی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برای ایران مهم است و «تفاوت» می‌کند.

وعده کج دار و مریز بایدن برای بازگشت به توافق هسته‌ای، قول او برای لغو فرمان منع سفر علیه کشورهای عمدتا مسلمان، تاکید او به اینکه اطمینان حاصل می‌کند که حتی اگر تحریم‌ها باقی بمانند جوری نباشد که در دوره کرونا به مردم ایران در مورد غذا و دارو فشار بیایید و مواردی از این دست معتدلین و طبقه متوسط را در ایران هوادار این رییس‌جمهور دمکرات کرده است.

از سوی دیگر دونالد ترامپ نیز طیف هوادارن وسیع و گاه عجیب خود را داشته و دارد. از کسانی که ناامید از تغییر در ایران و به تنگ آمده از فساد و شرایط نابسامان اقتصادی و  سرکوب سیاسی، سیاست فشار حداکثری ترامپ را راه خلاص می‌دیدند تا احمدی‌نژاد و اطرافیان او.

حال باید دید با وجود تفاوتی که «می‌تواند» انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ایران ایجاد کند، آیا جمهوری اسلامی و در راس آن آیت‌الله خامنه‌ای از این نمایش بی‌تفاوتی دست برمی‌دارند یا نه.