لائیسیته و سکولاریسم

در زبان فارسی معمولاً لائیسیته (Laïcité) و سکولاریسم (secularism) را معادلِ هم و به معنی “جدایی دین از سیاست” در نظر می‌گیرند. در واقع لائیسیته شکل حداکثری سکولاریسم است: جدایی کامل و حداکثری نهادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی، و آموزشی از نهادهای مذهبی.

در سکولاریسم دین از سیاست جداست اما گاهی اوقات سیاست با مذهب مماشات می‌کند؛ و یا در برخی موارد تأثیر دین بر مناسبات سیاسی و اجتماعی را می‌توان دید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مقایسه «آمریکایِ سکولار» و «فرانسه‌ی لائیسیته»:

1️⃣ در آمریکا، نهادهای مذهبی مانند کلیساها از پرداخت مالیات معاف هستند. در فرانسه، دولت لائیک، از طریق سیستم بانکی بر رد و بدل شدن وجوهات مذهبی نظارت می‌کند و از آنها مالیات دریافت می‌کند.

2️⃣ در آمریکا، بسیاری از مقامات دولتی و قضایی در مراسم معارفه و تحلیف به کتاب مقدس (معمولاً انجیل) سوگند یاد می‌کنند. در فرانسه از این خبرها نیست.

3️⃣ در آمریکا در مجلس قانونگذاری و مجلس سنا گاهی اوقات از کشیش‌ها دعوت می‌شود یک دعا یا نیایش کوتاه بخوانند؛ در فرانسه قوانین لائیسیته اجازه‌ی چنین کاری را نمی‌دهد.

4️⃣ شعار ملی آمریکا «ما به خدا توکل داریم» (In God We Trust) کاملاً مذهبی است و ریشه در مسیحیت دارد. این شعار روی تمام اسکناس‌های آمریکا نوشته می‌شود. اما شعار ملی فرانسه «آزادی، برابری، برادری» (Liberté, égalité, fraternité) است و ریشه در اندیشه‌های دوران روشنگری دارد.

5️⃣ در کشورهای سکولار مانند آمریکا یا آلمان برخی احزاب سیاسی عنوان مذهبی دارند. مانند حزب لیبرال مسیحی (Christian Liberty Party) در آمریکا یا حزب اتحادیه دموکرات مسیحی آلمان (Christian Democratic Union of Germany). در فرانسه احزاب نمی‌توانند پسوند دینی یا عنوان مذهبی داشته باشند. حزب “دموکرات مسیحی” یعنی چه؟! آیا پسوند “مسیحی” قرار است “خط مشیِ سیاسیِ حزب” و “چگونگی دموکرات بودن” را تعیین کند؟ لائیسیته از تأسیس احزاب مذهبی جلوگیری می‌کند.

6️⃣ در کشورهای سکولار گاهی اوقات حکومت به نهادهای مذهبی بودجه فرهنگی اختصاص می‌دهد. مثلاً در آلمان دولت‌ها یا شهرداری‌ها به مساجد و کلیساها کمک‌های مالی می‌کنند. آنها این کار را تحت عنوان کمک به ترویج فرهنگ انجام می‌دهند. در فرانسه قوانین سختگیرانه‌تری وجود دارد. دولت فرانسه تمام کلیساهای ساخته شده قبل از ۱۹۰۵ را به عنوان اموال عمومی اداره می‌کند و اماکن مذهبی جدید باید خودشان از پس هزینه‌ها بربیایند.

7️⃣ در آمریکا، در سازمانهای دولتی، افراد می‌توانند لباس یا نمادهای مذهبی به تن کنند. مثلاً معلم مسلمان می‌تواند با حجاب در کلاس حاضر شود. راننده اتوبوس عمومی می‌تواند گردنبند صلیب به تن کند. در کشور فرانسه هم اوضاع همینطور بود تا اینکه در دهه هشتاد و نود میلادی مسلمانان با پوشیدن نمادهای مذهبی (مانند پوشیدن روبنده در مدارس) شروع به تبلیغ اسلام کردند. فرانسه در سال ۲۰۰۴ پوشیدن نمادهای مذهبی را در ادارات دولتی ممنوع کرد: یک دانش‌آموز مسلمان حق ندارد در مدارس عمومی حجاب به سر کند؛ یک پزشک یهودی حق ندارد در زمان کار برای دولت کلاه کیپا به سر بگذارد؛ معلم مسیحی اجازه ندارد سر کلاس گردنبند صلیب بزرگ بپوشد. ادارات و سازمان‌های دولتی با مالیات عموم مردم اداره می‌شوند و باید عاری از هرگونه دین و مذهبی باشند (religion-free zone) و محلی برای آموزش، درمان، و ارائه خدمات به عموم مردم نه جایی برای تبلیغ و آشکار کردن باورهای شخصی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

اما چرا فرانسه برخلاف دیگر کشورهای سکولار قوانین سختگیرانه‌تری در رابطه با مذاهب اعمال می‌کند؟! یک دلیل آن قدرت و نفوذ کلیسای کاتولیک و سابقه دخالت آن در امور سیاسی و اجتماعی در گذشته فرانسه است. کشور فرانسه آزادی را در جنگ با کلیسای کاتولیک به دست آورد.

در ایرانِ آینده هم، با توجه سابقه دخالت نهادهای مذهبی در سیاست، لائیسیته، در مقایسه با سکولاریسم، گزینه مناسب‌تری خواهد بود.